Giải Chuyên đề Sinh học 12 Chân trời sáng tạo bài 6
Bài 6: Cơ sở khoa học và các biện pháp kiểm soát sinh học
Giải Chuyên đề Sinh học 12 Chân trời sáng tạo bài 6: Cơ sở khoa học và các biện pháp kiểm soát sinh học được VnDoc.com sưu tầm và xin gửi tới bạn đọc cùng tham khảo. Bài viết hướng dẫn bạn đọc trả lời các câu hỏi trong Chuyên đề Sinh học lớp 12 các trang 40 ... 47.
Mở đầu trang 40 Chuyên đề Sinh 12 Chân trời
Bọ dừa (Brontispa longissima) sống và ăn biểu bì lá dừa khiến lá đọt sẽ có màu nâu đen, cây dừa sẽ bị còi cọc, cho năng suất rất thấp, nếu nặng thì cây có thể bị chết. Để diệt bọ dừa, phương pháp dùng loài ong kí sinh (Asecodes hispinarum) chuyên sống kí sinh trên bọ dừa đã mang lại kết quả rõ rệt. Căn cứ vào cơ sở nào mà con người có thể sử dụng các biện pháp trên để kiểm soát dịch hại?
Lời giải:
Cơ sở khoa học của biện pháp kiểm soát dịch hại trên chính là mối quan hệ kí sinh – vật chủ. Trong đó, ong là loài kí sinh còn bọ dừa là vật chủ. Trong đó, loài kí sinh lấy chất dinh dưỡng từ vật chủ. Sinh vật kí sinh không giết chết ngay vật chủ mà làm cho vật chủ suy yếu dẫn tới chết.
I. Cơ sở khoa học của kiểm soát sinh học
Hình thành kiến thức mới 1 trang 40 Chuyên đề Sinh 12 Chân trời
Em hãy kể tên các mối quan hệ sinh thái tự nhiên. Lấy ví dụ cho từng mối quan hệ sinh thái đó.
Lời giải:
Một số mối quan hệ sinh thái tự nhiên:
|
Mối quan hệ sinh thái |
Ví dụ |
|
Cộng sinh |
Trùng roi sống trong ruột mối. |
|
Hội sinh |
Sâu sống trong tổ mối. |
|
Hợp tác |
Chim sáo và trâu rừng. |
|
Vật ăn thịt - con mồi |
- Dùng bọ rùa để khống chế sự phát triển của rệp sáp bột hồng (Phenacoccus manihoti) gây hại trên khoai mì. - Sử dụng kiến vàng (Oecophylla smaragdina) tấn công bọ xít xanh (Rhynchocoris humeralis) giúp giảm tỉ lệ cam, quýt bị rụng quả. - Dùng bọ xít hoa gai vai nhọn (Cantheconidae furcellata), bọ xít cổ ngỗng, bọ rùa tám chấm (Harmonia octomaculata), chuồn chuồn cỏ (Chrysopa sp.) ăn rệp hại cây trồng. |
|
Kí sinh - vật chủ |
- Dùng nấm đối kháng (nấm xanh (Metarhizium anisopliae), nấm trắng (Beauveria bassiana)) kí sinh rầy hại cây lúa. - Ong (Cotesia flavipes Cameron) kí sinh sâu đục thân mía (Chilo tumidicostalis Hampson). - Dùng vi khuẩn (Bacillus popilliae và Bacillus lentimorbus) gây ra bệnh trên bọ dừa nhật bản và nhiều loại bọ cánh cứng khác. - Dùng nấm (Paecilomyces lilacinus và Verticillium chlamydosporium) kí sinh tuyến trùng và trứng của chúng (tuyến trùng thường không gây chết cây ngay nhưng làm cho cây trồng không thể phát triển bình thường, làm cây thiếu sức sống; chúng tạo ra các vết thương trên rê cây, "mở đường" cho các vi sinh vật có hại khác xâm nhập dễ dàng hơn, khả năng cây bệnh cao hơn). |
|
Ức chế - cảm nhiễm |
Nấm mốc Penicillinum tiết ra chất penicillin là chất ức chế sinh trưởng của các loài vi khuẩn. |
|
Cạnh tranh |
Cỏ dại và lúa sống cùng trong một ruộng. |
Hình thành kiến thức mới 2 trang 40 Chuyên đề Sinh 12 Chân trời
Trong các mối quan hệ sinh thái tự nhiên, mối quan hệ nào đảm bảo duy trì ổn định số lượng sinh vật ở mức cân bằng động?
Lời giải:
Các mối quan hệ sinh thái đảm bảo duy trì ổn định số lượng sinh vật ở mức cân bằng động là các mối quan hệ đối kháng (vật ăn thịt - con mồi, kí sinh - vật chủ,...).
Luyện tập trang 41 Chuyên đề Sinh 12 Chân trời
Có một số biện pháp ngăn ngừa sự gia tăng của quần thể sinh vật gây hại sau:
(1) Dùng thuốc trừ sâu hoá học để phun lên rau, tất cả sâu rau bị tiêu diệt.
(2) Thả bọ rùa vào vườn cây hoa hồng, bọ rùa đã ăn phần lớn rệp hại cây hoa hồng.
(3) Nuôi mèo để bắt chuột, số lượng chuột giảm rõ rệt.
(4) Thả loài ong chuyên kí sinh vào bọ dừa để diệt bọ dừa.
Những biện pháp nào là kiểm soát sinh học?
Lời giải:
Trong các biện pháp trên, những biện pháp kiểm soát sinh học là (2), (3), (4). Vì đây là những biện pháp sử dụng tác nhân kiểm soát sinh học nhằm duy trì mật độ của sinh vật gây hại ở mức trung bình thấp, làm giảm mức độ gây hại đến mức có thể chấp nhận được.
Hình thành kiến thức mới 3 trang 42 Chuyên đề Sinh 12 Chân trời
Có ý kiến cho rằng: "Cơ sở di truyền của biện pháp kiểm soát sinh học là việc con người tác động vào hệ gene của sinh vật, tạo ra sinh vật có hệ gene bị biến đổi nhằm mục đích giảm số lượng quần thể sinh vật gây hại". Em hãy đưa ra quan điểm của mình về ý kiến trên, đồng thời cho ví dụ minh hoạ cho quan điểm của mình.
Lời giải:
- Quan điểm trên là đúng.
- Ví dụ:
+ Sử dụng tác nhân gây đột biến để gây đột biến côn trùng làm chúng mất khả năng sinh sản (bất dục) giúp giảm số lượng cá thể trong quần thể côn trùng gây hại.
+ Dùng kĩ thuật di truyền chuyển gene kháng sâu bệnh từ loài này sang loài khác, tạo ra những vật nuôi, cây trồng có gene kháng lại sâu hoặc các tác nhân gây bệnh.
II. Biện pháp kiểm soát sinh học
Hình thành kiến thức mới 4 trang 42 Chuyên đề Sinh 12 Chân trời
Nếu nói: "Thiên địch do thiên nhiên ban tặng cho người nông dân" có đúng không? Hãy nêu quan điểm của mình về nhận định trên.
Lời giải:
Nhận định trên là hoàn toàn đúng. Thiên địch là những loài có lợi cho nhà nông. Chúng tiêu diệt, kí sinh trên các loài sinh vật gây hại, làm hạn chế tác hại của sinh vật có hại tới cây trồng. Thiên địch là một mắt xích quan trọng trong chuỗi thức ăn của hệ sinh thái đồng ruộng, thể hiện sự đa dạng sinh học trong môi trường tự nhiên, có những nhóm thiên địch nhất định giữ vai trò quan trọng trong điều hòa số lượng sâu hại. Nhờ hoạt động tích cực của các loài thiên địch mà mật độ quần thể sâu hại bị khống chế dưới ngưỡng gây hại kinh tế. Sự hiện diện của thiên địch với thành phần đa dạng và phong phú đặc trưng cho môi trường không bị ô nhiễm hoặc ít ô nhiễm do sự thay đổi môi trường về nhiều khía cạnh khác nhau. Thành phần và số lượng của thiên địch cũng cho thấy vai trò rất quan trọng trong hệ sinh thái. Các côn trùng có lợi có sẵn trong tự nhiên sẽ giúp kiểm soát sinh vật có hại cho hệ thống canh tác.
Hình thành kiến thức mới 5 trang 42 Chuyên đề Sinh 12 Chân trời
Hãy nêu các nguyên nhân có thể làm suy giảm kích thước của quần thể thiên địch. Từ đó, đề xuất các phương pháp bảo vệ thiên địch.
Lời giải:
- Một số nguyên nhân có thể làm suy giảm kích thước của quần thể thiên địch:
+ Do mất nơi ở: Do tập quán canh tác như đốt nương làm rẫy, đốt rơm rạ và các sản phẩm phụ sau thu hoạch, phát quang bờ bụi,… đã vô tình làm mất nơi ở của nhiều loài thiên địch.
+ Do lạm dụng thuốc trừ sâu hóa học: Thuốc trừ sâu hóa học gây độc ngắn hạn đối với các sinh vật tiếp xúc trực tiếp và tác động lâu dài dẫn đến thay đổi môi trường sống và chuỗi thức ăn. Thuốc có thể tiêu diệt sinh vật gây hại và cả những sinh vật có lợi, có thể phá vỡ một mắt xích nào đó trong chuỗi và lưới thức ăn, phá vỡ cân bằng sinh thái. Dư lượng thuốc trừ sâu hóa học gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng lâu dài đến hệ sinh thái.
- Ngoài ra, sự xâm nhập của các sinh vật ngoại lai cũng ảnh hưởng đến sự tồn tại, phát triển của các loài thiên địch.
- Một số phương pháp bảo vệ thiên địch:
+ Áp dụng các biện pháp phục hồi môi trường sống cho thiên địch như trồng và tạo điều kiện cho các loài cây là nơi cư trú của thiên địch phát triển.
+ Bảo vệ thiên địch tránh bị ảnh hưởng bởi các hóa chất bảo vệ thực vật: Hạn chế sử dụng thuốc BVTV hóa học, nếu cần thì nên sử dụng thuốc có phổ hẹp; tạo ra những giống cây trồng, vật nuôi có khả năng kháng sinh vật gây hại; áp dụng các biện pháp canh tác nhằm tạo điều kiện cho cây sinh trưởng và phát triển tốt, tăng sức chống chịu sâu hại; áp dụng biện pháp tự diệt làm giảm kích thước quần thể sinh vật gây hại; sử dụng các sản phẩm có nguồn gốc sinh học để phòng trừ sinh vật gây hại.
+ Kiểm soát chặt chẽ sinh vật ngoại lai.
Hình thành kiến thức mới 6 trang 43 Chuyên đề Sinh 12 Chân trời
Hãy xác định khi nào cần "bảo vệ thiên địch" và khi nào cần thả thiên địch vào tự nhiên.
Lời giải:
- Cần bảo vệ thiên địch khi trong khu vực trồng đang có sẵn các loài thiên địch tự nhiên của các loài sâu hại. Tuy nhiên, do tập quán canh tác hay việc lạm dụng thuốc BVTV có thể vô tình làm ảnh hưởng đến quần thể thiên địch. Trong hoàn cảnh đó cần phải có các biện pháp bảo vệ quần thể thiên địch.
- Cần thả thiên địch vào tự nhiên trong trường hợp số lượng thiên địch trong tự nhiên đang giảm sút và có nguy cơ biến mất hoàn toàn khỏi khu vực canh tác, sâu bệnh hại đang có xu hướng gia tăng.
Luyện tập trang 43 Chuyên đề Sinh 12 Chân trời
Muỗi vằn (Aedes aegypti) là vật chủ trung gian lây truyền virus Dengue gây bệnh sốt xuất huyết ở người. Vòng đời và đặc tính sống của muỗi thể hiện ở hình bên.
Hãy trình bày các biện pháp ngăn chặn sự gia tăng số lượng quần thể muỗi hoặc tiêu diệt muỗi hiệu quả mà vẫn đảm bảo an toàn cho sức khoẻ con người, không gây ô nhiễm môi trường.
Lời giải:
Một số biện pháp ngăn chặn sự gia tăng số lượng quần thể muỗi hoặc tiêu diệt muỗi:
- Diệt trứng, ấu trùng, nhộng bằng cách loại bỏ các vật dụng chứa nước, đọng nước; đậy kín những vật dụng chứa nước cần thiết; nuôi cá diệt ấu trùng muỗi trong các bồn chứa nước trồng cây hoa/cây cảnh.
- Diệt muỗi trưởng thành bằng cách "tiêu diệt" nơi trú ẩn và sinh sôi của muỗi.
Hình thành kiến thức mới 7 trang 44 Chuyên đề Sinh 12 Chân trời
Xác định ưu điểm và nhược điểm của phương pháp tự diệt so với các phương pháp kiểm soát sinh học khác.
Lời giải:
- Ưu điểm: Tự diệt là biện pháp dùng chính côn trùng gây hại để làm giảm kích thước quần thể của loài đó trong tự nhiên, không ảnh hưởng đến loài khác; không ảnh hưởng đến chuỗi, lưới thức ăn và hệ sinh thái; không gây ô nhiễm môi trường; có tác dụng ngay ở thế hệ côn trùng kế tiếp. Đặc biệt, phương pháp này hiệu quả trong trường hợp những côn trùng không thể tiêu diệt bằng hóa chất hay thiên địch, ví dụ: các loài kí sinh dưới da của trâu, bò, ngựa.
- Nhược điểm: Quá trình tạo côn trùng bất dục đòi hỏi kĩ thuật cao; tốn kém về kinh tế; cần có thời gian nghiên cứu, thử nghiệm và theo dõi hiệu quả của phương pháp trong một thời gian dài.
Hình thành kiến thức mới 8 trang 45 Chuyên đề Sinh 12 Chân trời
Hãy trình bày bản chất và cơ chế tác dụng của ba loại sản phẩm dùng để kiểm soát sinh vật gây hại sau:
a) Thuốc trừ sâu sinh học.
b) Độc tố và kháng sinh.
c) Bẫy sinh học.
Lời giải:
a) Thuốc trừ sâu sinh học
- Bản chất: là những chế phẩm sinh học có thành phần chính là các vi sinh vật còn sống hoặc các chất có nguồn gốc từ vi sinh vật, thực vật, động vật.
- Cơ chế tác động:
+ Nếu là chế phẩm sinh học có nguồn gốc từ vi sinh vật, thực vật, động vật sẽ tác động vào sâu, bệnh hại qua đường tiêu hóa hoặc qua tiếp xúc, làm chết sinh vật gây hại.
+ Nếu là chế phẩm sinh học có chứa vi sinh vật còn sống, khi sâu hại bị nhiễm, bào tử vi sinh vật có thể tồn tại lâu dài trong cơ thể sinh vật gây hại, tiếp tục sinh sản và tạo ra độc tố để tiêu diệt vật chủ.
b) Độc tố và kháng sinh
- Bản chất: là những chất được hình thành trong môi trường nuôi cấy vi sinh vật, được tách chiết ra để chế thành thuốc BVTV sinh học.
- Cơ chế tác động: các chất này tác động vào sâu, bệnh hại qua đường tiêu hóa hoặc qua tiếp xúc làm chết sinh vật gây hại.
c) Bẫy sinh học
- Bản chất: là chế phẩm không chứa các chất diệt côn trùng mà chứa các pheromone giới tính.
- Cơ chế tác động: sử dụng như những tín hiệu hóa học giữa các cá thể cùng loài để thu hút các côn trùng đực vào bẫy và tiêu diệt.
Luyện tập trang 46 Chuyên đề Sinh 12 Chân trời
Nêu các nguyên nhân làm suy giảm kích thước, thậm chí làm tuyệt chủng các loài thiên địch. Từ đó, hãy đề xuất một số phương pháp phục hồi nơi ở, ổ sinh thái của một số loài thiên địch.
Lời giải:
- Nguyên nhân làm suy giảm kích thước, tuyệt chủng các loài thiên địch:
+ Lạm dụng thuốc BVTV hóa học.
+ Thói quen canh tác như đốt đồng ruộng sau mùa vụ.
+ Nhập khẩu các loài sinh vật có xu hướng tấn công các loài thiên địch.
- Một số phương pháp phục hồi nơi ở, ổ sinh thái của một số loài thiên địch: sử dụng các kĩ thuật canh tác (làm đất, vệ sinh đồng ruộng, hệ thống canh tác hợp lí; hạn chế dùng phân bón hóa học;...) nhằm tạo điều kiện cho cây phát triển, đảm bảo nơi cư trú của thiên địch.
+ Cày bừa, cuốc xới để đất tơi xốp, thoáng khí cho vi sinh vật có lợi, các loài thiên địch trú ẩn trong đất có môi trường sống tốt.
+ Tạo các khu cư trú cho thiên địch như việc trồng các loài cây ưa thích của thiên địch tại các bờ ruộng.
+ Vệ sinh đồng ruộng sau mùa vụ hợp lí để vừa bảo vệ thiên địch, vừa phòng trừ được sinh vật gây hại.
+ Trồng luân canh, xen canh các cây cùng là nơi cư trú của một loài thiên địch xác định để đảm bảo không cắt đứt nguồn sống của thiên địch.
+ Tỉa cành, tỉa cây để có mật độ hợp lí, có không gian để chăm sóc sinh vật có ích và dễ dàng phát hiện những sinh vật gây hại.
+ Bảo vệ thiên địch tránh bị ảnh hưởng bởi các hóa chất bảo vệ thực vật: Hạn chế sử dụng thuốc BVTV hóa học, nếu cần thì nên sử dụng thuốc có phổ hẹp; tạo ra những giống cây trồng, vật nuôi có khả năng kháng sinh vật gây hại; áp dụng các biện pháp canh tác nhằm tạo điều kiện cho cây sinh trưởng và phát triển tốt, tăng sức chống chịu sâu hại; áp dụng biện pháp tự diệt làm giảm kích thước quần thể sinh vật gây hại; sử dụng các sản phẩm có nguồn gốc sinh học để phòng trừ sinh vật gây hại.
+ Kiểm soát chặt chẽ sinh vật ngoại lai.
Luyện tập trang 46 Chuyên đề Sinh 12 Chân trời
Ruồi (Clorysomyia benzziana) gây bệnh dòi da ở trâu, bò. Vòng đời và đặc tính sống của ruồi thể hiện ở hình bên.
Hãy trình bày các biện pháp hiện có và các biện pháp có thể thực hiện để ngăn chặn sự gia tăng số lượng quần thể ruồi hoặc tiêu diệt chúng nhưng vẫn đảm bảo an toàn cho sức khỏe con người, không gây ô nhiễm môi trường.
Lời giải:
- Các biện pháp phòng tránh bệnh dòi da ở trâu, bò hiện có: biện pháp khống chế sinh sản của ruồi (Diệt trứng, ấu trùng ruồi bằng cách dọn sạch chuồng nuôi; ủ phân, chất độn chuồng đúng cách; Đối với ruồi đẻ trứng ở những khu vực ẩm ướt (ruồi trâu) cần đảm bảo tháo cạn nước; Các vết thương ngoài da, vết loét trên da trâu, bò cần phải được xử lí ngay); biện pháp ngăn ngừa ruồi tấn công gia súc (Sử dụng các loại thuốc diệt côn trùng để phun trên da, lông gia súc; Dùng mành che ruồi không cho bay vào khu vực chuồng nuôi nuôi nhốt hoặc dùng màn tẩm thuốc diệt côn trùng);…
- Các biện pháp có thể thực hiện để ngăn chặn sự gia tăng số lượng quần thể ruồi hoặc tiêu diệt chúng nhưng vẫn đảm bảo an toàn cho sức khỏe con người, không gây ô nhiễm môi trường:
+ Diệt trứng, ấu trùng ruồi bằng cách dọn sạch chuồng nuôi; ủ phân, chất độn chuồng đúng cách.
+ Đối với ruồi đẻ trứng ở những khu vực ẩm ướt (ruồi trâu) cần đảm bảo tháo cạn nước.
+ Các vết thương ngoài da, vết loét trên da trâu, bò cần phải được xử lí ngay.
Vận dụng trang 47 Chuyên đề Sinh 12 Chân trời
Thông tin về sâu ăn tạp (Spodoptera litura) (sâu khoang):
- Sâu gây hại trên nhiều loại rau như: ớt, đậu, dưa, cà,... Ấu trùng mới nở sống tập trung quanh ổ trứng và ăn biểu bì lá; ấu trùng lớn phát tán rộng ra, ăn khuyết phiến lá, đọt non, hoa, quả,... Ấu trùng phá hoại mạnh vào ban đêm, ban ngày ẩn nấp trong tán lá, cỏ dại hoặc trong đất.
- Điều kiện thuận lợi cho sự phát triển:
+ Trồng liên tục các loại rau thuộc cây kí chủ của sâu khoang.
+ Phun quá nhiều thuốc trừ sâu hóa học dẫn đến sâu kháng thuốc, giảm số lượng thiên địch.
Hãy đọc thông tin về sâu ăn tạp (Spodoptera litura) nêu trên và vận dụng kiến thức đã học để đưa ra các biện pháp phòng trừ.
Lời giải:
Một số biện pháp phòng trừ sâu ăn tạp:
- Trồng luân canh giữa các cây trồng là kí chủ của sâu hại và các cây trồng không phải là kí chủ của sâu hại nhằm cắt đứt nguồn thức ăn của sâu hại.
- Hạn chế sử dụng thuốc BVTV, tăng cường sử dụng thiên địch như các loài kí sinh trên sâu khoang để tiêu diệt sâu khoang.
- Làm sạch cỏ dại ở bờ ruộng để loại bỏ nơi trú ẩn của sâu.
- Sử dụng các chế phẩm sinh học để phun lên cây, đặc biệt là phun vào ban đêm, khi sâu lên ăn lá.
