- Viễn Phương là một nhà thơ tiêu biểu của miền Nam. Khi lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh vừa khánh thành, nhà thơ cùng đoàn đại biểu miền Nam ra thăm Hà Nội vào lăng viếng Bác.
- Bài thơ Viếng lăng Bác được Viễn Phương viết với tất cả tấm lòng thành kính biết ơn và tự hào pha lẫn nỗi xót đau của một người con từ miền Nam ra viếng Bác lần đầu.
2. Thân bài
a. Khổ thơ thứ nhất
- Mở đầu bằng câu thơ tự sự: “Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác”: “Con" và "Bác” là cách xưng hô ngọt ngào thân thương rất Nam Bộ. -> Thể hiện sự gần gũi, kính yêu đối với Bác: Con ở miền Nam xa xôi ra đây mong được gặp Bác. Nào ngờ đất nước đã thống nhất, Nam Bắc đã sum họp một nhà, vậy mà Bác không còn nữa.
- Từ viếng được thay thế bằng từ thăm để giảm nhẹ nỗi đau thương mà vẫn không che giấu được nỗi xúc động của cảnh từ biệt sinh ly
=> Đây còn là nỗi xúc động của một người con từ chiến trường miền Nam sau bao năm mong mỏi bây giờ mới được ra viếng Bác.
- Hình ảnh dấu ấn đậm nét là hàng tre quanh lăng Bác: "Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát." Hình ảnh “hàng tre trong sương” đã khiến câu thơ vừa thực vừa ảo. Cây tre đã trở thành biểu tượng của dân tộc Việt Nam. “Bão táp mưa sa” là một thành ngữ mang tính ẩn dụ để chỉ sự khó khăn gian khổ.
=> Đây là một ẩn dụ mang tính khẳng định tinh thần hiên ngang bất khuất, sức sống bền bỉ của dân tộc.
b. Khổ thơ thứ hai
- Hai câu thơ đầu: “Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng/ Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ”. Hai câu thơ được tạo nên với những hình ảnh thực và hình ảnh ẩn dụ sóng đôi. Câu trên là một hình ảnh thực, câu dưới là hình ảnh ẩn dụ. Ví Bác như mặt trời là để nói lên sự trường tồn vĩnh cửu của Bác, giống như sự tồn tại vĩnh viễn của mặt trời tự nhiên.
- Ví Bác như mặt trời là để nói lên sự vĩ đại của Bác, người đã đem lại cuộc sống tự do cho dân tộc Việt Nam thoát khỏi đêm dài nô lệ. Nhận thấy Bác là một mặt trời trong lăng rất đỏ, đây chính là sáng tạo riêng của Viễn Phương, nó thể hiện được sự tôn kính của tác giả, của nhân dân đối với Bác.
- Ở hai câu thơ tiếp theo: “Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ/ Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân…”
=> Đó là sự hình dung về dòng người đang nối tiếp dài vô tận hàng ngày đến viếng lăng Bác bằng tất cả tấm lòng thành kính và thương nhớ, hình ảnh đó như những tràng hoa kết lại dâng người.
- Hai từ ngày ngày được lặp lại trong câu thơ như tạo nên một cảm xúc về cõi trường sinh vĩnh cửu. Hình ảnh dòng người vào lăng viếng Bác được tác giả ví như tràng hoa, dâng lên Bác.
- Cách so sánh này vừa thích hợp và mới lạ, diễn ra được sự thương nhớ, tôn kính của nhân dân đối với Bác.
- “Tràng hoa” là hình ảnh ẩn dụ những người con từ khắp miền đất nước về đây viếng Bác giống như những bông hoa trong vườn Bác được Bác ươm trồng, chăm sóc nảy nở rộ ngát hương về đây tụ hội kính dâng lên Bác.
c. Khổ thơ thứ ba
- Khung cảnh và không khí thanh tĩnh như ngưng kết cả thời gian và không gian trong lăng: “Bác nằm trong giấc ngủ bình yên/ Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền”
- Cả cuộc đời Bác ăn không ngon, ngủ không yên khi đồng bào miền Nam còn đang bị quân thù giày xéo. Nay miền Nam đã được giải phóng, đất nước thống nhất mà Bác đã đi xa.
=> Nhà thơ muốn quên đi sự thực đau lòng đó và mong sao nó chỉ là một giấc ngủ thật bình yên.
- Từ cảm xúc thành kính ngưỡng mộ, ở khổ thơ thứ ba là những cảm xúc thương xót và ước nguyện của nhà thơ.
- Hình ảnh Bác như vầng trăng sáng dịu hiền trong giấc ngủ bình yên là một hình ảnh tượng trưng cho vẻ đẹp thanh thản, phong thái ung dung và thanh cao của Bác. Người vẫn đang sống cùng với nhân dân đất nước Việt Nam thanh bình tươi đẹp.
=> Mạch cảm xúc của nhà thơ như trầm lắng xuống để nhường chỗ cho nỗi xót xa qua hai câu thơ: vẫn biết... ở trong tim...
- Hình ảnh “trời xanh” là hình ảnh ẩn dụ nói lên sự trường tồn bất tử của Bác. Trời xanh thì còn mãi mãi trên đầu, cũng giống như Bác vẫn còn sống mãi mãi với non sông đất nước.
- Thế nhưng, nhìn di hài của Bác trong lăng, cảm thấy Bác đang trong giấc ngủ ngon lành, bình yên mà vẫn thấy đau đớn xót xa mà sao nghe nhói ở trong tim!
=> Dù rằng Người đã hóa thân vào thiên nhiên, đất nước, nhưng sự ra đi của Bác vẫn không sao xóa đi được nỗi đau xót vô hạn của cả dân tộc, ý thơ này diễn tả rất điển hình cho tâm trạng và cảm xúc của bất kỳ ai đã từng đến viếng lăng Bác.
4. Khổ thơ cuối
- Cảm xúc của nhà thơ khi trở lại miền Nam đối với Bác vô cùng chân thành và xúc động Mai về miền Nam thương trào nước mắt.
- Câu thơ như bộc lộ rất chân thành nỗi xót thương vô hạn bị kèm nén cho tới phút chia tay và tuôn thành dòng lệ.
- Trong cảm xúc nghẹn ngào, tâm trạng lưu luyến ấy, nhà thơ như muốn được hóa thân để mãi mãi bên Người: Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này
- Điệp ngữ muốn làm được nhắc tới ba lần cùng với các hình ảnh liên tiếp con chim, đóa hoa, cây tre như để nói lên ước nguyện tha thiết của nhà thơ muốn là Bác yên lòng, muốn đền đáp công ơn trời biển của Người.
=> Nguyện ước của nhà thơ vừa chân thành, sâu sắc đó cũng chính là những cảm xúc của hàng triệu con người miền Nam trước khi rời lăng Bác sau những lần đến thăm người.
3. Kết bài - Lời thơ cô đọng, giọng thơ trang nghiêm thành kính, tha thiết và rất giàu cảm xúc, bài thơ đã để lại ấn tượng rất sâu đậm trong lòng người đọc
- Bài thơ không những chỉ bộc lộ tình cảm sâu sắc của tác giả đối với Bác Hồ mà còn nói lên tình cảm chân thành tha thiết của hàng triệu con người Việt Nam đối với vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc.
- Cảm nhận người đọc mỗi khi đọc bài thơ này và thầm cảm ơn nhà thơ Viễn Phương đã đóng góp vào thơ ca viết về Bác những vần thơ xúc động mạnh mẽ.
Viễn Phương là một trong những gương mặt nhà thơ tiêu biểu nhất trong lực lượng văn nghệ giải phóng miền Nam thời kỳ chống Mỹ cứu nước. Những sáng tác của ông đều hướng đến khám phá những sắc thái, những cung bậc tình cảm đa dạng trong đời sống của con người. Bài thơ “Viếng lăng Bác” ra đời vào tháng 4 năm 1976 khi cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ đã hoàn toàn thắng lợi, nước ta hoàn toàn độc lập và lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh được khánh thành. Nhân dịp đó, nhà thơ Viễn Phương đã lần đầu ra thăm thủ đô Hà Nội và viếng lăng Bác Hồ. Bài thơ được in trong tập thơ Như mây mùa xuân (1978) của tác giả. Tác phẩm gồm bốn khổ thơ, là niềm cảm xúc, tấm lòng thành kính của nhà thơ trong hành trình vào lăng viếng Bác.
Ở ngay khổ thơ đầu tiên, chúng ta có thể thấy được niềm cảm xúc dạt dào của nhà thơ Viễn Phương khi đứng trước lăng Bác Hồ:
“Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác
Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát
Ôi hàng tre xanh xanh Việt Nam
Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng”
“Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác” là lời giới thiệu ngắn gọn và chân thành của nhà thơ, câu thơ cũng tựa như lời tâm sự của một người con phương xa khi có dịp về thăm Bác. Ấn tượng đầu tiên khi đến thăm lăng của nhà thơ chính là hình ảnh “hàng tre bát ngát” trong sương. Thán từ “ôi” đã thể hiện được nỗi xúc động và cảm xúc trào dâng của nhà thơ khi bắt gặp hình ảnh hàng tre. Tre không chỉ là loài cây quen thuộc trong đời sống của con người mà còn là biểu tượng cho những phẩm chất tốt đẹp của con người Việt Nam: Đoàn kết, kiên cường, dù trải qua bao thăng trầm “bão táp mưa sa” vẫn “đứng thẳng hàng”. Cụm từ “bão táp mưa sa” là ẩn dụ cho những khó khăn, thử thách mà cả dân tộc ta đã phải trải qua suốt bốn ngàn năm lịch sử của đất nước. Bằng tình yêu nước, ý chí kiên cường và tinh thần đoàn kết dân tộc, quân và dân ta đã vượt qua mọi sóng gió, thăng trầm để bảo vệ độc lập, tự do của Tổ quốc.
Bước sang khổ thơ thứ hai là cảm xúc của nhà thơ khi ông được hoà mình vào dòng người vào lăng viếng Bác:
“Ngày ngày dòng người đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân”
“Mặt trời” là vật thể của tự nhiên, mọc rồi lặn theo một quy luật, mặt trời mang đến ánh sáng, sự sống cho con người và vạn vật trên Trái Đất. Đất nước Việt Nam cũng có một “mặt trời trong lăng” đẹp đẽ, “đỏ” vô cùng, đó là Bác Hồ. Bác đã mang đến ánh sáng của sự sống, xua đi đêm trường tăm tối cho hàng triệu con người Việt Nam. Nhà thơ Tố Hữu cũng đã từng có lời so sánh như thế trong bài thơ “Sáng tháng năm”: “Người rực rỡ một mặt trời cách mạng/Mà đế quốc là loài dơi hốt hoảng”. Thế nhưng, mặt trời trong thơ Viễn Phương vẫn mang đến thật nhiều cảm xúc đặc biệt bởi nó được thắp lên bởi tình cảm kính yêu tha thiết dành cho vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc.
“Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ”, đoàn người nối nhau vào lăng viếng Bác cứ nối dài thành “dòng” vô tận. “Dòng người” ấy cứ lặng lẽ tiến vào lăng Bác trong niềm tiếc thương, kính yêu vô bờ với Bác. Bởi vì đối với dân tộc Việt Nam, Bác Hồ chính là vị Cha già vô cùng kính yêu, sự ra đi của Người là một mất mát vô cùng to lớn đối với đất nước ta. Điệp từ “ngày ngày” được Viễn Phương đặt ở đầu câu thơ để nhấn mạnh sự thường xuyên, liên tục của những người con đất Việt tới thăm viếng Bác. Dòng người đó như một “tràng hoa” dài vô tận để kính dâng lên “bảy mươi chín mùa xuân” của Người. Bác Hồ ra đi ở tuổi bảy mươi chín, chính vì vậy nhà thơ Viễn Phương đã sử dụng hình ảnh hoán dụ “bảy mươi chín mùa xuân” để bày tỏ niềm thương nhớ tới Bác Hồ kính yêu, bày tỏ niềm biết ơn một con người đã dùng cả cuộc đời của minh để cống hiến cho sự nghiệp cứu nước.
Ở khổ thơ thứ ba, khi Viễn Phương đã tiến hẳn vào trong lăng và được nhìn thấy di hài của Người, nhà thơ đã không giấu được sự xúc động:
“Bác nằm trong giấc ngủ bình yên
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền
Vẫn biết trời xanh là mãi mãi
Mà sao nghe nhói ở trong tim”
Bác Hồ đã mãi đi xa, thế nhưng với nhà thơ, cũng là với mọi người con trên đất nước Việt Nam, Bác chỉ như đang yên giấc ngủ sau những giờ phút hết lòng lo toan cho sự nghiệp nước nhà.
Bầu trời qua vạn năm đều không thay đổi, lúc nào cũng mang một màu xanh ngan ngát. Thế nhưng con người lại phải trải qua sinh lão bệnh tử, được sinh ra, lớn lên, già đi rồi mất đi. Thế nhưng, Bác Hồ mãi là “trời xanh” đẹp đẽ, vĩnh hằng trong trái tim hàng triệu con người Việt Nam. Dù Bác đã ra đi nhưng Bác vẫn còn sống mãi trong trái tim, khối óc của những người ở lại. “Vẫn biết” Bác vẫn luôn ở đây, vẫn sống mãi với con người, non sông Việt Nam thế nhưng nghĩ đến việc Bác không còn nữa, trái tim nhà thơ vẫn “nhói” lên đầy đau đớn “Mà nghe đau nhói ở trong tim”.
Khép lại bài thơ là những cảm xúc lưu luyến, bịn rịn của nhà thơ khi phải từ biệt Bác Hồ để trở về miền Nam:
“Mai về miền Nam thương trào nước mắt
Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác
Muốn làm đoá hoa toả hương đâu đây
Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này”
Đến giây phút trở về, trong lòng nhà thơ dâng lên bao nhiêu niềm cảm xúc lưu luyến, nuối tiếc. Không muốn rời xa Bác, thế nên nhà thơ đã ước nguyện mình được hoá thân thành vật nhớ bé như chim, như hoa, như những cây tre “trung hiếu” để được mãi mãi ở bên cạnh Bác. Nhà thơ đã sử dụng điệp ngữ “muốn làm” tới ba lần để nhấn mạnh ước nguyện nhỏ bé mà mãnh liệt của mình. Khổ thơ cuối đã thể hiện niềm ước vọng cháy bỏng, mãnh liệt của nhà thơ cũng là của muôn triệu người dân đất nước Việt Nam này. Hình ảnh của những cây tre trong khổ cuối bài thơ đã tạo ra sự hô ứng với hình ảnh “hàng tre xanh ngát” ở phần mở đầu. Hình ảnh hàng tre giống như hàng triệu con người Việt Nam vẫn quây quần bên Bác, đó là những con người “trung hiếu” ngày đêm canh giữ cho giấc ngủ bình yên của Bác.
Bài thơ “Viếng lăng Bác” được viết theo thể thơ tám chữ ngắn gọn và cô đọng. Giọng điệu thơ vừa trang nghiêm thành kính lại tha thiết, dịu dàng. Các biện pháp nghệ thuật như ẩn dụ, hoán dụ, so sánh được sử dụng hết sức linh hoạt và uyển chuyển. Ngôn ngữ thơ rất giản dị, gần gũi, cùng hình ảnh thơ giàu sức gợi và cô đúc đã thể hiện những cảm xúc chân thành cùng lòng thành kính, biết ơn vô bờ của nhà thơ đối với Bác Hồ khi lần đầu tiên ông được tới thăm lăng Bác.
Viếng lăng Bác của Viễn Phương là một bài thơ rất hay nói thể hiện tấm lòng thành kính và biết ơn sâu sắc của những người con Việt Nam đối với Bác Hồ kính yêu. Đã gần năm mươi năm qua đi nhưng nó vẫn còn nguyên những giá trị tốt đẹp, tạo dấu ấn sâu đậm trong lòng người đọc chúng ta.
Ngọc Mỹ Nguyễn0 Trả lời · 15:17 02/06
