Lý thuyết Khoa học tự nhiên 7 bài 29 CTST

a. Con đường hấp thụ, vận chuyển nước và muối khoáng ở rễ

- Nước và muối khoáng từ đất được rễ hấp thụ vào mạch gỗ nhờ lông hút, sau đó, được vận chuyển lên thân và lá để cung cấp cho các hoạt động sống của cây.

Hình 29.1. Sơ đồ con đường hấp thụ, vận chuyển nước và muối khoáng ở rễ.

b. Quá trình vận chuyển các chất trong mạch gỗ và mạch rây

- Quá trình vận chuyển các chất trong thân cây diễn ra nhờ mạch gỗ và mạch rây.

+ Mạch gỗ vận chuyển chủ yếu là nước và muối khoáng, ngoài ra còn có các chất hữu cơ (hormone, vitamin, ...) được tổng hợp ở rễ.

+ Mạch rây vận chuyển chủ yếu là chất hữu cơ được tổng hợp ở lá, bên cạnh đó mạch rây còn vận chuyển hormone, vitamin, ATP và một số muối khoáng.

Hình 29.2. Quá trình vận chuyển các chất trong mạch gỗ và mạch rây

c. Vai trò của quá trình thoát hơi nước ở lá cây

- Khoảng 98% lượng nước cây hút vào bị mất đi qua quá trình thoát hơi nước ở lá, chỉ một phần nhỏ được cây sử dụng.

- Quá trình thoát hơi nước ở lá cây chủ yếu diễn ra qua khí khổng, có ý nghĩa quan trọng trong đời sống của thực vật:

+ Tạo lực hút để vận chuyển nước và các chất từ rễ lên thân và lá trong mạch gỗ.

+ Giúp lá cây không bị nóng dưới tác động của ánh sáng mặt trời.

+ Tạo điều kiện cho quá trình trao đổi khí ở thực vật, khí carbon dioxide đi vào trong lá cung cấp cho quá trình quang hợp, khí oxygen được thải ra ngoài môi trường.

Hình 29.3. Quá trình thoát hơi nước ở lá cây

d. Hoạt động đóng, mở khí khổng

- Khi tế bào hạt đậu trường nước, thành tế bào căng ra làm lỗ khí mở; khi tế bào hạt đậu mất nước, thành tế bào trở lại bình thường làm lỗ khí đóng lại.

- Hoạt động đóng, mở khí khổng có vai trò điều chỉnh tốc độ thoát hơi nước và tạo điều kiện cho quá trình trao đổi khí ở lá.

Hình 29.4. Hoạt động đóng, mở khí khổng ở cây

Quá trình trao đổi nước và các chất dinh dưỡng ở thực vật chịu ảnh hưởng bởi một số yếu tố môi trường:

- Ánh sáng và nhiệt độ ảnh hưởng đến quá trình đóng, mở khí khổng, quá trình trao đổi nước và hấp thụ các chất dinh dưỡng của cây. Nhiệt độ cũng ảnh hưởng đến quá trình hô hấp của rễ, qua đó làm tăng hoặc giảm quá trình hấp thụ các chất dinh dưỡng ở rễ cây.

- Nước trong đất hòa tan muối khoáng, giúp rễ cây dễ dàng hấp thụ.

- Độ ẩm không khí ảnh hưởng đến quá trình trao đổi nước thông qua ảnh hưởng quá trình thoát hơi nước ở lá.

- Độ pH của đất ảnh hưởng đến sự hòa tan của các muối khoáng trong đất, do đó ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ muối khoáng của rễ.

- Độ tơi xốp, thoáng khí của đất giúp tăng hàm lượng khí oxygen trong đất, nhờ đó, rễ hô hấp mạnh, thúc đẩy quá trình hấp thụ nước và muối khoáng ở rễ.

- Vận dụng vào việc tưới nước hợp lí cho cây trồng:

+ Tưới nước hợp lí là đảm bảo sự cân bằng nước trong cây (hàm lượng nước được cân bằng nhờ quá trình hút nước ở rễ và quá trình thoát hơi nước ở lá), có ý nghĩa rất quan trọng đối với quá trình sinh trưởng và phát triển bình thường của cây.

+ Để đảm bảo việc tưới nước hợp lí cho cây cần tuân thủ các nguyên tắc: tưới đúng lúc, đúng lượng và đúng cách.

+ Việc tưới nước hợp lí cho từng loài cây vào giai đoạn sinh trưởng và phát triển sẽ giúp cây trồng đạt năng suất cao. Mặt khác, việc tưới nước hợp lí còn giúp tiết kiệm nguồn nước sạch cho môi trường tự nhiên, bón phân hợp lí góp phần bảo vệ môi trường và sức khỏe người tiêu dùng.

Bài tập 1: Một bạn học sinh dùng nhiệt kế đo nhiệt độ ở bể mặt lá cây phát tài, bạn nhận thấy rằng nhiệt độ ở bề mặt lá thấp hơn nhiệt độ môi trường khoảng 0,5 - 1°C. Tuy nhiên, bạn không giải thích được tại sao lại như vậy. Em hãy giải thích giúp bạn.

Hướng dẫn giải:

Do ở lá diễn ra quá trình thoát hơi nước, nước bay hơi làm giảm nhiệt độ bề mặt lá, do đó, ở bề mặt lá có nhiệt độ thấp hơn nhiệt độ môi trường khoảng 0,5 - 1°C.

Bài tập 2: Sau những trận mưa lớn kéo dài, hầu hết cây trong vườn bị ngập úng lâu và bị chết. Theo em, tại sao khi bị ngập nước cây lại chết mặc dù nước có vai trò rất quan trọng đối với sự sống của cây?

Hướng dẫn giải:

Do ngập nước lâu ngày, rễ cây bị thiếu oxygen nên quá trình hô hấp ở rễ bị ngưng trệ, điều này khiến cho tế bào rễ nói chung và tế bào lông hút nói riêng bị hủy hoại, mất đi khả năng hút nước và chất khoáng. Cây sẽ bị chết vì thiếu nước trong tế bào mặc dù rễ cây ngập trong nước.

C. Trắc nghiệm KHTN 7 bài 29