Lý thuyết Khoa học tự nhiên 7 bài 28 KNTT

- Trao đổi khí là quá trình sinh vật lấy O₂ hoặc CO₂ từ môi trường vào cơ thể, đồng thời thải ra môi trường khí O 2 hoặc CO 2 .

- Trao đổi khí giữa cơ thể sinh vật với môi trường diễn ra theo cơ chế khuếch tán. Ở cơ thể động vật, trao đổi khí được thể hiện ở cả quá trình hô hấp, còn ở thực vật, trao đổi khí được thể hiện ở cả quá trình quang hợp và hô hấp.

Trao đổi khí ở người

a. Cấu tạo của khí khổng

- Thực vật trao đổi khí với môi trường chủ yếu qua khí khổng (ở lá cây).

- Mỗi khí khổng gồm 2 tế bào hình hạt đậu nằm sát nhau, thành ngoài mỏng, thành trong dày.

Hình 28.1. Cấu tạo khí khổng và quá trình trao đổi khí qua khí khổng

b. Chức năng của khí khổng

- Trong quá trình quang hợp, khí khổng mở cho CO₂ từ môi trường khuếch tán vào lá và O₂ từ lá khuếch tán ra môi trường.

- Trong hô hấp, quá trình này được diễn ra ngược lại: khí O₂ khuếch tán vào lá và CO₂ ra môi trường qua khí khổng.

- Ngoài chức năng trao đổi khí, khí khổng còn thực hiện quá trình thoát hơi nước cho cây. Ở hầu hết thực vật, khí khổng mở khi cây được chiếu sáng và được cung cấp đủ nước. Độ mở của khí khổng tăng từ sáng đến trưa rồi giảm dần và nhỏ nhất vào chiều tối.

Chức năng khí khổng

- Vào ban đêm, đa số các loài cây chỉ hấp thụ khí O₂ và thải khí CO₂ qua quá trình hô hấp. Tuy nhiên, một số loài cây có khả năng sinh ra khí O 2 và hấp thụ khí CO 2 vào ban đêm như cây lưỡi hổ, cây nha đam, cây phú quý, cây oải hương,... Trong đó, cây lưỡi hổ, ngoài khả năng hấp thụ CO 2 và tạo khí O 2 vào ban đêm còn có thể hấp thụ nhiều loại khí độc như formandehyde, nitrogen, khói thuốc lá,... Do đó, có thể trồng cây lưỡi hổ trong nhà, vừa có tác dụng trang trí, vừa giúp không khí trong sạch hơn.

a. Cơ quan trao đổi khí ở động vật

- Động vật trao đổi khí với môi trường qua cơ quan trao đổi khí.

- Tuỳ từng loại động vật mà cơ quan trao đổi khí là da, hệ thống ống khí, mang hay phổi

Hình 28.2. Cơ quan trao đổi khí ở một số động vật

* Quá trình trao đổi khí ở châu chấu

b. Quá trình trao đổi khí ở động vật (ví dụ ở người)

- Quá trình trao đổi khí ở sinh vật được khái quát như hình dưới đây

Hình 28.3. Sơ đồ khái quát quá trình trao đổi khí ở động vật

- Ở người, khi hít vào, không khí đi qua khoang mũi tới hầu, khí quản, phế quản (đường dẫn khí) để vào phổi. Tại phổi, khi hít vào, O₂ khuếch tán từ phế nang vào máu đến cung cấp cho các tế bào trong cơ thể. Tại các tế bào, CO₂ được chuyển vào máu đến phổi, sau đó sẽ khuếch tán vào phế nang và được đưa ra ngoài môi trường qua động tác thở ra.

Hình 28.4. Sơ đồ khái quát đường đi của khí qua các cơ quan của hệ hô hấp ở người

* Quá trình trao đổi khí với môi trường bên ngoài của người

- Trong thực tế, một số gia đình có thói quen sưởi ấm bằng than vào mùa đông hoặc ủ bếp than tổ ong trong nhà phục vụ cho việc đun nấu. Việc đó dẫn đến nguy cơ ngạt khí cho con người do khí than chứa nhiều CO₂ và CO, có thể gây nguy hiểm đến tính mạng. Vì vậy, không nên sưởi ấm bằng cách đốt than, củi trong phòng kín; luôn giữ môi trường sống thông thoáng; trồng nhiều cây xanh để có không khí trong lành, giúp chúng ta có hệ hô hấp khỏe mạnh.

Bài tập 1: Giải thích tại sao khi sưởi ấm bằng than hoặc củi trong phòng kín, người trong phòng có thể bị ngất hoặc gặp nguy hiểm đến tính mạng. Em hãy đề xuất biện pháp giúp hạn chế nguy hiểm trong trường hợp sưởi ấm bằng than hoặc củi.

Hướng dẫn giải:

Khi sưởi ấm bằng cách đốt than, củi trong phòng kín, lượng khí 0₂ trong phòng tiêu hao dần, đồng thời sinh ra khí CO và C0₂ trong quá trình cháy. Khi hít vào cơ thể, CO và C0₂ sẽ thay thế 0₂ liên kết với tế bào hồng cầu dẫn đến tình trạng cơ thể thiếu 0₂ gây nguy hiểm đến tính mạng.

Để hạn chế nguy hiểm trong trường hợp sưởi ấm bằng than, củi, nên mở cửa để khí lưu thông, không đốt than, củi khi ngủ.

Bài tập 2: Tại sao khi ở trong phòng kín đông người một thời gian thì nhịp hô hấp của cơ thể thường tăng? Em hãy đề xuất biện pháp để quá trình trao đổi khí ở người diễn ra thuận lợi khi ở trong phòng đông người, phòng ngủ, lớp học, ...

Hướng dẫn giải:

Trong phòng kín đông người, lượng CO₂ ngày càng tăng còn O₂ ngày càng giảm do quá trình trao đổi khí của cơ thể dẫn đến không khí hít vào thiếu O₂. Vì vậy nhịp hô hấp tăng để lấy đủ O₂ cho cơ thể.

Để quá trình trao đổi khí ở người diễn ra thuận lợi, trong các phòng đông người, cần đảm bảo thông thoáng khí bằng các biện pháp như mở cửa hoặc lắp quạt thông gió, ...

C. Trắc nghiệm KHTN 7 bài 28