Soạn Bố cục trong văn bản

a)

- Những nội dung trong đơn ấy có cần được sắp xếp theo một trật tự nhất định được quy định sẵn.

- Không thể tùy thích muốn ghi nội dung nào trước cũng được. Mà phải viết theo trật tự đã được thống nhất từ trước, có logic về nội dung.

- Gợi ý Bố cục lá đơn xin vào Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh:

• Quốc hiệu
• Tên đơn
• Phần kính gửi
• Họ và tên
• Ngày, tháng, năm sinh
• Học ở lớp nào, trường nào, địa chỉ
• Lí do xin gia nhập Đội
• Lời hứa khi trở thành đội viên
• Lời cảm ơn
• Nơi, ngày, tháng năm viết đơn.

b) Sự sắp đặt nội dung các phần trong vàn bản theo một trình tự hợp lí được gọi là bố cục. Khi xây dựng văn bản, cần phải quan tâm đến bố cục, vì nó giúp các ý được trình bày thành các phần mục rõ ràng giúp người đọc dễ tiếp nhận văn bản.

a) Hai câu chuyện ở văn bản (1) và văn bản (2) chưa có bố cục.

b) Cách kể chuyện như trên bất hợp lí như sau: Các sự việc chính của hai câu chuyện Ếch ngồi đáy giếng và Lợn cưới áo mới tuy vẫn có mặt trong bản kể này nhưng chúng không được sắp xếp theo một trật tự hợp lí.

→ Việc đảo lộn trật tự các sự việc làm cho nghĩa của bài văn trở nên khó hiểu, câu chuyện không còn tính gây cười, giá trị phê phán giảm đi.

c) Nên sắp xếp bố cục hai câu chuyện như sau:

- Văn bản (1): N ên đảo lộn lại trật tự các câu trong đoạn văn trên, nên trình bay ếch sống ở đâu trước hoàn cảnh sống của anh như thế nào, thứ 2 nên nói là vì hoàn cảnh sống như thế mà ếch huênh hoang nghênh ngáo, vì một trận bão mà ếch đã ra ngoài được và bị dẫm bẹp.

→ Gợi ý sửa như sau:

Có một con ếch sống lâu ngày trong một cái giếng nọ. Xung quanh nó chỉ có một vài con nhái, cua, ốc bé nhỏ. Hằng ngày, nó cất tiếng kêu ồm ộp làm vang động cả giếng, khiến các con vật kia rất hoảng sợ. Ếch cứ tưởng bầu trời trên đầu chỉ bé bằng chiếc vung và nó thì oai như một vị chúa tể.

Một năm nọ, trời mưa to làm nước trong giếng dềnh lên, tràn bờ, đưa ếch ta ra ngoài.

Quen thói cũ, ếch nghênh ngang đi lại khắp nơi và cất tiếng kêu ồm ộp. Nó nhâng nháo đưa cặp mắt nhìn lên bầu trời, chả thèm để ý đến xung quanh nên đã bị một con trâu đi qua giẫm bẹp.

- Văn bản (2): Trình bày lý do tại sao anh ta đứng hóng ở ngoài cửa, tiếp đó anh ta lấy cớ hỏi chuyện để khoa chiếc áo.

→ Gợi ý sửa như sau:

Có anh tính hay khoe của. Một hôm, may được cái áo mới, liền đem ra mặc, rồi đứng hóng ở cửa, đợi có ai đi qua người ta khen. Đứng mãi từ sáng đến chiều chả thấy ai hỏi cả, anh ta tức lắm.

Đang tức tối, chợt thấy một anh, tính cũng hay khoe, tất tưởi chạy đến hỏi to:

- Bác có thấy con lợn cưới của tôi chạy qua đây không?

Anh kia liền giơ ngay vạt áo ra, bảo:

- Từ lúc tôi mặc cái áo mới này, tôi chẳng thấy con lợn nào chạy qua đây cả!

a) Nhiệm vụ ba phần mở bài, thân bài, kết bài trong văn bản tự sự và miêu tả là:

• Mở bài: giới thiệu nội dung sẽ triển khai, dẫn dắt người đọc nhập cuộc;
• Thân bài: triển khai nội dung đã giới thiệu ở mở bài, giải quyết nhiệm vụ đã đặt ra;
• Kết bài: khẳng định và nâng cao vấn đề đã trình bày ở phần nội dung.

Cụ thể hơn:

b) Cần phải phân biệt rõ ràng nhiệm vụ của 3 phần mở bài, thân bài, kết bài trong văn bản. Bởi vì:

- Trong bố cục ba phần của một văn bản, mỗi phần có một nhiệm vụ riêng, không trùng nhau.

- Phân biệt nhiệm vụ của từng phần cũng là nhằm đảm bảo tính chặt chẽ trong lập luận, thể hiện được sự rành mạch giữa các phần của bố cục chung:

• Mở bài không những phải đặt ra được vấn đề, giới thiệu được đề tài mà còn phải gây được hứng thú cho người đọc, gợi ra hướng triển khai nội dung của phần Thân bài.
• Nhiệm vụ của Kết bài không chỉ là "tóm lại" những nội dung chính đã được triển khai mà còn là khẳng định, nhấn mạnh, đưa những vấn đề đã giải quyết trong Thân bài lên một tầm cao mới, khắc sâu ấn tượng trong tâm trí người đọc.
• Trong bố cục ba phần, Thân bài là phần quan trọng nhất, nhưng như thế không có nghĩa là xem nhẹ những phần còn lại. Mở bài và Kết luận có vai trò riêng trong việc tạo nên ý nghĩa của văn bản, làm không tốt hai phần này sẽ trực tiếp ảnh hưởng đến.
• Thân bài: Mở bài làm không tốt sẽ không tạo được tình huống để theo đó dẫn dắt người đọc nhập cuộc, thậm chí người viết do vậy mà cũng không xác định rõ được phương hướng trình bày nội dung; Kết bài làm không tốt sẽ giảm tính thuyết phục cho những gì đã trình bày trong Thân bài, dẫn đến tình trạng "đầu voi đuôi chuột", nhiều khi do vậy mà không bật ra được chủ đề của văn bản, làm mờ nhạt ý đồ của người viết. Tóm lại, Mở bài, Thân bài, Kết bài của một văn bản gắn bó hữu cơ với nhau như các bộ phận trên một cơ thể vậy.

Chứng minh qua 2 đoạn văn kể về câu chuyện mèo con đi học.

(1) Cừu nhìn thấy vội nói rằng sẽ giúp mèo con chưa khỏi bệnh. Nhưng để khỏi bệnh nhanh cho kịp giờ vào học thì phải cắt cái đuôi đi. Mèo con không muốn đi học nên giả vờ cái đuôi của mình bị ốm. Nghe thế, mèo sợ quá, không giả bệnh nữa. Vội đứng dậy đi học ngay.

(2) Mèo con không muốn đi học nên giả vờ cái đuôi của mình bị ốm. Cừu nhìn thấy vội nói rằng sẽ giúp mèo con chưa khỏi bệnh. Nhưng để khỏi bệnh nhanh cho kịp giờ vào học thì phải cắt cái đuôi đi. Nghe thế, mèo sợ quá, không giả bệnh nữa. Vội đứng dậy đi học ngay.

→ Trong hai cách kể trên:

• Cách (1) kết quả sự việc trước nguyên nhân sự việc, làm cho người đọc khó hiểu và không có hứng thú.
• Cách (2) nguyên nhân sự việc trước kết quả sự việc, dễ hiểu vì câu chuyện có đầu có đuôi, làm người đọc tò mò theo dõi câu chuyện.

- Bố cục truyện Cuộc chia tay của những con búp bê:

• Truyện mở đầu bằng việc mẹ của Thành và Thuỷ bắt hai anh em phải chia đồ chơi cho nhau
• Sau đó dừng lại, kể về quá khứ, hai anh em luôn ở cạnh nhau, yêu thương, đùm bọc, giúp đỡ lẫn nhau
• Rồi quay trở lại hiện tại để kể về cuộc chia tay thực sự đầy nước mắt của Thuỷ với cô giáo, với các bạn và với Thành
• Truyện kết thúc bằng cảnh Thành "mếu máo" nhìn em trèo lên xe và chiếc xe rồ máy, phóng đi mất hút

- Bố cục này đã khá rành mạch và hợp lí.

- Song chúng ta vẫn có thể thay đổi nó để kể theo một cách khác sáng tạo hơn, miễn là vẫn đảm bảo được sự rành mạch hợp lí và hấp dẫn. Các em cần chủ động phát huy sự sáng tạo để thử kể lại câu chuyện theo cách riêng của mình.

- Bố cục trên đã rành mạch và hợp lí.

- Bởi vì một báo cáo kinh nghiệm học tập của học sinh được bố cục thành ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài, với các luận điểm rõ ràng là đã đảm bảo về nội dung, hình thức.

- Theo em cần phải bổ sung và điều chỉnh 1 số ý như sau:

• Phần Mở bài: Đối với một bản báo cáo kinh nghiệm học tập, phần Mở bài, ngoài lời chào mừng, nhất thiết phải giới thiệu được khái quát nội dung của Thân bài, dàn bài trên thiếu nội dung quan trọng này. Sau lời chào mừng, phải thêm vào lời dẫn cho nội dung sẽ được báo cáo.
• Phần Thân bài: Vì đây là báo cáo về kinh nghiệm học tập nên không cần thiết phải báo cáo về thành tích trong hoạt động Đội và thành tích văn nghệ. Nếu đưa nội dung này vào, bản báo cáo sẽ không đảm bảo sự thống nhất chủ đề. Nên thay nội dung này bằng việc báo cáo kết quả học tập, như thế liên kết của thân bài sẽ chặt chẽ, tăng thêm sức thuyết phục.
• Phần Kết bài: Ngoài lời chúc Hội nghị thành công, phần này phải có nội dung khái quát lại những kinh nghiệm học tập đã trình bày, lời hứa sẽ tiếp tục phấn đấu để học tập tốt hơn trong thời gian tới.