Giáo án Ngữ văn 7 bài: Tìm hiểu chung về phép lập luận giải thích theo CV 5512

Hoạt động của GV và HS

Nội dung

HĐ 1: Tìm hiểu mục đích của phép lập luận giải thích

1. Mục tiêu: Giúp học sinh hiểu được mục đích của phép lập luận giải thích

2. Phương thức thực hiện: Hoạt động cá nhân kết hợp với hoạt động chung cả lớp

3. Sản phẩm hoạt động: Phần trình bày miệng của Hs trước lớp

4. Phương án kiểm tra, đánh giá:

- Học sinh tự đánh giá.

- Học sinh đánh giá lẫn nhau.

- Giáo viên đánh giá học sinh.

5. Tiến trình hoạt động

*. Chuyển giao nhiệm vụ

- Giáo viên yêu cầu học sinh suy nghĩ và trả lời các câu hỏi:

a)Trong cuộc sống, khi nào thì người ta cần giải thích? Hãy nêu một số câu hỏi về nhu cầu giải thích hằng ngày?

b) Có các câu hỏi sau:

+ Vì sao có lụt?

+ Vì sao lại có nguyệt thực?

+ Vì sao nước biển mặn?

Muốn giải thích các vấn đề nêu trên thì phải làm thế nào?

c) Em hiểu thế nào là giải thích trong đời sống?

- Học sinh tiếp nhận nhiệm vụ: Lắng nghe, nắm vững yêu cầu

*. Thực hiện nhiệm vụ:

- Giáo viên lần lượt nêu các câu hỏi, gọi Hs trả lời, hs khác nhận xét, bổ sung, gv chốt ý kiến chuẩn xác

- Học sinh lắng nghe câu hỏi, suy nghĩ trả lời, nhận xét câu trả lời của bạn

- Dự kiến sản phẩm:

a) Trong cuộc sống người ta cần giải thích khi gặp 1 hiện tượng mới lạ, khó hiểu, con người cần có 1 lời giải đáp. Nói đơn giản hơn: khi nào không hiểu thì người ta cần giải thích rõ.

b) Vì sao có lụt?

- Lụt là do mưa nhiều, ngập úng tạo nên.

Vì sao lại có nguyệt thực?

- Mặt trăng không tự phát ra ánh sáng mà chỉ phản quang lại ánh sáng nhận từ mặt trời. Trong quá trình vận hành, trái đất-mặt trăng-mặt trời có lúc cùng đứng trên một đường thẳng. Trái đất ở giữa che mất nguồn ánh sáng của mặt trời và làm cho mặt trăng bị tối.

Vì sao nước biển mặn?

- Nước sông, nước suối có hòa tan nhiều loại muối lấy từ các lớp đất đá trong lục địa. Khi ra đến biển, mặt biển có độ thoáng rộng nên nước thường bốc hơi, còn các muối ở lại. Lâu ngày muối tích tụ lại làm cho nước biển mặn.

*. Báo cáo kết quả:

Giáo viên yêu cầu một số Hs trình bày ý kiến

*. Nhận xét, đánh giá:

- Học sinh nhận xét, đánh giá, bổ sung

- GV nhận xét, bổ sung,

Gv chuyển ý: Trong văn nghị luận, người ta thường yêu cầu giải thích các vấn đề tư tưởng, đạo lí lớn nhỏ, các chuẩn mực hành vi của con người. Ví dụ như: Thế nào là hạnh phúc? Trung thực là gì? Để hiểu rõ hơn pp giải thích trong văn nghị luận chúng ta cùng tìm hiểu

HĐ 2: Tìm hiểu phương pháp của phép lập luận giải thích trong văn nghị luận

1. Mục tiêu: Giúp học sinh hiểu được phương pháp của phép lập luận giải thích và sự khác nhau giữa lập luận giải thích trong văn nghị luận và giải thích trong đời sống

2. Phương thức thực hiện: Hoạt động nhóm

3. Sản phẩm hoạt động: Phần trình bày của mỗi nhóm trong phiếu học tập

4. Phương án kiểm tra, đánh giá:

- Học sinh tự đánh giá.

- Học sinh đánh giá lẫn nhau.

- Giáo viên đánh giá học sinh.

5. Tiến trình hoạt động

*. Chuyển giao nhiệm vụ

Gv yêu cầu HS đọc bài văn.

Thảo luận nhóm trả lời các câu hỏi sau, trình bày vào phiếu học tập:

1. Bài văn giải thích vấn đề gì? Lòng khiêm tốn đã được giải thích bằng cách nào?

2. Hãy chọn và ghi ra vở những câu định nghĩa như: Lòng khiêm tốn có thể coi là một bản tính,...?

3. Theo em cách liệt kê các biểu hiện của khiêm tốn, cách đối lập người khiêm tốn và kẻ không khiêm tốn có phải là cách giải thích không?

4. Việc chỉ ra cái lợi của khiêm tốn, cái hại của không khiêm tốn có phải là nội dung của giải thích không?

5. Từ việc tìm hiểu văn bản trên hãy cho biết:

Mục đích của giải thích trong văn nghị luận là gì? Trong văn nghị luận người ta thường giải thích bằng những cách nào? Lí lẽ trong văn giải thích cần phải như thế nào? Muốn làm được bài văn giải thích cần phải làm gì?

*. Thực hiện nhiệm vụ:

- Học sinh làm việc cá nhân -> thảo luận trong nhóm => thống nhất ý kiến trên phiếu học tập

- Giáo viên quan sát, gợi ý và hỗ trợ Hs hoàn thành nhiệm vụ

- Dự kiến sản phẩm:

+ Vấn đề cần giải thích: Giải thích về lòng khiêm tốn; Giải thích bằng lí lẽ.

+ Khiêm tốn có thể coi là 1 bản tính căn bản. Khiêm tốn là chính nó tự nâng cao giá trị cá nhân của con người. Khiêm tốn là biểu hiện của con người đứng đắn, khiêm tốn là tính nhã nhặn,...

+ Cách liệt kê các biểu hiện của khiêm tốn, cách đối lập người khiêm tốn và kẻ không khiêm tốn là 1 cách giải thích bằng hiện tượng.

+ Việc chỉ ra cái lợi của khiêm tốn, cái hại của không khiêm tốn cũng là cách giải thích về lòng khiêm tốn.

*. Báo cáo kết quả:

Giáo viên yêu cầu đại diện các nhóm lần lượt trình bày các câu hỏi

*. Nhận xét, đánh giá:

- Học sinh nhận xét, đánh giá, bổ sung

- GV nhận xét, bổ sung, chốt ý kiến đúng

HOẠT ĐỘNG 3: LUYỆN TẬP:

*. Mục tiêu: Học sinh biết thực hành những kiến thức vừa học để giải quyết bài tập liên quan

*. Phương thức thực hiện: Kết hợp hoạt động cá nhân, hoạt động cặp đôi

*. Sản phẩm hoạt động:

+ Phần trình bày miệng

+ Trình bày trên phiếu học tập

*. Phương án kiểm tra, đánh giá:

- Học sinh tự đánh giá.

- Học sinh đánh giá lẫn nhau.

- Giáo viên đánh giá.

*. Tiến trình hoạt động

1. Chuyển giao nhiệm vụ: Bài tập 1

Gv yêu cầu Hs đọc bài văn.

- Bài văn giải thích vấn đề gì?

- Bài văn được giải thích theo phương pháp nào? Chỉ rõ trình tự giải thích?

Học sinh làm việc cá nhân trình bày ý kiến trước lớp

- Gv gọi Hs khác nhận xét, bổ sung và chốt kiến thức cơ bản

I/ Mục đích và phương pháp giải thích:

1. Giải thích trong đời sống:

- Trong đời sống có rất nhiều vấn đề, hiện tượng cần giải thích

- Muốn giải thích được sự vật thì phải hiểu, phải học hỏi, phải có kiến thức về nhiều mặt.

=> Mục đích của giải thích: là làm cho ta hiểu những điều chưa biết.

2. Giải thích trong văn nghị luận:

a. Ví dụ:

Bài văn: “Lòng khiêm tốn”

b. Nhận xét:

- Vấn đề cần giải thích: Giải thích về lòng khiêm tốn.

- Những câu văn giải thích có tính chất định nghĩa: Khiêm tốn có thể coi là 1 bản tính căn bản. Khiêm tốn là chính nó tự nâng cao giá trị cá nhân của con người. Khiêm tốn là biểu hiện của con người đứng đắn, khiêm tốn là tính nhã nhặn,...

- Cách liệt kê các biểu hiện của khiêm tốn, cách đối lập người khiêm tốn và kẻ không khiêm tốn là 1 cách giải thích bằng hiện tượng.

- Việc chỉ ra cái lợi của khiêm tốn, cái hại của không khiêm tốn cũng là cách giải thích về lòng khiêm tốn.

*. Kết luận:

- Mục đích: Phép lập luận giải thích là làm cho người đọc hiểu rõ các tư tưởng, đạo lí, phẩm chất,…cần được giải thích nhằm nâng cao nhận thức, trí tuệ, bồi dưỡng tình cảm.

- Các phương pháp giải thích: nêu định nghĩa, kể ra các biểu hiện, so sánh đối chiếu với những hiện tượng khác,….

- Yêu cầu chung đối với phương pháp giải thích: Phải có mạch lạc, lớp lang, ngôn từ trong sáng, dễ hiểu.

- Để làm tốt bài văn lập luận giải thích cần: Phải học nhiều, đọc nhiều, vận dụng tổng hợp các thao tác giải thích phù hợp.

3. Ghi nhớ: sgk (71).

II. Luyện tập:

Bài văn: Lòng nhân đạo

- Bài văn giải thích vấn đề về lòng nhân đạo.

- Phương pháp giải thích:

+ Nêu câu hỏi: thế nào là biết thương người và thế nào là lòng nhân đạo?

+ Sau đó đưa ra một bằng chứng trong cuộc sống và từ bằng chứng này đi đến kết luận: “những hình ảnh ấy và thảm trạng ấy khiến mọi người xót thương và tìm cách giúp đỡ. Đó chính là lòng nhân đạo”.

+ Phần cuối của đoạn văn tác giả lại dẫn lời của thánh Găng-đi nhằm nhấn mạnh vào ý: Phải phát huy lòng nhân đạo đến cùng và tột độ để đạt được tình thương, lòng nhân đạo, sự thông cảm giữa con người với con người. Đó chính là nêu tác dụng tốt đẹp của lòng nhân đạo.

Hoạt động của thầy và trò

Nội dung

Tìm hiểu nhu cầu giải thích trong cuộc sống

Trong đời sống khi nào người ta cần nhu cầu giải thích? Hãy nêu một số câu hỏi về nhu cầu giải thích hàng ngày?

Khi gặp những hiện tượng mới lạ, người ta có nhu cầu giải thích. Vì sao có lụt? Vì sao có nguyệt thực?

Muốn trả lời tức là giải thích các vấn đề nêu trên thì phải làm thế nào?

Đọc sách tìm hiểu, nghiên cứu tra cứu….. tức là phải có các tri thức khoa học chuẩn xác để giải thích.

Giải thích để làm gì?

Tìm hiểu lập luận giải thích

GV gọi HS đọc bài lòng khiêm tốn và trả lời câu hỏi.

Bài văn giải thích vấn đề gì? Giải thích như thế nào?

Bài văn giải thích lòng khiêm tốn. Giải thích bằng cách nêu ra và so sánh sự việc hiện tượng trong đời sống hàng ngày.

Hãy chọn và ghi ra vỡ những định nghĩa?

“Lòng khiêm tốn có thể coi….. khiêm tốn là tính nhã nhặn”

Đó có phải là giải thích không?

Đó là giải thích.

Ngoài cách định nghĩa còn có những cách giải thích nào?

Liệt kê các biểu hiện của lòng khiêm tốn:

_ Đưa ra các biểu hiện đối lập với lòng khiêm tốn, kiêu căng, tự phụ, tự mãn.

_ Việc nêu ra các biểu hiện của lòng khiêm tốn, tác hại của lòng khiêm tốn và nguyên nhân của thói không khiêm tốn cũng là giải thích.Vì nó làm cho người đọc hiểu rõ thêm khiêm tốn là gì.

Giải thích trong văn nghị luận phải làm như thế nào?

Tìm vấn đề và phương pháp giải thích trong bài?

I. Mục đích và phương pháp giải thích.

_ Trong đời sống giải thích là làm cho hiểu rõ những điều chưa biết trong mọi lĩnh vực.

_ Giải thích trong văn nghị luận là làm cho người đọc hiểu rõ các tư tưởng đạo lí, phẩm chất, quan hệ…. cần được giải thích nhằm nâng cao nhận thức, trí tuệ, bồi dưỡng tư tưởng, tình cảm cho con người

_ Người ta thường giải thích bằng cách nêu định nghĩa, kể ra các biểu hiện, so sánh, đối chiếu với các hiện tượng khác, chỉ ra các mặt lợi hại, nguyên nhân hậu quả cách đề phòng hoặc noi theo….. của hiện tượng hoặc vấn đề được giải thích.

_ Bài văn giải thích phải có mạch lạc, lớp lang, ngôn từ trong sáng, dể hiểu.Không nên dùng những điều không ai hiểu để giải thích những điều người ta chưa hiểu.

_ Muốn làm được bài văn giải thích tốt, phải học nhiều, đọc nhiều vận dụng tổng hợp các thao tác giải thích phù hợp.

II. Luyện tập

Bài “lòng nhân đạo”

_ Vấn đề giải thích: lòng nhân đạo

_ Phương pháp giải thích: nêu định nghĩa, biểu hiện của lòng nhân đạo, khuyên răn nên phát huy lòng nhân đạo.