Cơ chế hình thành loài mới bằng lai xa và đa bội hoá là:
- Các loài có họ hàng gần gũi có thể thụ phấn cho nhau tạo nên các con lai thường bất thụ.
- Con lai khác loài nếu được đột biến làm nhân đôi số lượng NST (đa bội hóa hay song nhị bội) thì chúng có thể sinh sản bình thường. Chúng được xem là một loài mới so với các loài bố mẹ vì khi lai trở lại với các loài bố mẹ thì sẽ cho ra con lai bất thụ (cách li sinh sản với các loài bố mẹ).
Cơ chế hình thành loài mới bằng con đường đa bội hoá: con lai khác loài được đột biến làm nhân đôi số lượng NST bằng đa bội hóa thì cũng xuất hiện loài mới, loài mới này có bộ NST lưỡng bội của cả bố và mẹ nên chúng có thể giảm phân bình thường và hoàn toàn hữu thụ. Loài mới đa bội sẽ trở nên cách ly sinh sản với 2 loài bố và mẹ vì giao phối trở lại chúng sẽ trở lại thành các con lai bất thụ.