Tác giả - tác phẩm Nỗi sầu oán của người cung nữ

Tác giả tác phẩm Nỗi sầu oán của người cung nữ Ngữ văn lớp 9 Kết nối tri thức gồm đầy đủ những nét chính về văn bản như: tóm tắt, nội dung chính, bố cục... dàn ý từ đó giúp học sinh dễ dàng nắm được nội dung trong chương trình Ngữ văn lớp 9.

I. Tác giả Nguyễn Gia Thiều

- Nguyễn Gia Thiều sinh ngày 22 tháng 3 năm 1741, cuối thời vua Lê chúa Trịnh, ở làng Liễu Ngạn, tổng Liễu Lâm, huyện Siêu Loại, phủ Thuận An, trấn Kinh Bắc (nay là làng Liễu Ngạn, xã Ngũ Thái, thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh).

- Ông xuất thân trong một gia đình quý tộc, có nhiều người làm tướng, làm quan cho triều đình.

- Ông là người có sự hiểu biết sâu rộng về văn học, sử học và triết học. Ông còn tinh thông nhiều bộ môn nghệ thuật như âm nhạc, hội họa, kiến trúc, trang trí.

II. Tìm hiểu tác phẩm Nỗi sầu oán của người cung nữ

1. Thể loại Nỗi sầu oán của người cung nữ

- Văn bản Nỗi sầu oán của người cung nữ thuộc thể loại thơ song thất lục bát.

2. Xuất xứ Nỗi sầu oán của người cung nữ

- Văn bản trích trong Cung oán ngâm khúc.

3. Phương thức biểu đạt Nỗi sầu oán của người cung nữ

- Phương thức biểu đạt: biểu cảm.

4. Bố cục Nỗi sầu oán của người cung nữ

- Phần 1 (bốn khổ thơ đầu): Cuộc sống tồi tàn của cung nữ đối lập với cảnh xa hoa tráng lệ ở nơi cung cấm.

- Phần 2 (năm khổ thơ cuối): Cung nữ thất vọng nặng nề trong cảnh ngày ngóng đêm trông.

5. Giá trị nội dung Nỗi sầu oán của người cung nữ

- Đoạn trích là lời ai oán, than trách của người cung nữ khi phải sống cô đơn trong cung, không được nhà vua yêu mến và gặp phải những hiểm nguy luôn rình rập trong cung, đồng thời còn là nỗi mong muốn khắc khoải muốn thoát kiếp cung nữ. Qua bài thơ, tác giả thể hiện sự đau xót, đồng cảm cho số phận của những cô gái đẹp người, đẹp nết nhưng cuộc sống cô đơn, nhiều sóng gió, trắc trở.

6. Giá trị nghệ thuật Nỗi sầu oán của người cung nữ

- Bài thơ sử dụng thể thơ song thất lục bát, có sự đan xen giữa các cặp câu 7 tiếng và cặp câu lục bát.

III. Tìm hiểu chi tiết tác phẩm Nỗi sầu oán của người cung nữ

1. Đặc điểm của thể thơ song thất lục bát được thể hiện trong đoạn trích

- Trong bài thơ có sự đan xen giữa các cặp câu 7 tiếng và cặp câu lục bát, trong đó cặp câu 7 chữ mở đầu, tiếp theo là cặp câu lục bát liền kề.

- Về vần: tiếng thứ bảy của câu 7 tiếng hiệp vần với tiếng thứ năm của câu 7 tiếng liền kề sau nó (Ví dụ: bóng - ngóng, vũ - ngủ,…); tiếng thứ sáu của câu lục hiệp vần với tiếng thứ sáu của câu bát (Ví dụ: thu - cù, sầu - rầu,…).

- Về thanh điệu: tuân thủ quy tắc chặt chẽ thanh điệu trong thơ song thất lục bát. Ví dụ ở 4 câu thơ đầu: Trong cung quế âm thầm (B) chiếc bóng (T)/ Đêm năm canh (B) trông ngóng (T) lần lần (B)./ Khoảng làm (B) chi bấy (T) chúa xuân (B),/ Chơi hoa (B) cho rữa (T) nhụy dần (B) lại thôi (B).

- Về cách ngắt nhịp: ngắt nhịp lẻ trước, nhịp chẵn sau (Ví dụ: Trong cung quế/ âm thầm/ chiếc bóng.)

2. Nội dung chủ đề của đoạn trích

- Nội dung chủ đề của đoạn trích: Thân phận khổ đau, long đong, cô đơn của người cung nữ tài sắc khi không được vua sủng ái như xưa.

3. Một số nét đặc sắc về nghệ thuật được thể hiện trong đoạn trích

Một số nét đặc sắc về nghệ thuật được thể hiện trong đoạn trích:

- Nghệ thuật tả cảnh ngụ tình điêu luyện, đạt đến mức tài hoa: Qua việc miêu tả cảnh vật trong cung quế, nhà thơ gián tiếp miêu tả tâm trạng của người cung nữ.

- Biện pháp tu từ so sánh được sử dụng tinh tế: phòng tiêu lạnh ngắt - đồng, thâm khuê vắng ngắt như tờ.

- Biện pháp đảo ngữ độc đáo: Gương loan bẻ nửa, dải đồng xé đôi; vẻ bâng khuâng hồn bướm vẩn vơ,…

- Nghệ thuật dùng từ đặc sắc, giàu biểu cảm: từ ngữ trong bài thơ được dùng với nhiều tầng nghĩa, chất chứa cảm xúc.

IV. Dàn ý Phân tích Nỗi sầu oán của người cung nữ

1. Mở bài

- Trong chế độ phong kiến ngày xưa, các bậc vua chúa phương Đông thường tự đặt ra cho mình cái quyền được đa thê; ngoài hoàng hậu, cung phi ra còn có: Ba trăm mĩ nữ, sáu mươi cung tần...

- Vì vậy, rất nhiều phụ nữ trẻ đẹp phải âm thầm chịu đựng tình cảnh bị bỏ rơi, bị lãng quên trong cung cấm. Số phận bất hạnh của họ đã khiến cho văn nhân thi sĩ cảm thương mà viết ra một số tác phẩm, trong đó Cung oán ngâm của Nguyễn Gia Thiều là tiêu biểu nhất.

- Đoạn trích Nỗi sầu oán của người cung nữ (từ câu 209 đến câu 244) diễn tả tâm trạng đau khổ của người cung nữ bị thất sủng ; phải sống cô đơn giữa bốn bức tường lạnh giá. Nàng xót xa cho tuổi thanh xuân trôi qua hoài phí và uất ức than thở về những bất công mà mình phải chịu đựng. Đấy là tiếng nói tố cáo sầu sác tội ác của vua chúa phong kiến thời ấy.

2. Thân bài

Kết cấu đoạn trích gồm hai đoạn nhỏ:

Đoạn 1: Bốn khổ thơ đầu: cảnh cung cấm xa hoa tráng lệ đối lập với tình cảnh lẻ loi, buồn tủi của cung nữ bị bỏ rơi, bị lãng quên.

- Đoạn 2: Năm khổ thơ còn lại: cảnh sống đày đọa kéo dài của người cung nữ với nỗi thất vọng nặng nề trong cảnh ngày đêm ngóng trông, chờ đợi nhà vua.

* Nội dung đoạn trích:

+ Cảnh cung cấm xa hoa, đẹp đẽ đối lập với tình cảnh lẻ loi, buồn tủi đáng thương.

- Tác giả chọn thời điểm là ban đồm để nhân vật dễ dàng bộc lộ tâm trạng. Bị nhà vua bỏ rơi trong cung quế, người cung nữ suốt năm canh đứng tủi ngồi sầu, khắc khoải chờ mong và tuyệt vọng:

Trong cung quế âm thầm chiếc bóng,

Đêm năm canh trông ngóng lán lán.

- Trong tình cảnh đó, người cung nữ ý thức rất rõ về thân phận bất hạnh của mình. Nàng đã bị giết chết không phải bằng gươm đao mà bằng chính cuộc sống buồn bã và tuyệt vọng, bởi cảnh chiếu chăn lẻ loi, lạnh lẽo... Qua lời than trách của nàng, hình ảnh nhà vua hiện lên đúng là một kẻ bạc tình: Khoảnh làm chi bấy chúa xuân, Chơi hoa cho rữa nhụy dần lại thôi... Người cung nữ bổi hổi, nuối tiếc khi nhớ lại những ngày đầu được vua sủng ái. Còn giờ đây, nàng đã thực sự bị quên lãng.

- Sự tương phản giữa khung cảnh xa hoa tráng lệ nơi cung vàng điện ngọc với cuộc sống bất hạnh của các cung nữ càng làm cho hình ảnh của họ trở nên nhỏ bé đến tội nghiệp:

Lầu đãi nguyệt / đứng ngồi dạ vũ,

Gác thừa lương thúc / ngủ thu phong.

Phòng tiêu / lạnh ngắt như đồng,

Gương loan / bẻ nửa, dải đổng / xẻ đôi...

- Những tiện nghi đầy đủ, đẹp trở nên trớ trêu. vô nghĩa khi người cung nữ thêm sầu thêm tủi.

- Những câu thơ tiếp theo miêu tả cuộc đày ải. kéo dài trọng cung cấm. Người cung nữ mong mòi sự có mặt của nhà vua đến mức gần như tuyệt vọng: Chiều ủ dột giấc mai khuya sớm... Lầu Tần, chiều nhạt về thu, Gối loan tuyết đóng, chăn cũ giá đông...

+ Cảnh sóng buồn tủi kéo dài và nỗi thất vọng nặng nề.

- Nỗi sáu có lúc lên tới điểm đỉnh, biến tâm trạng người cung nữ thành u uất, nặng nề, bức bối gần phu ngạt thở: Lạnh lùng thay giấc cô-miên, Mùi hương tịch mịch bóng đèn âm u...

Nỗi cô đơn khiến giấc ngủ của nàng trở nên lạnh lẽo, đáng thương. Hương đốt lên cho tiêu phòng ấm áp, thơm tho nhưng lại gợi cảm giác vắng lặng, tịch mịch như một nấm mồ chôn vùi tuổi thanh xuân...

- Đêm đêm, người cung nữ chỉ biết âm thầm sống với cái bóng của mình: Một mình đứng tủi ngồi sầu, Hết than với bóng lại rầu với hoa... Cả đoạn thơ khắc hoạ nổi bật hình dáng và tâm trạng cô độc, buồn tủi đến đớn đau, khắc khoải tức tối của người cung nữ trổ đạp mà bị coi như đã chết.

- Trong nỗi buồn dai dẳng ấy chứa đựng cả sự uất ức, trách hờn, đay nghiến:

Buồn mọi nỗi lòng đà khắc khoải,

Ngán trăm chiều bước lại ngẩn ngơ.

Hoa này bướm nỡ thờ ơ,

Dể gầy bông thắm để xơ nhụy vàng...

Hai câu thơ: Giết nhau chẳng cái lưu cầu, Giết nhau bằng cái u sầu, độc chưa! giống như tiếng nghiến răng căm giận, lên án chế độ đa thê và tục tuyển cung tần mĩ nữ của vua chúa thời phong kiến, bởi nó chà đạp, tước đoạt quyền sống tự do, quyền được hưởng hạnh phúc của người phụ nữ.

- Sức sống dồi dào và khát vọng hạnh phúc càng mãnh liệt bao nhiêu thì nỗi oán hận càng chất ngất bấy nhiêu trong lòng người cung nữ. Tưởng chừng như tất cả sắp bùng nổ thành hành động phản kháng dữ dội:

Tay nguyệt lão chẳng xe thì chớ,

Xe thổ này có dở dang không?

Dang tay muốn dứt tơ hồng,

Bực mình muốn đạp tiêu phòng mà ra

- Chất trữ tình trong đoạn trích được tạo ra từ hai cảm xúc trái ngược: cảm xúc buồn chán nặng nề do bị giam hãm lâu ngày trong cảnh tù túng, ngạt thở với cảm xúc khát khao cháy bỏng hạnh phúc đời thường. Người cung nữ như đang cố vùng vẫy để thoát khỏi bi kịch của số phận nhưng nó như sợi dây oan nghiệt cứ thắt chặt lấy nồng.

3. Kết bài

Bằng ngòi bút miêu tả tâm lí nhân vật tài tình, sắc sảo, kết hợp với khả năng sử dụng từ ngữ chuẩn xác, phong phú, tác giả đã thể hiện thành công tâm trạng phức tạp của người cung nữ.

Sự đồng cảm chân thành của nhà thơ đã tạo nên giọng điệu réo rắt, đầy sầu khổ oán hờn trong đoạn trích nói riêng và cả tác phẩm nói chung.

- Nỗi sầu oán của người cung nữ đã cất lên tiếng nói tố cáo chế độ đa thê và tục tuyển cung tần mĩ nữ tàn bạo của vua chúa; đổng thời cũng phản ánh tấm lòng nhân đạo của tác giả trước những-số phận bất hạnh. Đoạn trích là tiếng nói thiết tha đòi quyền sống, quyền được hưởng hạnh phúc của phụ nữ trong chế độ phong kiến xưa kia.

V. Đọc tác phẩm: Nỗi sầu oán của người cung nữ

Trong cung quế âm thầm chiếc bóng,

Đêm năm canh trông ngóng lần lần.

Khoảnh làm chi bấy chúa xuân!

Chơi hoa cho rữa nhụy dần lại thôi.

Lầu đãi nguyệt đứng ngồi dạ vũ,

Gác thừa lương thức ngủ thu phong.

Phòng tiêu lạnh ngắt như đồng,

Gương loan bẻ nửa, dải đồng xé đôi.

Chiều ủ dột giấc mai khuya sớm,

Vẻ bâng khuâng hồn bướm vẩn vơ.

Thâm khuê vắng ngắt như tờ,

Cửa châu gió lọt, rèm ngà sương reo.

Ngấn phượng liễn chòm rêu lỗ chỗ,

Dấu phương xa đám cỏ quanh co.

Lầu Tần, chiều nhạt vẻ thu,

Gối loan tuyết đóng, chăn cù giá đôn.

Ngày sáu khắc tin mong nhạn vắng,

Đêm năm canh, tiếng lắng chuông rền.

Lạnh lùng thay giấc cô miên!

Mùi hương tịch mịch, bóng đèn thâm u.

Tranh biếng ngắm trong đồ tố nữ,

Mặt buồn trông trên cửa nghiêm lâu.

Một mình đứng tủi ngồi sầu,

Đã than với nguyệt lại rầu với hoa!

Buồn mọi nỗi lòng đà khắc khoải,

Ngán trăm chiều, bước lại ngẩn ngơ.

Hoa này bướm nỡ thờ ơ,

Để gầy bông thắm, để xơ nhụy vàng!

Đêm năm canh lần nương vách quế.

Cái buồn này ai nỡ giết nhau.

Giết nhau chẳng cái lưu cầu,

Giết nhau bằng cái u sầu, độc chưa!

Tay nguyệt lão chẳng xe thì chớ!

Xe thế này có dở dang không?

Đang tay muốn dứt tơ hồng,

Bực mình muốn đạp tiêu phòng mà ra!

>>>> Bài tiếp theo: Tác giả - tác phẩm Kim – Kiều gặp gỡ