Địa Lý

- Đá mẹ quyết định thành phần khoáng vật, thành phần cơ giới, và tính chất lý hóa của đất.

- Khí hậu làm đá gốc bị phá hủy thành sản phẩm phong hóa rồi tiếp tục phong hóa thành đất , ảnh hưởng đến sự hòa tan, rửa trôi, tích tụ, phân giải tổng hợp chất hữu cơ.

- Sinh vật đóng vai trò chủ đạo:

+ Thực vật: phá hủy đất đá, cung cấp chất hữu cơ

+ Động vật: làm đất tơi xốp, thoáng khí, dễ thấm nước và nhiệt

+ Vi sinh vật: phân giải xác sinh vật, tổng hợp thành mùn

→ Cung cấp chất hữu cơ, làm thay đổi thành phần và tính chất của đất.

Các kiểu khí hậu khác nhau có tham gia vào sự hình thành các loại đất khác nhau.

Ví dụ ở vùng khí hậu ôn hòa: đất đen, đất botdon, đất xám, …

Mỗi loại đá mẹ khác nhau sẽ tạo ra các loại đất khác nhau:

+ Đất đỏ bazan hình thành từ các đá bazan: có màu nâu đỏ, tầng mùn dày, khá phì nhiêu.

+ Đất feralit đỏ nâu hình thành trên đá vôi: giàu mùn, đạm, tơi xốp, phân bố ở vùng núi đá vôi.

+ Những loại đất hình thành trên đá mẹ là granit thường có màu xám, chua và nhiều cát.

+ Tây Nguyên là vùng thưa dân nhất ở nước ta. Mật độ dân số năm 2006 là 89 người / km2 (của cả nước là 254 người / km2), nhưng phân bố rất chênh lệch trên lãnh thổ.

+ Các đô thị, ven các tuyến đường giao thông, các nông, lâm trường có mật độ dân số cao hơn các vùng còn lại (các vùng trồng cây công nghiệp ở Đăk Lăk, Lâm Đồng có mật độ dân số 101 – 200 người/km2). Còn nhiều vùng ở Kon Tum, Đăk Lăk, Đãk Nông có mật độ dân số dưới 50 người/km2.

+ Tỉ lệ dân thành thị của Tây Nguyên thấp hơn tỉ lệ dân thành thị của cả nước. Buôn Ma Thuột là đô thị đông dân nhất của vùng (trên 201 nghìn người), các đô thị còn lại: Kon Tum, Plây Ku, Đà Lạt, Bảo Lộc. Gia Nghĩa có số dân ít hơn (dưới 200 nghìn người).

Là nơi cư trú và tiến hành mọi hoạt động sản xuất và đời sống của con người (đặc biệt là sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp):

- Trong nông - lâm nghiệp: đất để canh tác cây lương thực, thực phẩm; cây công nghiệp, trồng rừng...

- Trong công nghiệp và đời sống: mặt đất là nơi xây dựng các cơ sở sản xuất, nhà máy, các công trình cơ sở vật chất kĩ thuật -cơ sở hạ tầng...

- Ở vùng chí tuyến:

+ Bờ đông của lục địa có khí hậu ẩm mưa nhiều, do ảnh hưởng của dòng biển nóng chạy qua.

+ Bờ Tây của lục đại có khí hậu khô, do ảnh hưởng của dòng biển lạnh chạy qua.

- Ở vùng ôn đới:

+ Bờ tây đại dương có khí hậu lạnh, ít mưa.

+ Bờ tây lục địa có khí hậu ấm áp, mưa nhiều.

- Vị trí của Mặt Trăng so với Trái Đất và Mặt Trời ở các ngày thuỷ triều: Mặt Trăng nằm thẳng hàng với Mặt Trời và Trái Đất.

- Vị trí của Mặt Trăng so với Trái Đất và Mặt Trời ở các ngày thuỷ triều kém: Mặt Trăng nằm thẳng góc với Mặt Trời và Trái Đất.

- Nguyên nhân tạo thành sóng biển và sóng thần:

Sóng biển: nguyên nhân chủ yếu là gió. Gió càng mạnh sóng càng lớn càng cao. Gió yếu sóng nhẹ và thấp.

Sóng thần: nguyên nhân chủ yếu là do hoạt động động đất, ngoài ra còn do núi lửa phun ngầm dưới đáy biển hoặc bão.

- Tác hại của sóng thần: Đây là một loại thiên tai rất nguy hiểm. Có sức càn quét, tàn phá rất mạnh, sóng thần đi đến đâu cuốn theo nhà cửa, xe cộ và thậm chí cả tính mạng con người đến đó. Gây thiệt hại nặng nề cho con người cũng như đất nước xảy ra sóng thần.

- Trong một tháng, thủy triều lớn nhất vào thời kì không trăng và trăng tròn

- Trong một năm, thủy triều lớn nhất vào ngày xuân phân và thu phân

→ Khi đó thì Mặt trăng, mặt trời và trái đất thẳng hàng và đứng từ trái đất ta sẽ thấy trăng tròn hoặc không có trăng

Vào các ngày có dao động thuỷ triều nhỏ nhất, ở Trái Đất sẽ thấy trăng khuyết.

* Chế độ mưa, băng tuyết và nước ngầm

- Các miền khí hậu:

+ Miền khí hậu nóng hoặc nơi địa hình thấp của khu vực khí hậu ôn đới, thủy chế sông phụ thuộc vào chế độ mưa.

+ Miền ôn đới lạnh và những sông bắt nguồn từ núi cao, thủy chế còn phụ thuộc vào lượng tuyết băng tan.

+ Ở các vùng đất đá bị thấm nước nhiều, nước ngầm đóng vai trò đáng kể (đá vôi).

- Ví dụ:

+ Ví dụ 1: Sông Hồng ở miền nhiệt đới, mùa lũ (6-10) trùng với mùa mưa, mùa cạn trùng với mùa khô, ít mưa.

+ Ví dụ 2: Sông Ô bi, I-ê-nít-xây, Lêna ở vùng ôn đới khi mùa xuân đến nhiệt độ tăng làm băng tuyết tan, mực nước sông dâng.

* Địa thế, thực vật và hồ đầm

a. Địa thế

- Độ dốc lớn: nước sông chảy mạnh, lũ lên nhanh.

- Vùng bằng phẳng: nước chảy chậm, lũ lên chậm và kéo dài.

b. Thực vật

- Lớp phủ thực vật phát triển mạnh: điều hòa dòng chảy sông ngòi, giảm lũ lụt.

- Lớp phủ thực vật bị phá hủy: chế độ dòng chảy thất thường, tốc độ dòng chảy nhanh, dễ xảy ra lũ lụt.

c. Hồ, đầm

- Vai trò: điều hòa chế độ nước sông.

- Ví dụ: Biển Hồ ở Cam-Pu-Chia điều tiết chế độ nước sông Mê Công.

- Nước trên Trái Đất tham gia nhiều vòng tuần hoàn, cuối cùng tạo thành một đường vòng khép kín.

+ Vòng tuần hoàn nhỏ: nước bốc hơi -> ngưng tụ thành mây -> gây mưa tại chỗ -> rồi bốc hơi,...

+ Vòng tuần hoàn lớn: nước biển bốc hơi tạo thành mây -> mây được gió đưa vào sâu lục địa; ở vùng vĩ độ thấp, núi thấp mây gặp lạnh thành mưa; ở vùng vĩ độ cao và núi cao, mây gặp lạnh tạo thành tuyết -> mưa nhiều và tuyết tan chảy theo sông và các dòng ngầm từ lục địa ra biển ->biển lại bốc hơi,...