Soạn bài Tổng kết phần văn học siêu ngắn lớp 10

Đặc điểm

Văn học dân gian

Văn học viết

Thời điểm ra đời

Ra đời sớm, từ khi chưa có chữ viết

Ra đời khi có chữ viết

Tác giả

Là sáng tác của tập thể

Là sáng tác của cá nhân

Hình thức lưu truyền

Truyền miệng

Bằng các văn bản viết

Hình thức tồn tại

Gắn liền với những hoạt động khác trong đời sống cộng đồng (gắn với môi trường diễn xướng)

Dưới dạng văn bản viết, mang tính độc lập của một tác phẩm văn học

Vai trò, vị trí

Là nền tảng của văn học dân tộc

Nâng cao và kết tinh những thành tựu nghệ thuật của dân tộc.

Đặc điểm

Văn học Việt Nam từ thế kỉ X – hết thế kỉ XIX (văn học trung đại)

Văn học Việt Nam từ đầu thế kỉ XX đến nay (văn học hiện đại)

Chữ viết

Chữ Hán và chữ Nôm

Chủ yếu là chữ quốc ngữ

Thể loại

- Các thể loại tiếp thu từ Trung Quốc: cáo, hịch, phú, thơ Đường luật, truyền kì, tiểu thuyết chương hồi,…

-Thể loại sáng tạo trên cơ sở tiếp thu: thơ Đường luật, viết bằng chữ Nôm, song thất lục bát,…

-Các thể loại văn học dân tộc: truyện thơ, ngâm khúc, hát nói,…

- Thể loại tiếp biến từ văn học trung đại: thơ Đường luật, câu đối,…

- Thể loại văn học hiện đại: thơ tự do, truyện ngắn, tiểu thuyết, phóng sự, kịch nói,…

Giao lưu văn hóa

Tiếp thu văn hóa, văn học Trung Quốc

Tiếp thu văn hóa, văn học phương Tây

STT

Thể loại

Đặc điểm

1

Thơ Đường luật

- Tuân thủ những quy định chặt chẽ về hình thức nghệ thuật (niêm, luật, đối,…), ngôn từ hàm súc, cô đọng.

2

Thơ Nôm đường luật

- Xây dựng trên cơ sở thơ Đường luật

- Có sự linh hoạt hơn về nghệ thuật (về niêm, về đối, số chữ trong câu,…)

3

Phú

- Là thể văn có vần hoặc xen lẫn văn vần với văn xuôi, thường làm theo lối văn biền ngẫu.

4

Cáo

- Là thể văn nghị luận, thường được viết bằng văn biền ngẫu, dùng để trình bày một chủ trương, một sự nghiệp, tuyên ngôn một sự kiện,…

5

Kí

- Dùng để ghi chép lại các sự việc, sự kiện

6

Truyền kì

- Là một thể văn tự sự, phản ánh hiện thực thông qua những yếu tố kì lạ, hoang đường.

7

Tiểu thuyết chương hồi

- Kết cấu tác phẩm được chia thành các chương, hồi với những dấu hiệu hình thức đặc trưng.

- Kể lại sự việc theo trình tự thời gian. Tính cách nhân vật thường được thể hiện thông qua hành động và đối thoại là chính.

8

Ngâm khúc

- Thuộc thể thơ trữ tình, diễn tả nội tâm phong phú của nhân vật với giọng điệu đặc trưng (giọng than thở, oán trách).

9

Truyện thơ Nôm

- Vừa mang nội dung tự sự, vừa mang nội dung trữ tình, diễn tả tâm trạng và suy nghĩ của con người trước hiện thực cuộc sống.

STT

Tác giả

Tác phẩm(đoạn trích)

Những điểm cơ bản về nội dung và nghệ thuật

1

Phạm Ngũ Lão

Tỏ lòng

Vẻ đẹp con người thời Trần, có lí tưởng, sức mạnh, khí thế.

2

Nguyễn Trãi

Cảnh ngày hè

Tâm hồn yêu thiên nhiên, yêu đời, yêu dân, yêu nước (Thất ngôn xen lục ngôn)

3

Nguyễn Trãi

Đại cáo bình Ngô

Tuyên ngôn độc lập, tố cáo tội ác kẻ thù, ca ngợi khởi nghĩa Lam Sơn.

4

Trương Hán Siêu

Phú sông Bạch Đằng

Lòng yêu nước, tự hào về chiến công trên sông Bạch Đằng. Thể phú cổ thể.

5

Nguyễn Bỉnh Khiêm

Nhàn

Quan niệm sống nhàn là hòa hợp tự nhiên, giữ cốt cách, vượt danh lợi.

6

Nguyễn Du

Truyện Kiều

Tố cáo xã hội phong kiến, đề cao giá trị con người, nhất là người phụ nữ tài sắc.

7

Nguyễn Du

Độc Tiểu Thanh kí

Suy tư trước số phận bất hạnh người phụ nữ tài hoa thời phong kiến.

8

Hoàng Đức Lương

Tựa “trích Diễm thi tập”

Niềm tự hào trân trọng và ý thức bảo tồn di sản văn học dân tộc.

9

Ngô Sĩ Liên

Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn

Cảm phục về tài năng, đức độ của anh hùng dân tộc Trần Quốc Tuấn.

10

Nguyễn Dữ

Chuyện chức phán sự đền Tản Viên

Ngợi ca nhân cách cương trực của Tử Văn, đề cao lòng yêu chính nghĩa, yêu nước.

11

Đặng Trần Côn, Đoàn Thị Điểm

Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ (trích Chinh phụ ngâm)

Phê phán chiến tranh phi nghĩa, niềm khao khát tình yêu, hạnh phúc.

Sử thi

Đặc điểm riêng

Đặc điểm chung

Đăm Săn(Việt Nam)

- Khát vọng chinh phục thiên nhiên, xóa bỏ những tập tục lạc hậu vì sự hùng mạnh của bộ tộc

- Chủ đề: Thể hiện những vấn đề chung của cả cộng đồng, tái hiện bức tranh hiện thực rộng lớn, phản ánh đời sống và tư tưởng của con người thời cổ đại.

Ô – đi – xê(Hi Lạp)

- Thể hiện sức mạnh trí tuệ và tinh thần của con người trong chinh phục thiên nhiên để khai sáng văn hóa, mở rộng giao lưu văn hóa

- Nhân vật: Tiêu biểu cho sức mạnh, lí tưởng của cộng đồng với đạo đức cao cả, tài năng, trí thông minh, lòng quả cảm đấu tranh chinh phục tự nhiên, chiến thắng cái ác vì chân, thiện, mĩ. Phẩm chất của các nhân vật được biểu hiện thông qua hành động.

Ra – ma – ya – na(Ấn Độ)

- Chiến đấu chống cái ác, cái xấu, vì cái thiện, cái đẹp; đề cao danh dự và bổn phận; tình yêu tha thiết với con người, với cuộc đời, với thiên nhiên.

- Con người được chú ý miêu tả khía cạnh tâm lí, tính cách.

- Ngôn ngữ trang trọng. Hình tượng nghệ thuật mang vẻ đẹp kì vĩ, với trí tưởng tượng phong phú, bay bổng.

Thơ Đường

Thơ Hai – cư

- Nội dung: đa dạng, phản ánh trung thực, toàn diện cuộc sống xã hội và đời sống tình cảm của con người, đề tài quen thuộc về thiên nhiên, chiến tranh, tình yêu, tình bạn, người phụ nữ.

- Nghệ thuật: Hai thể chính là cổ phong và Đường luật. Ngôn ngữ đơn giản, tinh luyện, thanh luật hài hòa, cấu tứ độc đáo, rất hàm xúc, giàu sức gợi tả.

- Nội dung: Ghi lại phong cảnh với vài sự vật cụ thể, ở một thời điểm nhất định trong hiện tại, từ đó khơi gợi một cảm xúc, một suy tư nào đó.

- Nghệ thuật: gợi nhiều hơn tả, nhiều khoảng trống cho trí tưởng tượng. Ngôn ngữ cô đọng, tứ thơ hàm xúc và giàu sức gợi.

Văn bản văn học

Tiêu chí chủ yếu của văn bản văn học

Cấu trúc của văn bản văn học

Các yếu tố thuộc nội dung văn bản văn học

Các yếu tố thuộc hình thức văn bản văn học

- Đi sâu phản ánh và khám phá thế giới tình cảm và tư tưởng, thỏa mãn nhu cầu thẩm mĩ của con người.

- Được xây dựng bằng ngôn từ nghệ thuật có tính hình tượng và tính thẩm mĩ cao.

- Mỗi văn bản đều thuộc một thể loại nhất định, tuân theo những quy ước, những cách thức riêng.

- Tầng ngôn từ: là hệ thống từ vựng tạo nên văn bản

- Tầng hình tượng: là nơi nhà văn gửi gắm những tư tưởng nghệ thuật của mình.

- Tầng hàm nghĩa: là các lớp nghĩa của văn bản được gợi ra từ tầng ngôn từ và tầng hình tượng.

- Đề tài: là lĩnh vực đời sống được nhà văn nhận thức, lựa chọn, khái quát, bình giá và thể hiện trong văn bản.

- Chủ đề: là vấn đề cơ bản được nêu ra trong văn bản, thể hiện điều quan tâm và chiều sâu nhận thức của nhà văn.

- Tư tưởng: là sự lí giải đối với chủ đề, là sự nhận thức của tác giả muốn trao đổi, gửi gắm với người đọc.

-Cảm hứng nghệ thuật: là nội dung tình cảm chủ đạo cả văn bản.

- Ngôn từ: là yếu tố cơ bản đầu tiên cấu thành nên văn bản văn học

- Kết cấu: là sự sắp xếp, tổ chức các thành tố của văn bản thành một đơn vị thống nhất hoàn chỉnh.

- Thể loại: là những quy tắc tổ chức hình thức văn bản thích hợp với nội dung văn bản.