Lý thuyết Khoa học tự nhiên 7 bài 12 KNTT

a. Dao động

- Dùng một thanh kim loại gắn trên giá đỡ như Hình 12.1. Kéo đầu A của thanh xuống làm đầu này chuyển động lên, xuống quanh vị trí cân bằng (O).

- Các chuyển động qua lại quanh một vị trí cần bằng như trên được gọi là dao động.

Hình 12.1. Thanh kim loại đang dao động

b. Sóng

- Sóng là sự lan truyền dao động trong môi trường.

+ Thanh AB dao động sẽ kéo theo đầu kim S dao động, làm mặt nước dao động theo. Dao động này được lan truyền trên mặt nước tạo thành này được lan truyền trên mặt nước tạo thành sóng nước hình tròn có tâm S (Hình 12,2).

Hình 12.2. Sóng truyền trên mặt nước

+ Khi cho một đầu của lò xo dao động thì dao động này cũng được dây lò xo truyền đi tạo thành sóng trên lò xo. Dọc theo dây lò xo xuất hiện những đoạn nén và dãn liên tiếp (Hình 12.3).

Hình 12.3. Sóng truyền trên lò xo

- Nguồn âm là nguồn phát ra âm, các nguồn âm đều dao động. Dưới đây là một số ví dụ về nguồn âm.

Hình 12.4. Một số nguồn âm

- Sóng âm là sự lan truyền dao động của nguồn âm trong môi trường. Sóng âm được tạo ra như thế nào?

- Hình 12.5 cho thấy: Màng loa dao động làm cho lớp không khi tiếp xúc với nó dao động (nén, dẫn). Lớp không khí dao động này lại làm cho lớp không khí kế tiếp dao động,... Cứ thế các dao động của nguồn âm được không khí truyền tới tai ta, làm cho màng nhĩ dao động, do đó ta nghe thấy âm phát ra từ nguồn âm.

Hình 12.5. Sóng âm truyền trong không khí

- Môi trường truyền được sóng âm gọi là môi trường truyền âm.

Hình 12.6. Thí nghiệm so sánh hai môi trường truyền âm: không khí và chân không

Bài 1: Trong lịch sử, khi phương tiện truyền thông còn chưa phát triển, để phát hiện quân địch đang di chuyển bằng ngựa, người ta lại áp tai xuống đất và có thể nghe được tiếng vó ngựa cách xa vài kilômét. Tại sao?

Hướng dẫn giải

- Vì âm thanh truyền tốt nhất trong môi trường chất rắn.

Bài 2: Một số loài côn trùng như ruồi, muỗi, ong khi bay sẽ phát ra tiếng vo ve. Tiếng vo ve ấy được phát ra từ bộ phận nào của chúng? Giải thích.

Hướng dẫn giải

- Tiếng vo ve ấy được phát ra từ đôi cánh của chúng.

- Giải thích: Khi các loài côn trùng bay, chúng sử dụng đôi cánh đập lên đạp xuống để bay, phát ra âm thanh, âm thanh này sẽ truyền qua môi trường không khí và đến tai người nghe, vì vậy tai ta nghe được tiếng vo ve đó.

Bài 3: Khi các nhà du hành vũ trụ làm việc ở không gian bên ngoài tàu vũ trụ (chân không), họ có nói chuyện với nhau bình thường như khi trên mặt đất được không? Tại sao?

Hướng dẫn giải

- Khi các nhà du hành vũ trụ làm việc ở không gian bên ngoài tàu vũ trụ (chân không), họ không thể nói chuyện với nhau bình thường như khi trên mặt đất vì môi trường bên ngoài khoảng không gian là chân không.

- Có thể em chưa biết: Một thiết bị ghi âm nhỏ sẽ được lắp ở phía trong mũ du hành, ghi lại giọng nói của phi hành gia, rồi chuyển nó thành dạng sóng radio truyền sang mũ của người khác, hoặc truyền về trạm thu Trái Đất.

- Các máy thu bắt sóng và dịch sang dạng âm thanh - hệt như cách chúng ta nghe đài radio vậy. Tuy nhiên, đôi khi việc truyền sóng gặp trục trặc khiến cho cách giao tiếp này bị vô hiệu. Và để khắc phục tạm thời, các phi hành gia sẽ sử dụng đến một giải pháp thay thế rất... đáng yêu, đó là chạm mũ vào nhau và sau đó nói chuyện bình thường.