Giáo án môn Ngữ văn lớp 12 bài 51

Hoạt động thầy và trò

Nội dung kiến thức

-Hoạt động 1: Tổ chức đọc hiểu tiểu dẫn.

Bài tập: Đọc mục tiểu dẫn và tóm tắt những nét chính về tác giả và tác phẩm.

Học sinh làm việc cá nhân và trình bày trước lớp.

Kể tên tác phẩm chính?

-Hoạt động 2: Tổ chức đọc hiểu văn bản.

Bài tập 1: Dựa vào văn bản hãy tóm tắt nội dung của truyện và chia đoạn.

Học sinh trên cơ sở đọc ở nhà, trình bày tóm tắt, chia đoạn.

Bài tập 2: Phát hiện thứ nhất đầy thơ mộng của người nghệ sĩ nhiếp ảnh, là phát hiện đầy thơ mộng. Anh (chị) cảm nhận như thế nào về vẻ đẹp của chiếc thuyền ngoài xa trên biển sớm mù sương mà người nghệ sĩ chụp được?

Học sinh thảo luận, cử đại diện trình bày trước lớp.

Bài tập 3: Phát hiện thứ hai của người nghệ sĩ nhiếp ảnh mang đầy nghịch lí. Anh đã chứng kiến và có thái độ như thế nào trước những gì diễn ra ở gia đình thuyền chài?

Học sinh thảo luận phát biểu.

Bài tập 4: Câu chuyện của người đàn bà ở toà án huyện nói lên điều gì?

Học sinh thảo luận nhóm, cử đại diện trình bày.

Bài tập 5: Nêu cảm nghĩ về các nhân vật: đàn bà vùng biển, lão đàn ông độc ác, chị em thằng Phác, người nghệ sĩ nhiếp ảnh.

Học sinh làm việc theo nhóm, đại diện phát biểu theo lớp.

Gợi ý: Về người đàn ông độc ác? Từ các chi tiết để làm rõ.

-Về chị em thắng Phác? Chi tiết nào thể hiện rõ?

-Suy nghĩ về người nghệ sĩ nhiếp ảnh?

Bài tập 6: Cách xây dựng cốt truyện của Nguyễn Minh Châu trong tác phẩm bày có gì độc đáo?

a. Tóm tắt lại tình huống.

b. Bình luận về ý nghĩa của tình huống.

Học sinh thảo luận cử đại diện trình bày.

Bài tập 7: Bên cạnh một tình huống truyện độc đáo, anh (chị) có nhận xét gì về ngôn ngữ nghệ thuật của tác phẩm?

a. Về ngôn ngữ người kể chuyện?

b. Về ngôn ngữ nhân vật?

Học sinh thảo luận nhóm, đại diện trình bày.

-Hoạt động 3: Tổ chức tổng kết

Bài tập: Anh (chị) hãy đánh giá một cách tổng quát giá trị của tác phẩm.

Giáo viên gợi ý, học sinh tự viết.

I. Đọc-hiểu Tiểu dẫn.

1. Nguyễn Minh Châu (1930-1989), quê ở làng Thơi, xã Quỳnh Hải (nay là xã Sơn Hải), huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An Ông "thuộc trong những mở đường tinh anh và tài năng nhất của văn học ta hiện nay".

-Sau năm 1975 khi văn chương chuyển hướng khám phá trở về đời thường. Nguyễn Minh Châu là một trong số những nhà văn đầu tiên của thời kì đổi mới đã đi sâu khám phá sự thật đời sống ở bình diện đạo đức thế sự. Tâm điểm những khám phá nghệ thuật của ông là con người trong cuộc mưu sinh, trong hành trình nhọc nhằn tìm kiếm hạnh phúc và hoàn thiện nhân cách.

-Tác phẩm chính (Sgk).

-Truyện Ngắn "Chiếc thuyền ngoài xa" in dậm phong cách tự sự-triết lí của Nguyễn Minh Châu rất tiêu biểu cho hướng tiếp cận đười sống từ góc độ thế sự của nhà văn ở giai đoạn sáng tác thứ hai.

2. Truyện ngắn lúc đầu được in trong tập Bến Quê (1985) sau được nhà văn lấy tên chung cho một tập truyện ngắn (in năm 1987).

II. Đọc hiểu văn bản.

1. Bố cục.

-Truyện chia thành hia đoạn lớn:

+Đoạn 1: Từ đầu đến "chiếc thuyền với gió đã biến mất": hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh.

+Đoạn 2: Còn lại: Câu chuyện của hai người đàn bà làng chài.

2. Phát hiện thứ nhất đầy thơ mộng của người nghệ sĩ.

-"Trước mặt tôi là một bức tranh… tôi tưởng chính mình vừa khám phá thấy cái chân lí của sự hoàn thiện khám phá thấy cái khoảnh khắc trong ngần của tâm hồn".

-Đôi mắt tinh tường"nhà nghề" của người nghệ sĩ đã phát hiện vẻ đẹp trời cho trên mặt biển mờ sương, vẻ đẹp này cả đời bấm máy anh chưa gặp một lần. Người nghệ sĩ cảm thấy hạnh phúc-đó là niềm hạnh phúc của khám phá và sáng tạo, của sự cảm nhận cái đẹp tuyệt diệu, Trong hình ảnh của chiếc thuyên ngoài xa giữa biển trời mờ sương, anh đã cảm nhận cái đẹp toàn bích, hài hoà, lãng mạn của cuộc đời, thấy tâm hồn mình được thanh lọc.

3. Phát hiện thứ hai đầy nghịch lí của người nghệ sĩ nhiếp ảnh.

-Người nghệ sĩ đã tận mắt chứng kiến: từ chiếc thuyền ngư phủ đẹp như trong mơ bước ra một người đàn bà xấu xí, mệt mỏi và cam chịu; một lão đàn ông thô kệch, dữ dằn, độc ác, coi việc đánh vợ như một phương cách để giải toả những uất ức, khổ đau… Đây là hình ảnh đằng sau cái đẹp "toàn bích, toàn thiện" mà anh vừa bắt gặp trên biển. Nó hiện ra bất ngờ, trớ trêu như trò đùa quái ác của cuộc sống.

-Chứng kiến cảnh người đàn ông đánh vợ một cách vô lí và thô bạo, Phùng đã "kinh ngạc đến mức, trong mấy phút đầu…vứt chiếc máy ảnh xuống đất, chạy nhào tới". Hành động đó nói lên nhiều diều.

4. Câu chuyện của người đàn bà ở toà án huyện.

-Là câu chuyện về sự thật cuộc đời, nó giúp những người như Phùng, Đẩu hiểu rõ nguyên do của những điều tưởng chừng như vô lí. Nhìn bề ngoài đó là người đàn bà quá nhẫn nhục, cam chịu, bị đánh đập… mà vẫn nhất quyết gắn bó với lão chồng vũ phu. Nhưng tất cả đều xuất phát từ tình thương vô bờ đối với những đứa con. Trong đau khổ triền miên, người đàn bà ấy vẫn lắt lọc những niềm hạnh phúc nhỏ nhoi…

-Qua câu chuyện của người đàn bà làng chài, tác giả giúp người đọc hiểu rõ: không thể dễ dãi, đơn giản trong việc nhìn nhận mọi sự việc, hiện tượng của đời sống.

5. Về các nhân vật trong truyện.

-Về người đàn bà vùng biển: Tác giả gọi một cách phiếm định "người đàn bà" Điều tác giả gây ấn tượng chính là số phận của chị ngoài 40, thô kệch, mặt rỗ, xuất hiện với "khuôn mặt mệt mỏi", người đàn bà gợi ấn tượng về một cuộc đời nhọc nhằn, lam lũ, nhiều cay đắng. Bà thầm lặng chịu mọi đau đớn khi bị chồng đánh không kêu một tiếng, không chống trả, không trốn chạy "tình thương con cũng như nỗi đau, sự thâm trầm trong cái việc hiểu thấu các lẽ đời hình như mụ chẳng để lộ ra bên ngoài"… Một sự cam chịu đáng chia sẻ, cảm thông. Thấp thoáng trong người đàn bà ấy là bóng dáng bao người phị nữ Việt Nam nhân hậu, bao dung, giàu lòng vị tha.

-Về người đàn ông độc ác: cuộc sống đói nghèo đã biến "anh con trai" cục tính nhưng hiền lành xưa kia thành một người chồng vũ phu. Lão đàn ông "mái tóc đổ quạ", "chân chữ bát", hai con mắt đầy vẻ độc dữ vừa là nạn nhân của cuộc sống khốn khổ, vừa là thủ phạm gây nên đau khổ cho người thân của mình. Phải làm sao để nâng cao cái phần thiện, cái phần người trong những kẻ thô bạo ấy.

-Chị em thắng Phác: bị đẩy vào tình thế khó xử khi ở trong hoàn cảnh ấy. Chị thằng Phác, một cô bé yếu ớt mà can đảm, đã phải vật lộn để tước con dao trên tay thằng em trai, ngăn em làm việc trái luân thường đạo lí. Cô bé là điểm tựa vững chắc của người mẹ đáng thương, cô đã hành động đúng khi cản được việc làm dại dột của đứa em, lại biết chăm sóc, lo toan khi mẹ phải đến toà án huyện. Thằng Phác thương mẹ theo kiểu một cậu bé còn nhỏ, theo cái cách một đứa bé trai vùng biển. Nó "lặng đưa mấy ngón tay sờ lên khuôn mặt người mẹ, như muốn lau đi những giọt nước mắt chứa đày trong những nốt rỗ chằng chịt", "nó tuyên bố với các bác ở xưởng đóng thuyền rằng nó còn có mặt ở biển này thì mẹ nó không bị đánh". Hình ảnh thằng Phác khiến người đọc cảm động bởi tình thương mẹ dạt dào.

-Người nghệ sĩ nhiếp ảnh: Vốn là người lính thường vào sinh ra tử, Phùng căm ghét mọi sự áp bức, bất công, sẵn sàng làm tất cả vì điều thiện, lẽ công bằng. Anh xúc động ngỡ ngàng trước vẻ đẹp tinh khôi của thuyên biển lúc bình minh. Một người nhạy cảm như anh tránh sao khỏi nỗi tức giận khi phát hiện ra cảnh đẹp huyền ảo trên biển Hơn bao giờ hết Phùng hiểu rõ: trước khi là một nghệ sĩ rung động trước cái đẹp này là một người biết yêu ghét vui buồn trước mọi lẽ đời thường tình, biết hành động để có một cuộc sống xứng đáng với con người.

6. Cách xây dựng cốt truyện độc đáo.

Trong tác phẩm, đó là sự kiện Phùng chứng kiến lão đàn ông đánh vợ một cách tàn bạo. Trước đó, anh nhìn đời bằng con mắt người nghệ sĩ rung động, say mê trước vẻ đẹp huyền ảo-thơ mộng của thuyền biển. Trong giây phút tâm hồn thăng hoa những cảm xúc lãng mạn, Phùng phát hiện ra hiện thực nghiệt ngã của đôi vợ chồng bước ra từ con thuyền "thơ mộng".

Tình huống đó được lặp lại lần nữa: bên cạnh người đàn bà nhẫn nhục, chịu đựng "đòn chồng", Phùng còn được chứng kiến phản ứng của chị em thằng Phác trước sự hung bạo của người cha đối với mẹ. Từ đó, trong người nghệ sĩ đã có sự thay đổi cách nhìn đời. Anh thấy rõ những cái ngang trái trong gia đình thuyền chài, hiểu sâu thêm tính chất người đàn bà, chị em thằng Phác, hiểu thêm người đồng đội (Đẩu) và hiểu thêm chính mình.

Ý nghĩa: Nguyễn Minh Châu đã xây dựng được tình huống mà ở đó bộc lộ mọi mối quan hệ, bộc lộ khả năng ứng xử, thử thách phẩm chất, tính cách, tạo ra những bước ngoặt trong tư tưởng, tình cảm và cả trong cuộc đời nhân vật. Tình huống truyện mang ý nghĩa khám phá, phát hiện đời sống.

7. Ngôn ngữ nghệ thuật của tác phẩm.

-Ngôn ngữ người kể chuyện: thể hiện qua nhân vật Phùng, sự hoá thân của tác giả. Chọn người kể chuyện như thế đã tạo ra một điểm nhìn trần thuật sắc sảo, tăng cường khả năng khám phá đời sống, lời kể trở nên khách quan, chân thật, giàu sức thuyết phục.

-Ngôn ngữ nhân vật: phù hợp với đặc điểm tính cách của từng người.

III. Tổng kết.

-Vẻ đẹp của ngòi bút Nguyễn Minh Châu là vẻ đẹp toát ra từ tình yêu tha thiết đối với con người. Tình yêu ấy bao hàm cả khát vọng tìm kiếm, phát hiện, tôn vinh những vẻ đẹp con người còn tiềm ẩn, những khắc khoải, lo âu trước cái xấu, cái ác. Đó cúng là vẻ đẹp của một cốt cách nghệ sĩ mẫn cảm, đôn hậu, điềm đạm chiên nghiệm lẽ đời để rút ra những triết lí nhân sinh sâu sắc "Chiếc thuyền ngoài xa" là một trong số rất nhiều tác phẩm của Nguyễn Minh Châu đã đặt ra những vấn đề có ý nghĩa với mọi người mọi thời.