Giải Chuyên đề Sinh học 12 Chân trời sáng tạo bài 5
Bài 5: Khái quát về kiểm soát sinh học
VnDoc.com xin gửi tới bạn đọc bài viết Giải Chuyên đề Sinh học 12 Chân trời sáng tạo bài 5: Khái quát về kiểm soát sinh học để bạn đọc cùng tham khảo. Bài viết hướng dẫn bạn đọc trả lời các câu hỏi Chuyên đề Sinh học lớp 12 các trang 36, 37, 38, 39. Mời các bạn cùng theo dõi bài viết dưới đây.
Mở đầu trang 36 Chuyên đề Sinh 12 Chân trời
Ngày nay, thuốc bảo vệ thực vật đang được sử dụng phổ biến giúp người nông dân kiểm soát sâu bệnh, bảo vệ mùa màng. Tuy nhiên, chính việc lạm dụng quá mức thuốc bảo vệ thực vật cũng để lại những hậu quả nặng nề đối với sức khỏe con người và hệ sinh thái. Vậy có cách nào kiểm soát sâu hại, bảo vệ mùa màng mà vẫn an toàn cho sức khỏe con người và hệ sinh thái không?
Lời giải:
Để kiểm soát sâu hại, bảo vệ mùa màng mà vẫn an toàn cho sức khỏe con người và hệ sinh thái thì có thể thực hiện các biện pháp kiểm soát sinh học nhân tạo:
- Làm suy giảm kích thước quần thể sinh vật gây hại bằng cách sử dụng các tác nhân kiểm soát sinh học (có thể là động vật, kí sinh trùng, mầm bệnh hoặc các sản phẩm của chúng,…) can thiệp vào các loài sinh vật gây hại nhằm duy trì mật độ của chúng ở mức trung bình thấp, làm giảm mức độ gây hại đến mức có thể chấp nhận được.
- Tăng cường sức đề kháng của vật nuôi, cây trồng nhằm ngăn ngừa sự tấn công của sinh vật gây hại.
I. Khái niệm kiểm soát sinh học
Hình thành kiến thức mới 1 trang 36 Chuyên đề Sinh 12 Chân trời
Có ý kiến cho rằng: "Nhện linh miêu (Oxyopes javanus) sống trong tán lá lúa và ăn thịt các loài bướm, do đó ngăn chặn được thế hệ mới của sâu hại. Đó chính là kiểm soát sinh học tự nhiên". Em hãy đưa ra quan điểm của mình về ý kiến trên.
Lời giải:
Ý kiến trên là đúng. Đây chính là mối quan hệ "vật ăn thịt - con mồi", trong đó, quần thể nhện linh miêu (Oxyopes jauanus) là vật ăn thịt đã kiểm soát kích thước quần thể sâu hại.
Hình thành kiến thức mới 2 trang 37 Chuyên đề Sinh 12 Chân trời
Mục tiêu của kiểm soát sinh học nhân tạo là gì? Để đạt được mục tiêu đó, con người đã tác động như thế nào?
Lời giải:
- Mục tiêu của kiểm soát sinh học nhân tạo là làm suy giảm kích thước quần thể sinh vật gây hại và duy trì mật độ của chúng ở trạng thái cân bằng thấp nhằm bảo vệ cây trồng, vật nuôi phục vụ lợi ích của con người.
- Để đạt được mục tiêu đó, con người đã tác động lên quần thể sinh vật gây hại bằng cách: sử dụng mối quan hệ đối kháng tự nhiên để kiểm soát số lượng sinh vật gây hại hoặc tăng cường sức đề kháng của vật nuôi, cây trồng.
Hình thành kiến thức mới 3 trang 37 Chuyên đề Sinh 12 Chân trời
Cho các ví dụ về kiểm soát sinh học sau:
• Thả ong mắt đỏ để kiểm soát số lượng sâu đục thân lúa.
• Nuôi mèo để bắt chuột.
• Dùng nấm đối kháng (nấm xanh (Metarhizium anisopliae), nấm trắng (Beauveria bassiana)) kí sinh rầy hại cây lúa.
• Thả bọ xít hoa gai vai nhọn (Cantheconidae furcellata), bọ rùa mười chấm (Harmonia octomaculata), chuồn chuồn cỏ (Chrysopa sp.) ăn rệp hại cây trồng.
• Sử dụng kiến vàng (Oecophylla smaragdina) tấn công bọ xít xanh (Rhynchocoris humeralis) giảm tỉ lệ cam, quýt bị rụng quả.
• Ong (Cotesia flavipes) kí sinh sâu đục thân mía (Chilo tumidicostalis).
• Dùng vi khuẩn (Bacillus popilliae và Bacillus lentimorbus) gây ra bệnh trên bọ dừa nhật bản và nhiều loại bọ cánh cứng khác.
a) Hãy xác định đối tượng được dùng để kiểm soát sinh vật gây hại trong từng ví dụ.
b) Trong các ví dụ trên, hãy cho biết sinh vật gây hại có bị tiêu diệt hoàn toàn hay không.
Lời giải:
a) Đối tượng được dùng để kiểm soát sinh vật gây hại trong từng ví dụ được mô tả trong bảng sau:
|
Ví dụ về kiểm soát sinh học |
Đối tượng được dùng để kiểm soát sinh vật gây hại |
|
Thả ong mắt đỏ để kiểm soát số lượng sâu đục thân lúa. |
Ong mắt đỏ |
|
Nuôi mèo để bắt chuột. |
Mèo |
|
Dùng nấm đối kháng (nấm xanh (Metarhizium anisopliae), nấm trắng (Beauveria bassiana)) kí sinh rầy hại cây lúa. |
Nấm đối kháng (nấm xanh (Metarhizium anisopliae), nấm trắng (Beauveria bassiana)) |
|
Thả bọ xít hoa gai vai nhọn (Cantheconidae furcellata), bọ rùa mười chấm (Harmonia octomaculata), chuồn chuồn cỏ (Chrysopa sp.) ăn rệp hại cây trồng. |
Bọ xít hoa gai vai nhọn (Cantheconidae furcellata), bọ rùa mười chấm (Harmonia octomaculata), chuồn chuồn cỏ (Chrysopa sp.) |
|
Sử dụng kiến vàng (Oecophylla smaragdina) tấn công bọ xít xanh (Rhynchocoris humeralis) giảm tỉ lệ cam, quýt bị rụng quả. |
Kiến vàng (Oecophylla smaragdina) |
|
Ong (Cotesia flavipes) kí sinh sâu đục thân mía (Chilo tumidicostalis). |
Ong (Cotesia flavipes) |
|
Dùng vi khuẩn (Bacillus popilliae và Bacillus lentimorbus) gây ra bệnh trên bọ dừa nhật bản và nhiều loại bọ cánh cứng khác. |
Vi khuẩn (Bacillus popilliae và Bacillus lentimorbus) |
b) Trong các ví dụ trên, sinh vật gây hại không bị tiêu diệt hoàn toàn mà chỉ bị giảm số lượng ở mức không gây hại đối với nông nghiệp.
II. Vai trò của kiểm soát sinh học
Hình thành kiến thức mới 4 trang 37 Chuyên đề Sinh 12 Chân trời
Mối, kiến, gián là những loài thường gặp ở nơi sinh sống của con người. Chúng là vật trung gian lây truyền nhiều bệnh cho người và gây bất tiện trong sinh hoạt. Ngày nay, con người đã tạo ra nhiều loại chế phẩm sinh học để tiêu diệt chúng. Hãy phân tích ưu điểm của việc sử dụng các chế phẩm sinh học ứng dụng trong diệt mối, kiến, gián so với sử dụng hóa chất.
Lời giải:
Ưu điểm của việc sử dụng các chế phẩm sinh học ứng dụng trong diệt mối, kiến, gián so với sử dụng hóa chất:
- Thân thiện với môi trường và an toàn cho con người: Sử dụng các chế phẩm sinh học, giảm sử dụng chất hóa học độc hại đảm bảo ít ảnh hưởng đến môi trường, hệ sinh thái và sức khoẻ con người.
- Đảm bảo cân bằng sinh thái: Chế phẩm sinh học thường không tiêu diệt hoàn toàn sinh vật gây hại (mối, kiến, gián). Điều này giúp tạo ra sự cân bằng tự nhiên và giảm thiểu sự phát triển của mối, kiến, gián một cách hiệu quả.
- Giảm sự kháng thuốc: Sử dụng các chế phẩm sinh học sẽ ít gây kháng thuốc hơn so với sử dụng chất hóa học.
Hình thành kiến thức mới 5 trang 37 Chuyên đề Sinh 12 Chân trời
Vì sao nên sử dụng tác nhân kiểm soát sinh học để hạn chế sinh vật gây hại hơn là dùng thuốc bảo vệ thực vật?
Lời giải:
Nên sử dụng tác nhân kiểm soát sinh học để hạn chế sinh vật gây hại hơn là dùng thuốc bảo vệ thực vật vì:
- Mặc dù thuốc bảo vệ thực vật có thể tiêu diệt ngay một lượng lớn sinh vật gây hại, giải quyết ngay được vấn đề do sinh vật có hại gây ra nhưng khi lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật sẽ khiến dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trong môi trường tăng lên, gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng đến sức khỏe con người và cân bằng hệ sinh thái. Sử dụng tác nhân kiểm soát sinh học sẽ thân thiện với môi trường, không để lại dư lượng hóa chất có hại cho con người hoặc các sinh vật khác; mang lại hiệu quả lâu dài và thường là vĩnh viễn; chi phí tương đối thấp.
- Nếu lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật một thời gian sẽ ảnh hưởng đến sức khoẻ và hệ gene con người, ảnh hưởng tới nền nông nghiệp và hệ sinh thái như sau:
+ Đối với sức khoẻ con người: Dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trong môi trường đất, nước, theo chuỗi và lưới thức ăn vào cơ thể con người, có thể gây ngộ độc thực phẩm hoặc tích tụ dần gây nên bệnh ung thư và một số bệnh khác.
+ Đối với nền nông nghiệp: Sử dụng quá mức thuốc bảo vệ thực vật sẽ tiêu diệt hàng loạt sinh vật, bất kể chúng có lợi hay phá hoại mùa màng. Sau khi sử dụng hóa chất, các loại thiên địch thường rơi vào tình trạng thiếu thức ăn hoặc ngộ độc dẫn đến chết dần, trong khi đó, một số loại sâu/bệnh hại có thể dễ dàng phục hồi hoặc hình thành đặc tính kháng thuốc. Quá trình này diễn ra liên tục sẽ dẫn đến tác động khó lường cho hệ sinh thái đồng ruộng. Bên cạnh đó, hóa chất ngấm vào và tích tụ trong đất sẽ giết chết hệ vi sinh vật tạo nên sự màu mỡ khiến đất trở nên bạc màu, mất dinh dưỡng, giảm năng suất nông sản.
+ Đối với hệ sinh thái: Ngày càng nhiều bằng chứng cho thấy việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật quá mức trong nông nghiệp đang đe dọa đa dạng sinh học và hệ sinh thái.
Hình thành kiến thức mới 6 trang 38 Chuyên đề Sinh 12 Chân trời
Vì sao kiểm soát sinh học mang lại nhiều lợi ích nhưng việc loại bỏ hoàn toàn thuốc bảo vệ thực vật hóa học ra khỏi danh mục các chất/phương pháp kiểm soát dịch bệnh vẫn chưa được thực hiện?
Lời giải:
Kiểm soát sinh học mang lại nhiều lợi ích nhưng việc loại bỏ hoàn toàn thuốc BVTV hóa học ra khỏi danh mục các chất/phương pháp kiểm soát dịch bệnh vẫn chưa được thực hiện vì:
- Tác nhân kiểm soát sinh học có thể là thiên địch với loài gây hại và với những loài có lợi khác dẫn đến tiêu diệt nhầm các loài sinh vật có lợi.
- Sử dụng tác nhân kiểm soát sinh học không loại bỏ hoàn toàn sinh vật gây hại ngay nên không đạt hiệu quả tức thì, dập tắt ngay dịch bệnh do sinh vật gây hại gây ra.
- Kiểm soát sinh học đòi hỏi chi phí cao do phải đầu tư xây dựng một hệ thống kiểm soát tổng hợp các dịch hại trong khu vực.
Luyện tập trang 39 Chuyên đề Sinh 12 Chân trời
Tìm hiểu và sưu tầm thông tin, hình ảnh trên internet, sách, báo hoặc trong thực tiễn để thiết kế poster hoặc infographic tuyên truyền về vai trò của kiểm soát sinh học.
Lời giải:
- Học sinh thiết kế poster hoặc infographic tuyên truyền về vai trò của kiểm soát sinh học theo các bước sau:
+ Bước 1: Xác định mục tiêu của nội dung cần làm (tuyên truyền về vai trò của kiểm soát sinh học) và đối tượng hướng đến.
+ Bước 2: Xác định vị trí, thời gian, không gian triển khai kế hoạch tuyên truyền về vai trò của kiểm soát sinh học.
+ Bước 3: Tìm hiểu và sưu tầm thông tin, hình ảnh trên internet, sách, báo,... về vai trò của kiểm soát sinh học đối với: sức khoẻ con người, nền nông nghiệp, hệ sinh thái.
+ Bước 4: Chuyển thông tin đã tìm hiểu thành dạng sơ đồ, hình ảnh hoặc kết hợp ngắn gọn giữa thông tin với hình ảnh minh họa kèm theo màu sắc sinh động và bắt mắt để tuyên truyền về vai trò của kiểm soát sinh học.
+ Bước 5: Triển khai tuyên truyền (có thể in để treo ở các vị trí thích hợp, có thể thiết kế ở dạng PowerPoint, Canva,... để trình chiếu trong lớp học hoặc hội nghị,...).
- Học sinh tham khảo cách trình bày:
Vận dụng trang 39 Chuyên đề Sinh 12 Chân trời
Ở một số nơi, người nông dân đã dùng thuốc diệt chuột (các thuốc thuộc nhóm kháng vitamin K; hóa chất warfarin hay superwarfarin như bromadiolone, flocoumafen, brodifacoum, diphacinone,...) hoặc dùng bẫy để diệt chuột.
a) Biện pháp tiêu diệt chuột như vậy có phải là biện pháp kiểm soát sinh học không? Hãy giải thích.
b) Trình bày ưu và nhược điểm của biện pháp diệt chuột nêu trên.
c) Em hãy đề xuất một biện pháp làm giảm số lượng chuột gây hại mà không gây ô nhiễm môi trường cũng như đảm bảo cân bằng hệ sinh thái.
Lời giải:
a) Biện pháp tiêu diệt chuột như vậy không phải là biện pháp kiểm soát sinh học vì: Kiểm soát sinh học là biện pháp làm suy giảm kích thước quần thể sinh vật gây hại và duy trì mật độ của chúng ở trạng thái cân bằng thấp bởi tác nhân kiểm soát sinh học (có thể là động vật, kí sinh trùng, mầm bệnh hoặc các sản phẩm của chúng,...) hoặc bằng cách tăng cường sức đề kháng của vật nuôi, cây trồng. Trong khi đó, thuốc diệt chuột, bẫy vật lí không phải là tác nhân kiểm soát sinh học, đồng thời, khi sử dụng thuốc diệt chuột, bẫy vật lí không chỉ làm suy giảm kích thước quần thể chuột mà có thể tiêu diệt hoàn toàn quần thể chuột.
b) Ưu và nhược điểm của biện pháp diệt chuột nêu trên:
- Ưu điểm: Làm giảm số lượng và có thể tiêu diệt hoàn toàn quần thể chuột; có tác dụng ngăn chặn tác hại của chuột nhanh chóng trong trường hợp chuột tàn phá đồng ruộng ở mức báo động thành dịch, chi phí cho biện pháp diệt chuột này thấp, dễ thực hiện.
- Nhược điểm: Khi sử dụng thuốc diệt chuột, dư lượng thuốc diệt chuột gây hại cho môi trường và các sinh vật khác; có thể tiêu diệt cả các sinh vật có lợi khác làm ảnh hưởng đến chuỗi và lưới thức ăn, gây mất cân bằng hệ sinh thái. Ngoài ra, với biện pháp diệt chuột bằng thuốc hóa học hoặc bẫy vật lí có thể tiêu diệt hoàn toàn quần thể chuột, giảm đa dạng nguồn gene.
c) Để làm giảm số lượng chuột gây hại mà không gây ô nhiễm môi trường cũng như đảm bảo cân bằng hệ sinh thái có thể áp dụng các biện pháp kiểm soát sinh học để làm giảm số lượng chuột như nuôi mèo để bắt chuột; sử dụng các biện pháp sinh học gây bất dục ở chuột; sử dụng tác nhân gây bệnh ở chuột mà không gây bệnh hay ảnh hưởng đến loài khác; áp dụng biện pháp luân canh để cắt đứt nguồn thức ăn của chuột trong một thời gian nhất định.
