Thúy Kiều là thiếu nữ tài sắc vẹn toàn, con gái đầu lòng gia đình trung lưu, sống trong cảnh êm đềm cùng hai em Thúy Vân, Vương Quan. Trong buổi du xuân Thúy Kiều gặp Kim Trọng và đem lòng yêu chàng, hai người đã tự ý thề nguyền, đính ước với nhau.
- Gia biến và lưu lạc:
Khi Kim Trọng về quê chịu tang chú thì gia đình Kiều gặp nạn, Kiều phải bán mình chuộc cha. Kiều bị bọn buôn người Mã Giám Sinh, Tú Bà, Sở Khanh lừa gạt, đẩy vào lầu xanh. Sau đó nàng được Thúc Sinh, cứu khỏi lầu xanh, nhưng sau đó nàng bị Hoạn Thư ghen, đày đọa. Kiều tới nương tựa nơi cửa Phật. Sư giác Duyên đẩy vô tình gửi nàng cho Bạc Bà, Kiều lần hai rơi vào lầu xanh được Từ Hải cứu, giúp nàng báo ân, báo oán. Thúy Kiều mắc mưu Hồ Tôn Hiến ép gả cho viên thổ quan, Kiều đau đớn nên trẫm mình xuống sông tiền Đường tự tử. Nàng được sư Giác Duyên cứu giúp.
- Đoàn tụ:
Sau nửa năm chịu tang chú, Kim Trọng trở về, dù kết duyên với em gái Thúy Kiều, nhưng trong lòng chàng vẫn khôn nguôi nhớ Kiều. Nhờ sư Giác Duyên, Kim Kiều đoàn tụ cùng vui duyên “bạn bầy”.
Truyện Kiều bao gồm 3246 câu thơ lục bát và bắt đầu từ "Rằng năm Gia Tĩnh triều Minh, bốn phương phẳng lặng hai kinh vững vàng". Cũng theo truyền thuyết, sau khi hoàn tất, cụ Nguyễn Du trình thày học cũ là cụ Nguyễn Hành duyệt lại. Cụ Hành chỉ thêm vào truyện 8 câu đầu để giới thiệu thuyết "tài mệnh tương đố": "Trăm năm trong cõi người ta; chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau; trải qua một cuộc bể dâu; những điều trông thấy mà đau đớn lòng; lạ gì bỉ sắc tư phong; trời xanh quen thói má hồng đánh ghen; cảo thơm lần giở trước đèn, phong tình cổ lục còn truyền sử xanh". Kể cả 8 câu thêm vào này, Truyện Kiều bao gồm 3254 câu và có thể được chia thành 3 phần chính sau đây:
Thúy Kiều là một thiếu nữ tài sắc tuyệt vời, con gái đầu lòng một gia đình trung lưu lương thiện, sống trong cảnh êm đềm trướng rủ màn che bên cạnh cha mẹ và hai em là Thúy Vân, Vương Quan. Trong tiết thanh minh, Thúy Kiều gặp chàng thư sinh phong tư tài mạo tốt vời là Kim Trọng. Giữa hai người chớm nở một mối tình đẹp. Nhân trả chiếc thoa rơi, Kim Trọng gặp Thúy Kiều để bày tỏ tâm tình, sau đó hai người định ước thề nguyên chung thủy với nhau.
Trong khi Kim Trọng về Liễu Dương hộ tang chủ, gia đình Kiều bị mắc ban, Kiều nhờ Thúy Vân trả nghĩa cho Kim Trọng còn nàng thì phải bán mình chuộc cha.
Thúy Kiều bị bọn buôn người Mã Giám sinh, Tú Bà, Sở Khanh lừa gạt, bị rơi vào lầu xanh. Sau đó, nàng được Thúc Sinh, một khách làng chơi hào phóng, cứu vớt khỏi cuộc đời kĩ nữ. Nhưng rồi Kiều bị vợ cả Thúc Sinh là Hoạn Thư ghen tuông, hành hạ. Nàng phải trốn đến nương nhờ cửa Phật. Vãi Giác Duyên vô tình gửi nàng cho Bạc Bà, một kẻ buôn người nên Kiều lại rơi vào lầu xanh lần thứ hai. Ở đây, Thúy Kiều gặp Từ Hải, một anh hùng đội trời đẹp đất. Từ Hải lấy Kiều, giúp nàng báo ân, báo oán. Do mắc lừa tổng đốc Hồ Tôn Hiến, Từ Hải bị giết, Thúy Kiều bị nhục, phải đánh đàn, hầu rượu cho Hồ Tôn Hiến rồi bị ép gả cho viên thủ quan. Đau đớn, tủi nhục, Kiều trầm mình ở sông Tiền Đường. Nhưng nàng được vãi Giác Duyên cứu và lần thứ hai, Kiều nương nhờ cửa Phật.
Sau khi về chịu tang chú, Kim Trọng trở lại tìm Kiều. Hay tin gia đình tai biến và Kiều phải bán mình chuộc cha, chàng đau đớn vô cùng. Tuy kết duyên với Thúy Vân nhưng Kim Trong chẳng thể nào nguôi được mối tình đầu say đắm. Cuối cùng Kim Trọng từ quan quyết cất công lặn lội để tìm cho kì được Thúy Kiều, Qua bao nhiêu năm tháng gian nan vất vả, Kim Trọng với tình cờ gặp được Giác Duyên và tìm được Kiều, gia đình đoàn tụ. Chiều ý mọi người, Thúy Kiều nối lại duyên với Kim Trọng nhưng cả hai cùng nguyện ước duyên đôi lứa cũng là duyên bạn này.