Soạn bài Những câu hát than thân ngắn gọn

- Sưu tầm một số bài ca dao mượn hình ảnh con cò diễn tả cuộc đời, thân phận người nông dân:

Cái cò lặn lội bờ sông
Gánh gạo đưa chồng tiếng khóc nỉ non
Nàng về nuôi cái cùng con
Để anh đi trẩy nước non Cao Bằng

Con cò mà đi ăn đêm
Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao…

Cái cò đi đón cơn mưa
Tối tăm mù mịt ai đưa cò về?
Cò về đến gốc cây đề
Giương cung anh bắn cò về làm chi
Cò về thăm bác thăm dì
Thăm cô xứ Bắc, thăm dì xứ Đông...

- Người xưa dùng hình ảnh con cò để chỉ người nông dân bởi vì:

• Những con cò xuất hiện nhiều với đồng ruộng → như những người nông dân ngày ngày làm việc ở đồng ruộng
• Những con cò có đặc tính hiền lành cần cù và chăm chỉ, nó có thể kiếm mồi cả ngày lẫn đêm để chăm lo cho bản thân và đàn con → như những phẩm chất tốt đẹp của người nông dân

- Cách diễn tả cuộc đời lận đận, vất vả của con cò:

• Từ láy “lận đận” và thành ngữ “lên thác xuống ghềnh” tăng sức biểu cảm.
• Đối lập: nước non >< một mình, thân cò >< thác ghềnh, lên >< xuống, bể kia đầy >< ao kia cạn. Chúng tô đậm nỗi vất vả, đơn độc thân cò.
• Câu hỏi tu từ: Cho ao kia cạn, cho gầy cò con? - lời than, câu hỏi không lời đáp.

- Ngoài nội dung than thân, bài ca này còn là lời tố cáo xã hội phong kiến bất công, là nỗi bất bình phản kháng của kẻ bị áp bức.

- “Thương thay”: tiếng than biểu hiện sự đồng cảm, thương xót.

- Ý nghĩa sự lặp lại cụm từ "thương thay":

• Mỗi lần nhắc đến là một lần diễn tả nỗi thương, thương cho thận phận của mình đồng thời thông cảm cho những người cùng cảnh ngộ.
• Sự lặp lại đó không những có tác dụng nhấn mạnh nỗi thương cảm, xót xa cay đắng của người nông dân, mà còn có ý nghĩa kết nối, phát triển, mở rộng và liên hệ những nỗi thương khác.
• Tô đậm nỗi thương cảm, xót xa cho cuộc sống khổ sở nhiều bề của người lao động; Kết nối và mở ra những nỗi thương khác nhau, làm cho bài ca phát triển.

⇒ Cuộc đời con vật nhỏ bé nào cũng đáng thương, tô đậm nỗi thương cảm, xót xa, đặc biệt kết nối và mở ra những nỗi thương khác.

• Thương con tằm: Thân phận bị bòn rút sức lực.
• Thương lũ kiến li ti: Những người lao động làm việc suốt đời mà vẫn túng thiếu.
• Thương hạc: Cuộc đời phiêu bạt, khốn khó, không có tương lai.
• Thương con cuốc: Thấp cổ bé họng, không được thương xót.

⇒ Những nỗi thương thân phận bé nhỏ, bị ức hiếp trong xã hội.

- Một số bài ca dao mở đầu bằng cụm từ "Thân em":

Thân em như hạt mưa sa
Hạt vào đài các, hạt ra ruộng cày

Thân em như hạt mưa rào
Hạt rơi xuống giếng, hạt vào vườn hoa

Thân em như miếng cau khô
Kẻ thanh tham mỏng, người thô tham dày

Thân em như giếng giữa đàng
Người khôn rửa mặt, người phàn rửa chân.

- Các bài ca dao trên nói về thân phận bấp bênh, vấp vả của người phụ nữ xưa.

- Điểm giống nhau về nghệ thuật: Cấu trúc “Thân em…” so sánh với những hình ảnh trôi nổi, vô định gợi lên hình ảnh, thân phận người phụ nữ.

• Hình ảnh so sánh “trái bần trôi” – loại quả vừa chua vừa chát đã bị rụng lại bị “gió dập sóng dồi”.
• Qua đây có thể thấy cuộc đời người phụ nữ thời phong kiến nghèo hèn lắm khổ đau, lại bị vùi dập trôi nổi.

- Điểm chung về nội dung:

• Đều nói về nỗi khổ đau, bất hạnh của những thân phận nhỏ bé, chịu nhiều thiệt thòi trong xã hội.
• Là lời tố cáo và phản kháng với xã hội bất công, tàn bạo.

- Điểm chung về nghệ thuật:

• Thể thơ lục bát
• Thường dùng các biện pháp so sánh
• Những sự vật đưa ra so sánh đều nhỏ bé, đáng thương, tội nghiệp và gần với người lao động.