Môi trường và các nhân tố sinh thái

Môi trường sống của sinh vật bao gồm tất cả những gì bao quanh sinh vật, có tác động trực tiếp hoặc gián tiếp tới các hoạt động sống của sinh vật.

Hình 1: Một số sinh vật và môi trường sống của chúng

Có bốn loại môi trường sống chủ yếu bao gồm: môi trường trên cạn, môi trường dưới nước, môi trường trong đất môi trường và sinh vật.

Ví dụ:

• Biển là môi trường sống của các loài cá, tôm, ...
• Cơ thể người là môi trường sống của nhiều loài động vật kí sinh như: giun, sán, chấy, rận,...

II. Các nhân tố sinh thái của môi trường

1. Khái niệm nhân tố sinh thái

Các nhân tố của môi trường có tác động tới sinh vật được gọi là nhân tố sinh thái của sinh vật đó.

Ví dụ: 

Hình 2: Một số nhân tố sinh thái tác động lên đời sống của cây xanh

Nhân tố sinh thái được chia thành hai nhóm: 

• Nhóm nhân tố sinh thái vô sinh: là những yếu tố vật lí, hoá học của môi trường như ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm, không khí,... Nhóm nhân tố sinh thái này tác động đến đặc điểm hình thái, chức năng sinh lí và tập tính của sinh vật. Sinh vật có đặc điểm thích nghi với điều kiện sinh thái khác nhau của môi trường sống.

Ví dụ: Thực vật sống ở nơi có ánh sáng yếu thường có phiến lá rộng, mỏng, màu xanh đậm, lá nằm ngang; thực vật sống ở nơi có ánh sáng mạnh thường có phiến lá nhỏ, cứng, màu xanh nhạt, lá mọc xiên,...

a) Gấu sống ở Bắc cực	b) Xương rồng sống ở sa mạc
Hình 3: Sự thích nghi của gấu ở Bắc cực và xương rồng ở sa mạc

• Nhóm nhân tố sinh thái hữu sinh: là các nhân tố sống tác động đến sinh vật. các tác động này tạo nên mối quan hệ giữa các sinh vật trong môi trường, có thể là quan hệ hỗ trợ, cạnh tranh hoặc đối địch.

Ví dụ: Các con trâu sống thành đàn hỗ trợ lẫn nhau, bảo vệ các con già yếu và con non khỏi bị kẻ thù tấn công; cỏ dại và lúa cùng sống trong một cánh đồng, có sự cạnh tranh về chất dinh dưỡng nên khi cỏ dại phát triển thì năng suất lúa giảm;...

a) Trâu rừng sống thành đàn	b) Cỏ dại và lúa trên một cánh đồng
Hình 4: Mối quan hệ của của trâu rừng trong đàn và giữa cỏ dại với lúa

• Con người là một nhân tố sinh thái đặc biệt, có trí tuệ và tác động có chủ đích, làm thay đổi các nhân tố khác của môi trường.

III. Giới hạn sinh thái

• Giới hạn sinh thái là giới hạn chịu đựng của sinh vật đối với một nhân tố sinh thái nhất định.
• Giới hạn sinh thái có khoảng thuận lợi và điểm cực thuận lợi cho sự sinh trưởng và phát triển của sinh vật.
• Ngoài giới hạn sinh thái, sinh vật không thể tồn tại được.

Ví dụ: Giới hạn chịu đựng về nhiệt độ của cá rô phi ở Việt Nam là từ 5,6°C đến 42°C, còn ở loài xương rồng sa mạc là từ 0°C đến 56°C.

Hình 5: Giới hạn chịu đựng về nhiệt độ của cá rô phi ở Việt Nam