Một số đặc điểm của văn bản nghị luận

Bài viết này nhằm hệ thống hóa và làm rõ Một số đặc điểm cốt lõi của văn bản nghị luận (như tính thuyết phục, ngôn ngữ chính xác), hỗ trợ học sinh phân tích, tạo lập, và giúp giáo viên thiết kế bài giảng, đánh giá hiệu quả. Hãy cùng khám phá để biến nghị luận thành phương tiện rèn luyện tư duy logic.

1. Cấu trúc của văn bản nghị luận

Một văn bản nghị luận gồm nhiều thành tố: luận đề, luận điểm, lí lẽ, bằng chứng,… Các thành tố được tổ chức thành một chỉnh thể, có quan hệ chặt chẽ với nhau, nhằm đạt hiệu quả thuyết phục cao nhất.

- Luận đề có chức năng định hướng việc triển khai các luận điểm.

- Luận điểm (với sự thống nhát của lí lẽ và bằng chứng) có nhiệm vụ làm rõ từng khía cạnh và thể hiện tính nhất quán của luận đề

=> Mối quan hệ có tính bản chất giữa các thành tố tạo nên cấu trúc đặc thù của văn bản nghị luận

2. Nhan đề của văn bản nghị luận

Nhan đề của văn bản nghị luận thường khái quát nội dung chính của văn bản.

Để tăng sức thuyết phục, người viết có thể chọn những nhan đề độc đáo, khơi gợi cảm xúc nơi người đọc.

Ví dụ: Nguyễn Ái Quốc đã đặt nhan đề cho chương một của Bản án chế độc thực dân Pháp và Thuế máu. => Đây là một nhan đề giàu hình ảnh và giá trị biểu cảm, gây ấn tượng mạnh cho người đọc về tội ác của chính quyền thực dân và số phận bi thảm của nhân dân các nước thuộc địa trong chiến tranh.

3. Luận đề, luận điểm trong văn bản nghị luận

- Luận đề là vấn đề chính được nêu ra để bàn luận trong văn bản nghị luận

- Luận điểm là những ý kiến thể hiện quan điểm của người viết về luận đề

=> Trong văn bản nghị luận, luận đề được làm sáng tỏ bằng hệ thống luận điểm và các lí lẽ, bằng chứng.

4. Bằng chứng khách quan và ý kiến, đánh giá chủ quan của người viết trong văn nghị luận

- Bằng chứng khách quan là những thông tin khách quan, có thể kiểm chứng được trong thực tế.

- Ý kiến, đánh giá chủ quan là những nhận định, suy nghĩ, phán đoán theo góc nhìn chủ quan của người viết, thường ít có cơ sở để kiểm chứng.

=> Để giảm tính chủ quan trong đánh giá, giúp ý kiến trở nên đáng tin cậy, người viết cần đưa ra được các bằng chứng khách quan.

Ví dụ:

(1) Mạng xã hội cung cấp các phương tiện để việc giao tiếp ngày càng dễ dàng hơn, ví dụ như các ứng dụng gọi điện trực tiếp, nhắn tin điện tử,… (2) Vì thế, tôi hi vọng mạng xã hội sẽ phát triển hơn trong tương lai để phục vụ cộng đồng.

+ Câu thứ nhất là bằng chứng khách quan, bởi ích lợi của MXH có thể kiểm chứng trong thực tế.

+ Câu thứ hai là ý kiến, đánh giá chủ quan vì đó chỉ là suy nghĩ cảm tính của người viết, không có cơ sở để kiểm chứng.

5. Văn bản nghị luận là gì?

Văn nghị luận là thể loại văn được viết ra nhằm xác lập cho người đọc, người nghe một tư tưởng, tưởng tượng nào đó đối với các sự việc, hiện tượng trong đời sống hay trong văn học bằng các lập luận

6. Các vấn đề được bàn trong văn bản nghị luận

Mọi vấn đề của đời sống xã hội, văn học, nghệ thuật, khoa học,… đều có thể được nêu ra để bàn trong văn bản nghị luận.

Văn bản nghị luận có giá trị phải chọn được vấn đề đáng quan tâm, có ý nghĩa với nhiều người. Trước một vấn đề, có thể có nhiều ý kiến khác nhau.

7. Ý kiến lớn và ý kiến nhỏ trong văn bản nghị luận

Trong văn bản nghị luận, bên cạnh ý kiến lớn (quan điểm chính mà người viết muốn thuyết phục người đọc), còn có những ý kiến nhỏ nêu ra để bổ trợ cho ý kiến lớn. Mối quan hệ giữa ý kiến lớn, ý kiến nhỏ, lí lẽ và bằng chứng trong văn bản nghị luận được thể hiện qua sơ đồ sau:

8. Phương thức biểu đạt trong văn bản nghị luận

Trong văn bản nghị luận, phương thức biểu đạt chính là nghị luận, nhưng thường kết hợp với các phương thức khác như tự sự, miêu tả và biểu cảm để tăng tính thuyết phục và hấp dẫn.