Lịch Sử

Chiến tranh thế giới thứ nhất mang tính chất của một cuộc chiến tranh đế quốc phi nghĩa. Vì:

- Mục đích tham chiến của các nước đế quốc: tranh giành thuộc địa của nhau, khuếch trương thế lực,… nhằm phân chia lại thế giới. Những mục đích trên chỉ đem lại lợi nhuận cho giai cấp tư sản nắm quyền.

- Hậu quả: nặng nề trên tất cả các mặt kinh tế, chính trị, xã hội,… Những hậu quả này đè nặng lên vai những người dân vô tội.

* Hậu quả của chiến tranh thế giới thứ nhất:

- Chiến tranh thế giới thứ nhất kết thúc với sự thất bại của phe Liên minh, gây nên thiệt hại nặng nề về người và của:

+ Nhiều thành phố, làng mạc, đường sá, cầu cống, nhà máy bị phá hủy. Chiến phí lên tới 85 tỉ đôla.

+ 10 triệu người chết, hơn 20 triệu người bị thương.

+ Các nước Châu Âu trở thành con nợ của Mĩ.

- Bản đồ thế giới được chia lại: Đức mất hết thuộc địa; Anh, Pháp, Mĩ mở rộng thêm thuộc địa của mình.

- Từ trong cuộc chiến tranh, cách mạng tháng Mười Nga thành công đánh dấu bước chuyển lớn trong cục diện chính trị thế giới.

Nét nổi bật:

Tháng 2/1917, cuộc cách mạng dân chủ tư sản thành công. Chế độ Nha hoàng bị lật đổ nhưng chính phủ lâm thời trong tay giai cấp tư sản vẫn tiếp tục theo đuổi chiến tranh.

Lúc này, Đức gây ra cuộc “chiến tranh tàu ngầm” làm cho Anh nhiều thiệt hại. Viện cớ tàu ngầm Đức tấn công cả tàu buôn cập bến các nước phe “hiệp ước”. Mĩ nhảy vào vòng chiến.

Ngày 2/4/1917, Mĩ tuyên chiến với Đức. Sự tham chiến của Mĩ có lợi hơn cho phe Anh – Pháp – Nga.

Tháng 10/1917, nhân dân Nga dưới sự lãnh đọa của Lê – nin và Đảng Bôn – sê – vích đứng lên làm cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa. Nhà nước Xô viết ra đời. Để đối phó với các thế lực đế quốc đang bao vây, nhà nước Xô viết buộc phải kí với Đức Hòa ước Bơ – rét Li – cốp. Nước Nga ra khỏi chiến tranh đế quốc.

Đầu năm 1918, tranh thủ thời cơ quân Mĩ chưa sang đến châu Âu, quân Đức mở liên tiếp bốn đợt tấn công với uy mô lớn trên mặt trận Pháp. Một lần nữa, chính phủ Pháp chuẩn bị rời khỏi Pa – ri.

Tháng 7/1918, 65 vạn quân Mĩ đổ bộ vào châu Âu, Mĩ trực tiếp tham chiến khi cả hai phe bị thiệt hại quá nhiều, hết sức mệt mỏi. Mĩ trở thành người đứng đầu phe hiệp ước thay Anh. Pháp và Anh quay lại phản công mạnh mẽ quân Đức trên các mặt trận.

Từ cuối tháng 9/1918, quân Đức tiếp tục thất bại, bỏ chạy khỏi lãnh thổ Pháp và Bỉ, các nước đồng minh liên tục thất bại và phải đầu hàng.

Mĩ tham gia chiến tranh thế giới thứ nhất muộn là bởi vì:

Lúc đầu mĩ từ thái độ tập trun, nhưng khi các nước tham chiến suy yếu và phong trào cách mạng nổ ra ở nhiều nước, Mĩ quyết định tham gia vào chiến tranh nhằm thu lợi nhuận và ngăn chặn phong trào cách mạng lan rộng. Trên cơ sở đó Mĩ vươn lên đứng đầu thế giới.

Để bí mật bán vũ khí cho các nước để kiếm lời và theo dõi diến biến của chiến tranh.

- 1914, Chiến tranh đế quốc đã bùng nổ và nhanh chóng lan rộng thành chiến tranh thế giới.

- Mở đầu cuộc chiến, 3-8-1914, Đức tấn công Pháp, quân Pháp có nguy cơ bị tiêu diệt. Giữa lúc đó, quân Nga tấn công vào Đông Phổ, buộc Đức phải điều bớt quân từ Pháp về, Pa-ri được cứu thoát. Quân Anh cũng đổ bộ lên lục địa châu Âu.

- Năm 1915, Đức cùng Áo-Hung tấn công Nga nhưng không thành công.

- Năm 1916, Đức mở chiến dịch tấn công Véc-doong, hòng tiêu diệt quân chủ lực của Pháp, nhưng Đức thất bại. Chiến cuộc năm 1916 không đem lại ưu thế cho bên nào mà vẫn duy trì thế cầm cự.

- Từ cuối năm 1916 trở đi, Đức, Áo-Hung từ thế chủ động chuyển sang phòng ngự trên cả hai mặt trận.

Nguyên nhân sâu xa:

Do sự phát triển không đều, đặc biệt là sự tranh chấp thuộc địa của các nước đế quốc Đức, Áo – Hung, I – ta – li – a và Anh, Pháp, Nga.

Cả hai tập đoàn đều ôm mộng xâm lược, cướp đoạt lãnh thổ và thuộc địa của nhau, điên cuồng chạy đua vũ trang. Chính mâu thuận giữa các nước đế quốc về vấn đề thuộc địa, mà trước tiên là giữa đế quốc Anh và đế quốc Đức, là nguyên nhân cơ bản dẫn đến chiến tranh.

Tình hình căng thẳng ở Ban – căng từ năm 1912 đến năm 1913 tạo cơ hội cho chiến tranh bùng nổ.

Duyên cớ chiến tranh:

Ngày 28/6/1914, Thái tử Áo – Hung bị một người Xéc – bi ám sát tại Bô – xni – a. Giới quân phiệt Đức, Áo bèn chớp cơ hội đó để gây ra chiến tranh.

Ngày 28/7/1914, Áo – Hung tuyên chiến với Xéc – bi. Ngày 1/8, Đức tuyên chiến với Nga, ngày 3/8, tuyên chiến với Pháp. Ngày 4/8, Anh tuyên chiến với Đức. Chiến tranh đế quốc đã bùng nổ và nhanh chóng lan rộng thành chiến tranh thế giới.

Chính sách bành trướng của Mĩ đối với khu vực Mĩ Latinh được biểu hiện:

- Năm 1823, Mĩ đưa ra học thuyết Mơn-rô: “Châu Mĩ của người châu Mĩ”.

- Năm 1889, tổ chức “Liên minh dân tộc các nước cộng hòa châu Mĩ” được thành lập, gọi tắt là Liên Mĩ, dưới sự chỉ huy của chính quyền Oa-sinh-tơn.

- Dùng sức mạnh quân sự để gây chiến tranh với các nước tư bản khác để tranh giành sự ảnh hưởng. Chẳng hạn, năm 1898, Mĩ gây chiến với Tây Ban Nha để sau đó chiếm Phi-lip-pin, Cu-ba, Pu-éc-tô Ri-cô,…

- Từ đầu thế kỉ XX, Mĩ khống chế nền kinh tế các nước Mĩ Latinh bằng cách áp dụng chính sách “Cái gậy lớn” và “Ngoại giao đồng đôla” để tiến tới khống chế về chính trị, lần lượt xâm chiếm các nước Mĩ Lainh.

- Mĩ từng bước biến khu vực Mĩ Latinh thành “sân sau” của mình.

Những nét lớn của lịch sử châu Phi thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX:

- Các nước thực dân châu Âu tiến hành quá trình xâm lược và thống trị các nước châu Phi.

- Dưới ách thống trị hà khắc của các nước thực dân, phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc ở châu Phi diễn ra quyết liệt.

- Tuy nhiên, do còn nhiều hạn chế nên các phong trào đấu tranh đều thất bại.

Kết quả của cuộc đấu tranh giành độc lập ở khu vực Mĩ Latinh đầu thế kỉ XIX:

- Từ thế kỉ XVI, XVII, đa số các nước Mĩ Latinh lần lượt trở thành thuộc địa của Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha.

- Đến đầu thế kỉ XIX, phong trào giải phóng dân tộc ở đây diễn ra quyết liệt và nhiều nước đã giành được độc lập. Đó là:

+ Năm 1804, Ha-i-ti là quốc gia đầu tiên ở châu lục này giành được độc lập.

+ Năm 1811, Vê-nê-xu-ê-la, Pa-ra-goay giành được độc lập.

+ Năm 1816, Ác-hen-ti-na giành được độc lập.

+ Năm 1821, hàng hoạt các nước như: Pê-ru, Mê-hi-cô, Pa-na-ma, En Xan-va-đo,… giành được độc lập.

+ Tiếp theo đó, vào các năm 1822, 1825, 1828,… lần lượt các quốc gia khác cũng giành được độc lập.

⟹ Như vậy, trong 2 thập niên đầu thế kỉ XIX, các quốc gia độc lập ở Mĩ Latinh đã lần lượt được hình thành.

1830 – 1874 diễn ra cuộc đấu tranh của Áp-đen Ca-đê ở Angiêri thu hút đông đảo lực lượng tham gia

=> Kết quả: Pháp mất nhiều thập niên mới chinh phục được nước này.

1879 – 1882, Ai Cập Atmet Arabi lãnh đạo phong trào “Ai Cập trẻ”

=> Kết quả: Năm 1882 các đế quốc mới ngăn chặn được phong trào

1882 – 1898, Mu-ha-met At-mét đã lãnh đạo nhân dân Xu-Đăng chống thực dân Anh

=> Kết quả: Năm 1898 phong trào bị đàn áp đẫm máu nên thất bại

Năm 1889, Nhân dân Ê-ti-ô-pi-a tiến hành kháng chiến chống thực dân Italia.

=> Kết quả: Ngày 01/3/1896 Italia thất bại, Êtiôpia giữ được độc lập. Cùng với Libêria là những nước châu Phi giữ được độc lập ở cuối thế kỉ XIX đến XX.

- Vì Xiêm đã thực hiện hàng loạt các cải cách tiến bộ theo khuôn mẫu của các nước tư bản phương Tây, tạo cho nước Xiêm một bộ mặt mới theo hướng tư bản chủ nghĩa.

- Thêm vào đó là chính sách ngoại giao mềm dẻo, nước Xiêm vừa lợi dụng vị trí nước “đệm” giữa hai thế lực đế quốc Anh-Pháp, vừa cắt nhượng một số vùng đất phụ thuộc để giữ gìn chủ quyền của đất nước.

Từ sau thế kỉ XIX, các nước đế quốc mở rộng và hoàn thành việc thống trị các nước Đông Nam Á. Hầu hết các nước trong khu vực này, trừ Xiêm (Thái Lan) đều trở thành thuộc địa. Sự áp bức bóc lột của chủ nghĩa thực dân là nguyên nhân thúc đẩy phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc ngày càng phát triển ở khu vực này.

Hiểu được trong khi giai cấp phong kiến trở thành tay sai cho chủ nghĩa đế quốc thì giai cấp tư sản dân tộc, mặc dù còn non yếu, đã tổ chức lãnh đạo cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc. Đặc biệt, giai cấp công nhân ngày càng trưởng thành từng bước vươn lên vũ đài đấu tranh giải phóng dân tộc.

Thấy rõ những nét chính về các cuộc đấu tranh giải phóng tiêu biểu cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX. Ở các nước Đông Nam Á: In-đô-nê-xi-a, Phi-líp-pin, Cam-pu-chia, Lào, Việt Nam.

Cuối thế kỉ XIX, đầu thế kỉ XX, xã hội In-đô-nê-xi-a có nhiều biến đổi, việc đầu tư của tư bản nước ngoài ngày càng mạnh mẽ, tạo nên sự phân hóa xã hội sâu sắc, giai đoạn công nhân và tư sản ra đời, ngày càng trưởng thành về ý thức dân tộc. Vì vậy, phong trào yêu nước mang màu sắc mới theo khuynh hướng dân chủ tư sản.

- Nhận xét về phong trào đấu tranh 3 nước Đông dương:

Phong trào đấu tranh ở Cam-pu-chia, Lào cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỉ XX diễn ra liên tục sôi nổi, hình thức đấu tranh chủ yếu là khởi nghĩa vũ trang.

Mục tiêu chống Pháp, giành độc lập vì vậy phong trào mang tính chất của cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc song còn ở giai đoạn tự phát.

Phong trào do sĩ phu hoặc nông dân lãnh đạo.

Kết quả phong trào thất bại do: tự phát, thiếu tổ chức vững vàng, thiếu đường lối đấu tranh đúng đắn.

Ý nghĩa: Thể hiện tinh thần yêu nước và tinh thần đoàn kết của nhân dân 3 nước Đông Dương trong cuộc đấu tranh chống Pháp.

=> Cuối thế kỉ XX phong trào giải phóng dân tộc ở Đông Nam Á bùng nổ mạnh mẽ nhưng đều thất bại,vì còn mang tính tự phát, nổ ra lẻ tẻ chưa có sự đoàn kết giửa các dân tộc, song sẽ tạo điều kiện tiền đề cho những giai đoạn sau.