Lý thuyết Khoa học tự nhiên 7 bài 37 CTST

- Sinh sản ở sinh vật là quá trình tạo ra những cá thể mới, đảm bảo sự phát triển liên tục của loài.

- Sinh sản là một trong những đặc trưng cơ bản của cơ thể sống. Thông qua sinh sản, số lượng cá thể của loài tăng lên, điều này tùy thuộc vào đặc điểm sinh sản của loài và hình thức sinh sản.

- Trong tự nhiên, có hai hình thức sinh sản ở sinh vật là sinh sản vô tính và sinh sản hữu tính.

a. Khái niệm sinh sản vô tính

- Sinh sản vô tính là hình thức sinh sản mà cơ thể con được hình thành chỉ từ cơ thể mẹ, mang đặc điểm giống mẹ, không có sự kết hợp của giao tử đực và giao tử cái.

- Hình thức sinh sản vô tính thường có ở đa số sinh vật thuộc giới Khởi sinh và giới Nguyên sinh; một số động vật như sứa, san hô, giun.

Hình 37.3. Sinh sản ở trùng biến hình

Hình 37.4. Sinh sản ở cây dây nhện

b. Các hình thức sinh sản sinh dưỡng ở thực vật

- Nhiều loài thực vật có khả năng tạo ra cơ thể mới từ một bộ phận rễ, thân, lá.

Hình 37.5. Một số hình thức sinh sản sinh dưỡng ở sinh vật

- Cây con mới tạo thành có đặc điểm giống với cây ban đầu.

c. C ác hình thức sinh sản vô tính ở động vật

- Một số động vật có hình thức sinh sản vô tính như này chổi hoặc phân mảnh.

Ví dụ: Ở Ruột khoang, cơ thể mới được hình thành từ chối con mọc lên ở cơ thể mẹ, chổi lớn lên có thể tách khỏi cơ thể mẹ (như thủy tức) hoặc chồi tiếp tục phát triển trên cơ thể mẹ (như san hô).

Hình 37.6. Một số hình thức sinh sản vô tính ở động vật

d. Một số ứng dụng sinh sản vô tính trong thực tiễn

- Sinh sản vô tính duy trì được một số đặc điểm tốt từ cơ thể mẹ và tạo ra số lượng lớn có thể mới trong thời gian ngắn.

- Trong thực tiễn, con người thường ứng dụng sinh sản vô tính để nhân giống cây trồng bằng các biện pháp:

+ Giâm cành (mía, sắn, hoa hồng, khoai lang, ...)

Hình 37.7. Các bước giâm cành

+ Chiết cành (chanh, cam, bưởi, ...)

Hình 37.8. Các bước chiết cành

+ Ghép cành (một số cây ăn quả, cây cảnh)

Hình 37.9. Các bước ghép cành

+ Nuôi cấy tế bào mô ở thực vật (hoa lan, cà rốt, ...).

Hình 37.10. Nuôi cấy tế bào mô ở thực vật

a. Khái niệm sinh sản hữu tính

- Sinh sản hữu tính là hình thức sinh sản có sự kết hợp giữa giao tử đực và giao tử cái tạo thành hợp tử, hợp tử phát triển thành cơ thể mới.

- Giao tử đực và giao tử cái có thể được sinh ta từ:

+ Một cơ thể (sinh vật lưỡng tính)

+ Hai cơ thể khác nhau (sinh vật đơn tính): cơ thể đực chứa giao tử đực và cơ thể cái chứa giao tử cái.

Hình 37.11. Sơ đồ sinh sản hữu tính ở sinh vật

b. Sinh sản hữu tính ở thực vật

- Hoa là cơ quan sinh sản hữu tính ở thực vật hạt kín.

- Các bộ phận của hoa gồm: cuống hoa, đế hoa, lá đài (đài hoa), cánh hoa (tràng hoa), nhị hoa, nhụy hoa. Trong đó bộ phận sinh sản bao gồm nhị và nhụy.

Hình 37.12. Sơ đồ cấu tạo của hoa lưỡng tính

+ Nhị là cơ quan sinh sản đực (chứa giao tử đực - hạt phấn)

+ Nhụy là cơ quan sinh sản cái (chứa giao tử cái – noãn).

+ Hoa có cả nhị và nhụy gọi là hoa lưỡng tính (ví dụ: hoa bưởi, hoa cam).

Hình 37.13. Hoa lưỡng tính (hoa bưởi)

+ Hoa chỉ có nhị hoặc nhụy gọi là hoa đơn tính (hoa bí ngô, hoa dưa chuột, hoa mướp, ...)

Hình 37.14. Hoa đơn tính (hoa bí ngô)

- Khi nhị và nhụy chín đồng thời, sinh sản ở thực vật bắt đầu với các sự kiện liên tiếp xảy ra như sự thụ phấn, sự thụ tinh, sự hình thành và lớn lên của quả.

+ Sự thụ phấn xảy ra khi hạt phấn được chuyển từ nhị đến đầu nhụy. Khi hạt phấn bám lên đầu nhụy, hạt phấn nảy mầm tạo ống phấn, ống phấn xuyên qua đầu nhụy theo vòi nhụy đến bầu nhụy và noãn. Tại noãn, giao tử đực kết hợp với giao tử cái tạo thành hợp tử, hiện tượng đó gọi là sự thụ tinh.

Hình 37.15. Sinh sản ở thực vật

+ Sau khi thụ tinh, hợp tử phát triển thành phôi, noãn biến đổi thành hạt chứa phôi, bầu nhuỵ biến đổi thành quả chứa hạt.

+ Quả lớn lên nhờ sự phân chia của tế bào. Song song với sự tạo quả, cánh hoa, nhị hoa, vòi nhụy dần khô và rụng.

+ Một số loại quả sau khi chín vẫn có lá đài và cuống hoa còn sót lại (quả củ, quả chuối).

Hình 37.16. Sự hình thành và lớn lên của quả

c. Sinh sản hữu tính ở động vật

- Quá trình sinh sản hữu tính ở động vật gồm ba giai đoạn:

+ Hình thành giao tử đực (tinh trùng) và giao tử cái (trứng)

+ Thụ tinh tạo thành hợp tử

+ Phát triển phối và hình thành cơ thể mới

- Hình thức sinh sản hữu tính ở động vật gồm

+ Động vật đẻ trứng: trứng được thụ tinh ngoài môi trường nước (cá, một số loài lưỡng cư, ...) hoặc trứng được thụ tinh trong cơ thể mẹ rồi mới được đẻ ra ngoài (chim, bò sát, ...)

Hình 37.17. Sinh sản hữu tính ở gà

+ Động vật đẻ con: trứng thụ tinh ngay trong cơ quan sinh sản của cá thể cái tạo hợp tử, phôi; phôi phát triển thành con non trong cơ thể mẹ.

Hình 37.18. Sinh sản hữu tính ở mèo

d. Một số ứng dụng của sinh sản hữu tính ở sinh vật

- Tuỳ thuộc vào nhu cầu sản phẩm, con người đã tác động vào từng giai đoạn khác nhau của sinh sản hữu tính để tạo ra được con giống vật nuôi, hạt giống cây trồng theo nhu cầu; tạo ra con lai có sức sống tốt, năng suất cao.

- Trong sinh sản ở thực vật, con người đã thụ phấn cho hoa bằng cách lấy nhị của hoa này đưa vào đầu nhụy của hoa cùng loài nhằm đảo bảo sự tạo quả.

Bài tập 1: Nêu khái niệm của sinh sản? Sinh sản gồm những dạng nào?

Hướng dẫn giải:

- Sinh sản là quá trình tạo ra những cá thể mới, đảm bảo sự phát triển liên tục của loài.

- Có 2 hình thức sinh sản ở sinh vật

+ Sinh sản vô tính

+ Sinh sản hữu tính

Bài tập 2: Hãy nêu hai đặc điểm chỉ sự khác nhau giữa sinh sản vô tính và sinh sản hữu tính.

Hướng dẫn giải:

Bài tập 3: Mô tả các giai đoạn sinh sản ở thực vật.

Hướng dẫn giải:

Các giai đoạn gồm: Sự thụ phấn: hạt phấn rơi lên đầu nhụy; Sự thụ tỉnh: là sự kết hợp giữa giao tử đực và giao tử cái trong bầu nhụy; Sự hình thành và chín của quả.

C. Trắc nghiệm KHTN 7 bài 37