Chuyên đề Tiếng Việt 6: Dấu chấm phẩy

Chuyên đề Dấu chấm phẩy trong chương trình Tiếng Việt 6 - Kết nối - Chân trời - Cánh diều là một nội dung quan trọng, giúp học sinh sử dụng các dấu câu một cách hiệu quả và tinh tế. Mục tiêu chính là giúp các em hiểu rõ chức năng của dấu chấm phẩy, đó là dùng để tách các vế trong một câu ghép có cấu tạo phức tạp, hoặc tách các bộ phận trong một phép liệt kê. Nắm vững chuyên đề này, học sinh sẽ có khả năng viết những câu văn có cấu trúc chặt chẽ, mạch lạc, tránh được lỗi dùng câu dài và lộn xộn.

I. Dấu chấm phẩy là gì?

- Khái niệm: Là dấu câu gồm một dấu chấm ở trên, một dấu phẩy ở dưới (;)

- Ví dụ: “Tôi đi tới bể bơi; tôi được biết bể bơi phải đóng cửa để sửa chữa định kỳ”.

II. Tác dụng của dấu chấm phẩy

- Đánh dấu ranh giới giữa các vế của câu ghép có cấu tạo phức tạp

+ Khi các vế có cấu tạo đối xứng nhau về nghĩa và hình thức.

Ví dụ: Chị Thuận nấu cơm cho anh em ăn, làm người chị nuôi tần tảo; chị chăm sóc anh em ốm và bị thương, làm người hộ lí dịu dàng

+ Khi các vế có tác dụng bổ sung cho nhau.

Ví dụ: Sáng tạo là vấn đề rất quan trọng; không sáng tạo không làm cách mạng được.

- Đánh dấu các bộ phận trong một chuỗi liệt kê có cấu tạo phức tạp

Ví dụ: Những bí quyết để sống lâu: từ: nhân đức, phúc hậu; kiệm: chừng mực; hòa: vui vẻ, khoan dung; tĩnh: điềm đạm, không nóng nảy.

III. Cách dùng dấu chấm phẩy

- Dấu chấm phẩy thường xuất hiện trong các tình huống sau:

+ Tách các mệnh đề trong câu phức: Dấu chấm phẩy giúp phân cách rõ ràng giữa các mệnh đề khi câu văn trở nên phức tạp, đồng thời định rõ sự liên hệ giữa chúng.

+ Liệt kê các thành phần: Khi cần liệt kê danh sách các thành phần trong câu, dấu chấm phẩy được dùng để phân tách chúng, tạo ra sự rõ ràng và sắp xếp.

+ Tạo sự tương phản hoặc liên kết: Dấu chấm phẩy có thể tạo ra sự tương quan hoặc tương phản giữa các phần của câu, thể hiện sự phức tạp trong quan hệ ý nghĩa.

IV. Bài tập về dấu chấm phẩy

Bài 1. Tìm các dấu chấm phẩy trong đoạn văn sau và xác định chức năng của chúng:

a. Không khí tại nhiều nơi trên thế giới đang bị ô nhiễm nghiêm trọng. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến ô nhiễm không khí như khí thải từ các nhà máy và các phương tiện chạy bằng xăng; đốt rừng, đốt rơm rạ; nấu nướng bằng than, củi ... Theo thống kê của WHO (Tổ chức Y tế thế giới), ô nhiễm không khí khiến cho khoảng 7 triệu người chết mỗi năm vì mắc các bệnh liên quan đến tuần hoàn và hô hấp.

b. Một người ở vùng núi Tản Viên có tài lạ: vẫy tay về phía đông, phía đông nổi cồn bãi; vẫy tay về phía tây, phía tây mọc lên từng dãy núi đồi. (...) Một người ở miền biển, tài năng cũng không kém: gọi gió, gió đến; hộ mưa, mưa về.

Trả lời:

a. Đánh dấu ranh giới giữa các bộ phận trong một phép liệt kê phức tạp.

b. Ngăn cách các ý trong câu có nhiều tầng ý, kết cấu phức tạp.

Bài 2. Hãy biến hai câu sau thành một câu, trong đó có sử dụng dấu chấm phẩy và nêu tác dụng của dấu chấm phẩy đó.

Một hôm có hai chàng trai đến cầu hôn. Một người là chúa vùng non cao, một người là chúa vùng nước thẳm, cả hai đều xứng đáng làm rể vua Hùng.

Trả lời:

- Biến hai câu đã cho thành một câu: Một hôm có hai chàng trai đến cầu hôn: một người là chúa vùng non cao, một người là chúa vùng nước thẳm; cả hai đều xứng đáng làm rể vua Hùng.

- Tác dụng: Đánh giới giữa các vế của một câu ghép có cấu tạo phức tạp.