Mùa xuân nho nhỏ - Hoàn cảnh sáng tác, Dàn ý phân tích tác phẩm

Tác giả tác phẩm lớp 9 Hoàn cảnh sáng tác, Dàn ý phân tích tác phẩm

Bài thơ: Mùa xuân nho nhỏ - Hoàn cảnh sáng tác, Dàn ý phân tích tác phẩm được VnDoc sưu tầm và chia sẻ nhằm giới thiệu Nội dung tác phẩm, Hoàn cảnh sáng tác nằm trong chương trình giảng dạy môn Ngữ văn lớp 9. Hi vọng đây là tài liệu hay giúp các em nắm vững kiến thức về bài thơ Mùa xuân nho nhỏ, từ đó triển khai các đề văn dễ dàng hơn.

Bài thơ: Mùa xuân nho nhỏ

Nội dung bài thơ Mùa xuân nho nhỏ
I. Vài nét về tác giả Thanh Hải
II. Tác phẩm Mùa Xuân Nho Nhỏ
III. Cảm nhận của em về bài thơ mùa xuân nho nhỏ
IV. Phân tích tác phẩm Mùa xuân nho nhỏ
V. Phân tích khổ thơ đầu trong bài Mùa xuân nho nhỏ của Thanh Hải
VI. Trắc nghiệm kiến thức bài Mùa xuân nho nhỏ

Nội dung bài thơ Mùa xuân nho nhỏ

Mùa xuân nho nhỏ

Thanh Hải

Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông hoa tím biếc
Ơi con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời
Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng.

Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy quanh lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương mạ
Tất cả như hối hả
Tất cả như xôn xao

Ðất nước bốn nghìn năm
Vất vả và gian lao
Ðất nước như vì sao
Cứ đi lên phía trước.

Ta làm con chim hót
Ta làm một cành hoa
Ta nhập vào hoà ca
Một nốt trầm xao xuyến.

Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời
Dù là tuổi hai mươi
Dù là khi tóc bạc.

Mùa xuân ta xin hát
Câu Nam ai, Nam bình
Nước non ngàn dặm mình
Nước non ngàn dặm tình
Nhịp phách tiền đất Huế...

I. Vài nét về tác giả Thanh Hải

1. Tiểu sử nhà thơ Thanh Hải

Thanh Hải (1930 - 1980), tên thật Phạm Bá Ngoãn, quê ở xã Phong Bình, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế.

Ông xuất thân trong một gia đình trí thức, nhưng nghèo. Cha ông làm nghề dạy học, mẹ ông là nông dân. Khi Thanh Hải 17 tuổi, ông đã tham gia cách mạng ở huyện Hương Thủy làm chính trị viên Đoàn Văn công Thừa Thiên Huế.

Ông đã từng làm Ủy viên chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam, Chi hội phó chi Hội văn nghệ giải phóng Bình Trị Thiên. Từ sau năm 1975, ông làm Tổng thư ký Hội Văn nghệ Bình Trị Thiên, đồng thời là Ủy viên thường vụ Hội Liên hiệp văn học nghệ thuật Việt Nam, Ủy viên Ban chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam.

2. Sự nghiệp sáng tác và những tác phẩm nổi tiếng của nhà thơ Thanh Hải

Trong suốt thời gian 50 năm cuộc đời của nhà thơ Thanh Hải có tất cả cho mình là 5 tập thơ gồm: Ánh mắt (1956); Người đồng chí trung kiên (1962); Huế mùa xuân (tập 1, tập 2 1970 – 1972); Mùa xuân nho nhỏ (1980).

Với những đóng góp của mình cho nền văn học của nước nhà ông đã được nhà nước phong tặng một số giải thưởng như: Giải thưởng văn học Nguyễn Đình Chiểu năm 1965 và giải thưởng nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2000.

Bên cạnh tập những đồng chí trung kiên, nhà thơ Thanh Hải còn viết về những hình ảnh của những người phụ nữ yêu nước. Đó là những hình ảnh người mẹ, người vợ, những cô thanh niên xung phong, những người em giao liên,…

II. Tác phẩm Mùa Xuân Nho Nhỏ

1. Hoàn cảnh sáng tác

- Bài thơ viết vào tháng 11-1980 trong hoàn cảnh đất nức đã thống nhất, đang xây dựng cuộc sống mới nhưng còn vô vàn khó khăn gian khổ, thử thách, không đầy một tháng trước khi nhà thơ qua đời. Bài thơ như một lời tâm niệm chân thành, gửi gắm tha thiết của nhà thơ để lại với đời

2. Bố cục

Gồm 4 phần

- Khổ 1: Cảm xúc trước mùa xuân thiên nhiên đất nước

- Khổ 2 +3: Cảm xúc về mùa xuân của đất nước

- Khổ 4 +5: Ước nguyện của tác giả

- Khổ 6: Lời ngợi ca quê hương đất nước qua điệu dân ca xứ Huế

3. Giá trị nội dung

Bài thơ là tiếng lòng yêu mến và gắn bó thiết tha với đất nước, với cuộc đời; thể hiện ước nguyện chân thành của nhà thơ muốn được cống hiến, đóng góp một mùa xuân nho nhỏ vào mùa xuân lớn lao của dân tộc. Từ đó mở ra những suy nghĩ về ý nghĩa và giá trị cuộc sống của mỗi cá nhân là sống có ích, có cống hiến cho cuộc đời chung..

4. Giá trị nghệ thuật

Bài thơ theo thể thơ năm tiếng, có nhạc điệu trong sáng, thiết tha gần gũi với dân ca, nhiều hình ảnh đẹp, giản dị, gợi cảm, nhiều so sánh và ẩn dụ sáng tạo.

5. Ý nghĩa nhan đề bài thơ

Thanh Hải viết bài thơ này trong thời điểm cuối đời, khi đã cảm nhận cái chết đã cận kề, khoảnh khắc đó ông muốn cống hiến sức lực nhỏ nhoi của bản thân cho đất nước và góp phần làm nên mùa xuân cho đất trời. Chỉ đơn giản như vậy ông đã đặt bài thơ với tiêu đề “Mùa xuân nho nhỏ”. Bài thơ cũng thể hiện quan điểm thống nhất giữa cái riêng và cái chung, giữa cái cá nhân và cái cộng đồng.

III. Cảm nhận của em về bài thơ mùa xuân nho nhỏ

1. Mở bài

Giới thiệu tác giả Thanh Hải và bài thơ Mùa xuân nho nhỏ.

Lưu ý: học sinh tự lựa chọn cách dẫn mở bài trực tiếp hoặc gián tiếp tùy thuộc vào năng lực của mình.

2. Thân bài

a. Khổ thơ thứ nhất

Vẻ đẹp mùa xuân qua cảm nhận của tác giả:

Bông hoa tím biếc, con chim chiền chiện hót vang trời, tác giả cô đọng giọng hót của con chiền chiện thành giọt long lanh và giơ tay ra để cảm nhận.

→ Vẻ đẹp mùa xuân qua cách cảm của tác giả trở nên đẹp đẽ, nhiều màu sắc và đáng yêu, đáng mến.

b. Khổ thơ thứ hai

Ở khổ thơ này, tác giả cảm nhận về vẻ đẹp của con người lao động:

Hình ảnh con người lao động trong mùa xuân gắn liền với với màu xanh của chồi lộc, một màu sắc tràn đầy sức sống, cả đất trời như được sinh sôi nảy nở.

c. Khổ thơ thứ ba

Sau khi cảm nhận về mùa xuân của thiên nhiên và con người, tác giả cảm nhận về mùa xuân của cả đất nước.

Đất nước tuy còn nhiều gian lao, khổ cực nhưng vẫn hướng về phía trước với niềm phấn khởi, hào hứng.

a. Khổ thơ thứ 4

Ước muốn của tác giả: trở thành con chim, làm cành hoa: những thứ giản dị mà đẹp đẽ tô điểm cho cuộc đời một cách thầm lặng mà ý nghĩa.

Điệp cấu trúc câu: “Ta làm…” nhấn mạnh khát vọng sống hòa nhập vào cuộc sống của đất nước, cống hiến phần tốt đẹp, dù nhỏ bé, của mình cho cuộc đời chung, cho đất nước.

Muốn mang đến cho cuộc đời những giai điệu đẹp đẽ, ý nghĩa. Trong bản nhạc rộn rã của cuộc đời, tác giả chỉ muốn làm một nốt trầm nhưng cũng đủ làm xao xuyến lòng người.

b. Khổ thơ thứ 5

“Lặng lẽ”: sự cống hiến trong âm thầm, yên lặng nhưng nồng nhiệt, hết mình, không phô trương.

Điệp từ “dù là” như là một lời hứa, cũng là một lời tự nhủ với lương tâm sẽ mãi mãi là mùa xuân nho nhỏ trong mùa xuân rộng lớn của quê hương, đất nước.

→ Bốn câu thơ thể hiện tình yêu thương, một lời hứa, một lời tự nhủ với bản thân sẽ sống hết mình và cống hiến nhiệt tình cho tổ quốc mến yêu bằng cả cuộc đời mình - Một mùa xuân nho nhỏ.

d. Khổ thơ cuối

Tâm trạng của tác giả vào mùa xuân: hát vang câu hát Nam ai, Nam bình để hòa chung không khí vui vẻ cho cả dân tộc.

3. Kết bài

Khái quát lại giá trị nội dung, nghệ thuật của tác phẩm.

IV. Phân tích tác phẩm Mùa xuân nho nhỏ

1. Mở bài

- Vài nét về nhà thơ Thanh Hải: Một nhà thơ có thể nói là đã cống hiến cả đời mình cho cách mạng

- Giới thiệu về hoàn cảnh ra đời đặc biệt của bài thơ: được viết trong những ngày cuối cùng Thanh Hải nằm trên giường bệnh, cả cuộc đời ông đã dùng để cống hiến cho cách mạng, giờ đây ông lại cất lên niềm khát khao, niềm mong mỏi có thể tiếp tục cống hiến “mùa xuân nho nhỏ” cho cuộc đời này

2. Thân bài

a. Cảm xúc trước mùa xuân thiên nhiên đất nước

- Nhà thơ vẽ ra trước mắt độc giả bức tranh thiên nhiên mùa xuân với:

+ Không gian: cao rộng của bầu trời, dài rộng của “dòng sông xanh”

+ Âm thanh: âm thanh rộn rã vui tươi của “chim chiền chiện”

+ Mùa sắc: xanh của dòng sông, tím của hoa

⇒ Nghệ thuật đảo cú pháp: không gian cao rộng, màu sắc tươi sáng và âm thanh rộn ràng như thiết tha mời gọi níu giữ con người ở lại với cuộc sống, với mùa xuân xứ Huế tươi đẹp này

- Cảm xúc của tác giả trước mùa xuân của thiên nhiên:

+ Nhà thơ có cái nhìn trìu mến với cảnh vật

+ Đưa tay ra “hứng” “giọt long lanh”: là giọt sương, cũng có thể là ẩn dụ chuyển đổi cảm giác chỉ tiếng chim “hót vang trời”

⇒ Cảm xúc ngây ngất trước vẻ đẹp của mùa xuân của thiên nhiên, khao khát hòa mình với thiên nhiên đất trời

b. Cảm xúc về mùa xuân của đất nước

- Mùa xuân của đất nước gắn với hình ảnh người cầm súng (những người làm nhiệm vụ chiến đấu) và hình ảnh “người ra đồng”, “lộc”- niềm hi vọng tươi sáng đang theo họ đi khắp nơi hay chính họ đã đem mùa xuân đến mọi nơi trên đất nước

- Nhịp độ khẩn trương: “Tất cả như…xôn xao”: Công cuộc xây dựng mùa xuân của đất nước diễn ra khẩn trương, sôi động

⇒ Nghệ thuật điệp cấu trúc, từ láy…=> Nhà thơ như reo vui trước tinh thần lao động khẩn trương của con người làm nên mùa xuân của đất nước

- Nhà thơ nhắc lại về lịch sử bốn nghìn năm “vất vả và gian lao” của đất nước đầy tự hào, đồng thời tin tưởng vào tương lai tươi đẹp của đất nước mai sau bằng hình ảnh so sánh đẹp mang nhiều ý nghĩa “Đất nước như vì sao…phía trước”

c. Ước nguyện của tác giả

- Nhà thơ bộc lộ chân thành và thiết tha khát khao cống hiến giản dị, chân thành cho cuộc đời:

+ Tác giả muốn làm “con chim hót”: góp tiếng hót cho cuộc đời

+ Tác giả muốn làm “nhành hoa”: góp chút sắc hương cho cuộc sống

+ Tác giả muốn làm “nốt trầm”: cho sự hoàn thiện của bản nhạc cuộc sống

+ Tất cả những khát khao của tác giả chỉ là “một”: khát khao mong ước giản dị nhưng ý nghĩa

⇒ Không mong muốn những điều lớn lao => ước nguyện hóa thân thiết tha của nhà thơ giản dị nhưng chân thành và tha thiết

- Thanh Hải đúc kết tất cả những mong ước của mình thành “Một mùa xuân nho nhỏ - Lặng lẽ dâng cho đời”

+ “Mùa xuân nho nhỏ mang nghĩa ẩn dụ cho khao khát cống hiến phần tươi đẹp nhất của mình cho cuộc đời chung

+ Từ láy “lặng lẽ” thể hiện sự cống hiến thầm lặng lẽ

+ Hoán dụ “tuổi hai mươi”, “khi tóc bạc” – sự cống hiến từ lúc còn trẻ đến khi về già => công hiến suốt đời

d. Lời ngợi ca quê hương đất nước qua điệu dân ca xứ Huế

- Giai điệu được cất lên chính là điệu hát truyền thống của xứ Huế mộng mơ

+ “Nam Ai, Nam Bình”: làn điệu dân ca ngọt ngào xứ Huế, thể hiện tình yêu mến với di sản văn hóa phi vật thể

- “Mùa xuân ta xin hát”: không chỉ mở ra không gian nó còn mở ra niềm tự hào về lối sống nghĩa tình của cha ông

3. Kết bài

- Khái quát những đặc sắc về nghệ thuật làm nên thành công của bài thơ: Thể thơ năm chữ, có nhạc điệu trong sáng, thiết tha gần gũi với dân ca, nhiều hình ảnh đẹp, giản dị, gợi cảm, nhiều so sáng và ẩn dụ sáng tạo

V. Phân tích khổ thơ đầu trong bài Mùa xuân nho nhỏ của Thanh Hải

Dàn ý Phân tích khổ thơ đầu bài Mùa xuân nho nhỏ

1. Mở bài

- Giới thiệu vài nét về tác giả, tác phẩm:

+ Thanh Hải (1930 - 1980) là nhà thơ hiện đại Việt Nam trưởng thành trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ.

+ "Mùa xuân nho nhỏ" là một trong những bài thơ hay viết về mùa xuân, về khát vọng cống hiến cho đời của nhà thơ.

- Dẫn dắt, giới thiệu khổ thơ đầu bài Mùa xuân nho nhỏ.

2. Thân bài

* Khái quát về bài thơ:

- Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ được viết năm 1980, trong lúc nhà thơ đang ốm nặng và phải điều trị ở bệnh viện Bạch Mai, tức khoảng một tháng trước khi ông qua đời.

- Giá trị nội dung: Bài thơ là tiếng lòng tha thiết, yêu mến và gắn bó với đất nước, với cuộc đời, thể hiện ước nguyện chân thành của nhà thơ được cống hiến cho đất nước, góp một “mùa xuân nho nhỏ” của mình vào mùa xuân lớn của dân tộc.

* Luận điểm 1: Vẻ đẹp nên thơ của thiên nhiên xứ Huế.

“Mọc giữa dòng sông xanh

Một bông hoa tím biếc

Ơi con chim chiền chiện

Hót chi mà vang trời”

- Những tín hiệu của mùa xuân:

+ "Dòng sông xanh"

+ "bông hoa tím biếc"

+ "con chim chiền chiện"

+ "hót vang trời" -> sự cao rộng của bầu trời

-> Bức tranh thiên nhiên mùa xuân với âm thanh, màu sắc hài hòa, sống động: Không gian cao rộng của trời, rộng dài của dòng sông, màu sắc hài hoà của bông hoa tím biếc và dòng sông xanh – đặc trưng của xứ Huế, âm thanh rộn rã tưng bừng của con chim chiền chiện.

=> Bức tranh mùa xuân thiên nhiên đa chiều được vẽ bằng vài nét phác hoạ nhưng rất đặc sắc.

* Luận điểm 2: Cảm xúc của tác giả khi bắt gặp vẻ đẹp của mùa xuân.

- "mọc" : đột ngột xuất hiện -> gợi tả sự ngạc nhiên vui thú, niềm vui hân hoan đón chào mùa xuân đến.

- Thán từ “gọi”, “ơi”, “chi” : cảm xúc dâng tràn của nhà thơ khi bắt gặp vẻ đẹp của mùa xuân.

- "ơi" -> tiếng gọi ngọt ngào xúc động biểu lộ niềm vui ngây ngất khi nghe âm thanh của tiếng chim.

- "Giọt long lanh" : có thể là giọt sương, giọt mưa, giọt nắng, giọt mùa xuân hay giọt của âm thanh, giọt của hạnh phúc.

-> Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác từ thính giác đến thị giác và xúc giác (hành động "hứng")

- "tôi hứng" -> động tác trữ tình thể hiện sự trân trọng vẻ đẹp của thi nhân khi đón nhận vẻ đẹp của sự sống, của thiên nhiên đất trời.

=> Cảm xúc say sưa, ngây ngất của tác giả trước cảnh đất trời xứ Huế vào xuân, thể hiện mong muốn hoá vào thiên nhiên đất trời trong tâm tưởng giữa mùa đông giá lạnh.

* Đặc sắc nghệ thuật

- Nghệ thuật ẩn dụ chuyển đổi cảm giác

- Hình ảnh thơ mộc mạc, bình dị, giàu ý nghĩa biểu tượng

- Giọng điệu thơ nhẹ nhàng, sâu lắng.

3. Kết bài

- Khái quát giá trị nội dung khổ thơ.

- Cảm nhận của em về khổ thơ.