Sinh học 12 bài 12: Di truyền liên kết với giới tính và di truyền ngoài nhân

Lý thuyết, trắc nghiệm môn Sinh học 12

Lý thuyết Sinh học 12 bài 12: Di truyền liên kết với giới tính và di truyền ngoài nhân tổng kết các nội dung cơ bản và những vấn đề cần lưu ý trong chương trình Sinh học 12. Mời các bạn cùng tham khảo chi tiết và tải về tại đây.

Bài: Di truyền liên kết với giới tính và di truyền ngoài nhân

A. Lý thuyết Sinh học 12 bài 12
- I. Di truyền liên kết với giới tính
- II. Di truyền ngoài nhân
B. Trắc nghiệm Sinh học 12 bài 12
Đề thi thử THPT được tải nhiều nhất

A. Lý thuyết Sinh học 12 bài 12

I. Di truyền liên kết với giới tính

1. Nhiễm sắc thể giới tính và cơ chế xác định giới tính

- Trên NST giới tính ngoài các gen qui định giới tính còn có các gen qui định tính trạng thường.

- XX ở giống cái, XY ở giống đực: người, động vật có vú, ruồi giấm, cây gai, cây me chua...

- XX ở giống đực, XY ở giống cái: chim, ếch nhái, bò sát, bướm, dâu tây...

- XX ở giống cái, XO ở giống đực như ở châu chấu.

2. Di truyền liên kết với giới tính

a. Gen trên NST X

- Kết quả của phép lai thuận nghịch khác nhau, tỉ lệ phân li kiểu hình khác nhau ở 2 giới.

- Có hiện tượng di truyền chéo (cha truyền cho con gái, mẹ truyền cho con trai).

- Một gen có 2 alen A, a nằm trên NST X có thể tạo ra 5 kiểu gen khác nhau như sau: X^AX^A, X^AX^a, X^aX^a, X^AY, X^aY

Sơ đồ lai giải thích sự di truyền màu mắt ruồi giấm

W → mắt đỏ; w → mắt trắng

Lai thuận

Ptc: X^WX^W x X^wY

♀ mắt đỏ ♂ mắt trắng

Gp: X^W X^w, Y

1X^W X^w: 1X^WY

100% mắt đỏ

F1 x F1: X^W X^wx X^WY

GF1 X^W, X^wX^W, Y

1X^WX^W: 1X^WX^w: 1X^WY: 1X^wY

3 mắt đỏ : 1 mắt trắng (mắt trắng toàn là ruồi đực)

Lai nghịch

Ptc: X^wX^w x X^WY

♀ mắt trắng ♂ mắt đỏ

Gp: X^wX^W, Y

1X^W X^w: 1X^wY

½ mắt đỏ : ½ mắt trắng

F1 x F1: X^W X^wx X^WY

GF1 X^W, X^wX^w, Y

1X^WX^w: 1X^wX^w: 1X^WY: 1X^wY

¼ ♀mắt đỏ: ¼ ♀mắt trắng: ¼ ♂mắt đỏ: ¼ ♂mắt trắng

* Phép lai thuận nghịch: là 2 phép lai trong đó có sự hoán đổi kiểu hình của cặp bố mẹ giữa lai thuận và lai nghịch. Mục đích để đánh giá sự ảnh hưởng của giới tính đến sự hình thành 1 tính trạng nào đó

Ví dụ: lai thuận bố mắt đỏ x mẹ mắt trắng; lai nghịch bố mắt trắng x mẹ mắt đỏ

b. Gen trên NST Y

- Tính trạng do gen nằm trên NST Y chỉ biểu hiện ở 1 giới.

- Di truyền thẳng (cha truyền cho con trai).

Sơ đồ lai giải thích sự di truyền tật dính ngón tay 2 và 3 ở người

Sơ đồ lai

Ptc: XX x XY^a

Nữ bình thường Nam dính ngón

Gp: X X, Y^a

1XX : 1XY^a

Tất cả con gái bình thường : tất cả con trai dính ngón

♂F1 x #: XY^a x XX

GF1 X, Y^aX

1XX : 1XY^a

F2 Tất cả con gái bình thường : tất cả con trai dính ngón

c. Ý nghĩa của di truyền liên kết với giới tính

Trong thực tiễn, người ta dựa vào những tính trạng liên kết với giới tính để sớm phân biệt đực cái trong chăn nuôi

Ví dụ: Người ta có thể phân biệt được trứng tằm nào sẽ nở ra tằm đực, trứng tằm nào nở ra tằm cái bằng cách dựa vào màu sắc trứng. Việc nhận biết sớm giúp mang lại hiệu quả kinh tế cao vì nuôi tằm đực có năng suất tơ cao hơn

II. Di truyền ngoài nhân

- Ở tế bào nhân thực không chỉ có các gen nằm trên NST trong nhân tế bào mà còn có các gen nằm trong ti thể và lục lạp ngoài tế bào chất.

- Do khối tế bào chất ở giao tử cái lớn gấp nhiều lần ở giao tử đực, sau khi thụ tinh hợp tử lại phát triển trong trứng. Nên hệ gen ngoài tế bào chất ở cơ thể con có được hoàn toàn là di truyền từ mẹ

Ví dụ:

Lai thuận: P. (cái) Xanh lục x (đực) Lục nhạt --> F1: 100% Xanh lục

Lai nghịch: P. (cái) Lục nhạt x (đực) Xanh lục --> F1: 100% Lục nhạt

- Tính kháng thuốc đã được chứng minh là từ gen ở ti thể. Sự di truyền tính trạng đặc điểm lá ngô được xác định là do gen của lục lạp.

- Các tính trạng nói trên đều được di truyền theo dòng mẹ.

B. Trắc nghiệm Sinh học 12 bài 12

Câu 1. Phát biểu nào sau đây về NST giới tính là đúng?

Ở cơ thể sinh vật, chỉ có tế bào sinh dục mới có NST giới tính.
Trên NST giới tính chỉ có các gen quy định giới tính của cơ thể.
Khi trong tế bào có cặp NST giới tính XX thì cơ thể đó là cơ thể cái.
Trong tế bào sinh dưỡng của cơ thể lưỡng bội, gen nằm trên vùng tương đồng của NST giới tính tồn tại thành từng cặp alen.

Câu 2. Cho con đực (XY) có thân đen, mắt trắng giao phối với con cái có thân xám, mắt đỏ được F₁ gồm 100% cá thể có thân xám, mắt đỏ. Cho F₁ giao phối tự do, đời F₂ có tỉ lệ: 50% con cái thân xám, mắt đỏ; 20% con đực thân xám, mắt đỏ; 20% con đực thân đen, mắt trắng; 5% con đực thân xám, mắt trắng; 5% con đực thân đen, mắt đỏ. Cho biết mỗi cặp tính trạng do một cặp gen quy định. Kết luận nào sau đây không đúng?

Có 6 kiểu gen quy định kiểu hình thân xám, mắt đỏ.
Hai cặp tính trạng này di truyền liên kết với nhau.
Hoán vị gen đã xảy ra ở cả hai giới.
Đã có hoán vị gen với tần số 20%.

Câu 3. Ruồi giấm, xét tính trạng ruồi run rẩy qua phép lai: Ruồi đực run x ruồi cái đồng hợp bình thường, F1 thu được toàn bộ ruồi đực bình thường và ruồi cái run. Cho các ruồi F1 giao phối, F2 có 136 đực run, 137 đực bình thường, 132 cái run, 137 cái bình thường. Tính trạng run rẩy được quy định bởi

Gen trội trên NST thường.
Gen trội trên NST Y.
Gen trội trên NST X.
Gen lặn trên NST X.

Câu 4. Ở loài chim công, chân cao là trội hoàn toàn so với chân thấp, vảy chân đều là trội hoàn toàn so với vảy chân lệch. Tiến hành phép lai công trống chân cao, vảy chân đều thuần chủng với công mái chân thấp, vảy chân lệch thuần chủng ở đời con thu được 100% con lai chân cao, vảy chân đều. Cho các con F1 lai với nhau thu được ở F2 tỷ lệ 9 cao, vảy đều: 3 cao, vảy lệch : 3 thấp, vảy đều : 1 thấp, vảy lệch. Trong đó tất cả những cá thể có vảy lệch đều là con cái. Nhận định chính xác khi nói về phép lai trên:

Các locut quy định 2 tính trạng cùng nằm trên một cặp NST tương đồng, có hiện tượng hoán vị với tần số 50%.
Về tính trạng kiểu vảy chân, có 2 dạng con mái ở F2 với tỷ lệ 3 vảy đều : 1 vảy lệch.
Locut quy định tính trạng chiều cao chân nằm trên NST Y, còn locut quy định tính trạng kiểu vảy chân nằm trên NST X.
Locut quy định tính trạng chiều cao chân nằm trên NST thường, còn locut quy định tính trạng kiểu vảy chân nằm trên NST X.

Câu 5. Ở ruồi giấm, alen A quy định thân xám là trội hoàn toàn so với alen a quy định thân đen, B quy định cánh dài trội hoàn toàn so với b quy định cánh cụt. Hai cặp gen này cùng nằm trên một cặp NST thường. Gen D quy định mắt đỏ là trội hoàn toàn so với alen d quy định mắt trắng. Gen quy định màu mắt nằm trên NST X không có alen tương ứng trên Y. Phép lai AB/ab X^DX^d × AB/ab X^DY cho F₁ có kiểu hình thân đen, cánh cụt, mắt đỏ chiếm tỉ lệ 15%. Tính theo lý thuyết, tỉ lệ ruồi cái F₁ có kiểu hình thân đen, cánh cụt, mắt đỏ là:

2,5%.
35%.
10%.
7,5%.

Câu 6. Ở ruồi giấm, gen quy định màu mắt nằm trên vùng không tương đồng của nhiễm sắc thể giới tính X có 2 alen, alen A quy định mắt đỏ trội hoàn toàn so với alen a quy định mắt trắng. Lai ruồi cái mắt đỏ với ruồi đực mắt trắng (P) thu được F1 gồm 50% ruồi mắt đỏ, 50% ruồi mắt trắng. Cho F1 giao phối tự do với nhau thu được F2. Theo lí thuyết, trong tổng số ruồi F2, ruồi cái mắt đỏ chiếm tỉ lệ:

6,25%.
18,75%.
75%.
31,25%.

Câu 7. Ở ruồi giấm, alen A quy định thân xám trội hoàn toàn so với alen a quy định thân đen; alen B quy định cánh dài trội hoàn toàn so với alen b quy định cánh cụt; alen D quy định mắt đỏ trội hoàn toàn so với alen d quy định mắt trắng.

Thực hiện phép lai P: $\frac{AB}{ab}X^DX^d\times\frac{AB}{ab}X^DY$ $\frac{AB}{ab}X^DX^d\times\frac{AB}{ab}X^DY$thu được F1. Trong tổng số các ruồi ở F1, ruồi thân xám, cánh dài, mắt đỏ chiếm tỉ lệ 52,5%. Biết rằng không xảy ra đột biến, theo lí thuyết, ở F1 tỉ lệ ruồi đực thân xám, cánh cụt, mắt đỏ là:

1,25%.
3,75%.
2,5%.
7,5%.

Câu 8. Một trong những đặc điểm của các gen ngoài nhân ở sinh vật nhân thực là

Không bị đột biến dưới tác động của các tác nhân gây đột biến.
Không được phân phối đều cho các tế bào con.
Luôn tồn tại thành từng cặp alen.
Chỉ mã hóa cho các prôtêin tham gia cấu trúc nhiễm sắc thể.

Câu 9. Ở một loài thực vật, khi tiến hành phép lai thuận nghịch, người ta thu được kết quả như sau: Phép lai thuận: Lấy hạt phấn của cây hoa đỏ thụ phấn cho cây hoa trắng, thu được F₁ toàn cây hoa trắng. Phép lai nghịch: Lấy hạt phấn của cây hoa trắng thụ phấn cho cây hoa đỏ, thu được F₁ toàn cây hoa đỏ. Lấy hạt phấn của cây F₁ ở phép lai thuận thụ phấn cho cây F₁ ở phép lai nghịch thu được F₂. Theo lí thuyết, F₂ có

100% cây hoa trắng.
100% cây hoa đỏ.
75% cây hoa đỏ, 25% cây hoa trắng.
75% cây hoa trắng, 25% cây hoa đỏ.

Câu 10. Ở gà, gen quy định màu sắc lông nằm trên vùng không tương đồng của nhiễm sắc thể giới tính X có hai alen: alen A quy định lông vằn trội hoàn toàn so với alen a quy định lông đen. Cho gà trống lông vằn thuần chủng giao phối với gà mái lông đen thu được F1. Cho F1 giao phối với nhau thu được F2. Khi nói về kiểu hình ở F2, theo lí thuyết, kết luận nào sau đây không đúng?

Tất cả các gà lông đen đều là gà mái.
Gà trống lông vằn có tỉ lệ gấp đôi gà mái lông vằn.
Gà lông vằn và gà lông đen có tỉ lệ bằng nhau.
Gà trống lông vằn có tỉ lệ gấp đôi gà mái lông đen.

Câu 11. Cho biết mỗi gen quy định một tính trạng, alen trội là trội hoàn toàn, không xảy ra đột biến nhưng xảy ra hoán vị gen ở cả bố và mẹ.

Theo lí thuyết, phép lai P: $\frac{BD}{bd}X^AX^a\times\frac{BD}{bD}X^aY$ $\frac{BD}{bd}X^AX^a\times\frac{BD}{bD}X^aY$cho đời con có số loại kiểu gen và kiểu hình tối đa là:

24 loại kiểu gen, 8 loại kiểu hình.
32 loại kiểu gen, 8 loại kiểu hình.
28 loại kiểu gen, 8 loại kiểu hình.
28 loại kiểu gen, 12 loại kiểu hình.

Câu 12. Ở ruồi giấm, alen A quy định mắt đỏ trội hoàn toàn so với alen a quy định mắt trắng. Trong trường hợp không xảy ra đột biến, phép lai nào sau đây cho đời con có kiểu hình phân li theo tỉ lệ 2 ruồi cái mắt đỏ : 1 ruồi đực mắt đỏ : 1 ruồi đực mắt trắng?

X^AX^A× X^aY.
X^AX^a× X^aY.
X^AX^a× X^AY.
X^aX^a× X^AY.

Câu 13. Khi nói về NST giới tính ở người, phát biểu nào đúng?

Trên vùng không tương đồng của nhiễm sắc thể giới tính X và Y đều không mang gen.
Trên vùng tương đồng của nhiễm sắc thể giới tính X và Y, gen tồn tại thành từng cặp alen.
Trên vùng không tương đồng của nhiễm sắc thể giới tính X và Y, các gen tồn tại thành từng cặp.
Trên vùng tương đồng của nhiễm sắc thể giới tính, gen nằm trên nhiễm sắc thể X không có alen tương ứng trên nhiễm sắc thể Y.

Câu 14. Phát biểu nào sau đây về nhiễm sắc thể giới tính là đúng?

Nhiễm sắc thể giới tính chỉ tồn tại trong tế bào sinh dục, không tồn tại trong tế bào xôma.
Trên nhiễm sắc thể giới tính, ngoài các gen quy định tính đực, cái còn có các gen quy định các tính trạng thường.
Ở tất cả các loài động vật, cá thể cái có cặp nhiễm sắc thể giới tính XX, cá thể đực có cặp nhiễm sắc thể giới tính XY.
Ở tất cả các loài động vật, nhiễm sắc thể giới tính chỉ gồm một cặp tương đồng, giống nhau giữa giới đực và giới cái.

Câu 15. Khi nghiên cứu nhiễm sắc thể ở người, ta thấy những người có nhiễm sắc thể giới tính là XY, XXY hoặc XXXY đều là nam, còn những người có nhiễm sắc thể giới tính là XX, XO hoặc XXX đều là nữ. Có thể rút ra kết luận:

Sự có mặt của nhiễm sắc thể giới tính X quyết định giới tính nữ.
Sự biểu hiện giới tính chỉ phụ thuộc vào số lượng nhiễm sắc thể giới tính X.
Nhiễm sắc thể Y không mang gen quy định tính trạng giới tính.
Gen quy định giới tính nam nằm trên nhiễm sắc thể Y.

Câu 16. Một ruồi giấm cái mắt đỏ mang một gen lặn mắt trắng nằm trên nhiễm sắc thể X giao phối với một ruồi giấm đực mắt đỏ sẽ cho ra đời con như thế nào?

50% ruồi đực mắt trắng.
50% ruồi cái mắt trắng
100 % ruồi đực mắt trắng.
75% ruồi mắt đỏ: 25% ruồi mắt trắng.

Câu 17. Ở tằm, gen A qui định trứng có màu sáng, gen a qui định trứng có màu sẫm, cặp gen này nằm trên NST giới tính X. Biết rằng tằm đực cho nhiều tơ hơn tằm cái. Phép lai nào sau đây giúp các nhà chọn giống phân biệt tằm đực và tằm cái ở ngay giai đoạn trứng?

X^AX^a x X^aY.
X^aX^a x X^AY.
X^AX^a x X^AY.
X^AX^A x X^aY

Câu 18.Cho biết mỗi cặp tính trạng do một cặp gen quy định và di truyền trội hoàn toàn; tần số hoán vị gen giữa A và B là 20%. Xét phép lai $\frac{Ab}{aB}X^D_EX^d_E\times\frac{Ab}{ab}X^d_EY$ $\frac{Ab}{aB}X^D_EX^d_E\times\frac{Ab}{ab}X^d_EY$. Tỷ lệ kiểu hình A-bbddE- ở đời con chiếm tỉ lệ:

22,5%.
25%.
40%.
45%.

Câu 19. Ở người bệnh mù màu và bệnh máu khó đông là bệnh chủ yếu biểu hiện ở nam giới vì:

Gen qui định tính trạng nằm trên NST giới tính X.
Gen qui định tính trạng nằm trên NST giới tính Y.
Các gen trội nằm trên X chi phối.
Gen qui định tính trạng nằm trên NST giới tính X và nam giới là dị giao tử.

Câu 20. Những mô tả nào sau đây về NST giới tính là đúng?

Ở đa số động vật, NST giới tính gồm có 1 cặp, khác nhau ở 2 giới.
NST giới tính chỉ gồm 1 cặp NST đồng dạng.
Ở động vật, con cái mang cặp NST giới tính XX, con đực mang cặp NST giới tính XY.
NST giới tính chỉ có trong các tế bào sinh dục.

Câu 21. Khi một gen đa hiệu bị đột biến sẽ dẫn tới sự biến dị ở

1 tính trạng.
1 trong số các tính trạng mà nó chi phối.
1 loạt tính trạng mà nó chi phối.
toàn bộ kiểu hình.

Câu 22. Trong cặp NST giới tính XY, vùng không tương đồng chứa các gen

Alen.
Tồn tại thành từng cặp tương đồng.
Di truyền tương tự như các gen trên NST thường.
Đặc trưng cho từng NST.

Câu 23. Kết quả của phép lai thuận, nghịch khác nhau theo kiểu đời con luôn có kiểu hình giống mẹ thì gen qui định tính trạng đó nằm

Trên NST thường.
Ngoài nhân.
Trên NST thường hoặc giới tính.
Trên NST giới tính.

Câu 24. Sự hình thành các tính trạng giới tính trong đời cá thể chịu sự chi phối của các yếu tố nào?

Sự tổ hợp của NST giới tính trong thụ tinh.
Ảnh hưởng của môi trường và các hoocmôn sinh dục.
Do NST mang gen quy định tính trạng liên quan.
Cả 3 đáp án đều đúng.

Câu 25. Cơ sở tế bào học của hiện tượng di truyền liên kết giới tính là

Các gen quy định tính trạng thường nằm trên NST giới tính.
Sự phân ly, tổ hợp của cặp NST giới tính dẫn đến sự phân ly, tổ hợp của các gen quy định tính trạng thường nằm trên NST giới tính.
Sự phân ly, tổ hợp của cặp NST giới tính dẫn đến sự phân ly, tổ hợp của các gen quy định tính trạng giới tính.
Sự phân ly độc lập, tổ hợp tự do của các NST thường.

Câu 26. Ở ruồi giấm, alen A quy định mắt đỏ trội hoàn toàn so với alen a quy định mắt trắng; gen quy định màu mắt nằm trên vùng không tương đồng của nhiễm sắc thể X. Lai ruồi cái mắt đỏ dị hợp tử với ruồi đực mắt đỏ (P) thu được F₁. Cho các ruồi cái mắt đỏ ở F₁ lai với ruồi đực mắt đỏ (P) thu được đời con. Số ruồi con có mắt màu trắng thu được trong phép lai trên chiếm tỉ lệ

1/8.
1/4.
1/6.
3/16.

Câu 27. Ở ruồi giấm, alen A quy định mắt đỏ trội hoàn toàn so với alen a quy định mắt trắng. Trong trường hợp không xảy ra đột biến, phép lai nào sau đây cho đời con có kiểu hình phân li theo tỉ lệ 2 ruồi cái mắt đỏ : 1 ruồi đực mắt đỏ : 1 ruồi đực mắt trắng?

X^AX^A × X^aY.
X^AX^a × X^aY.
X^AX^a × X^AY.
X^aX^a × X^AY.

Câu 28. Một đột biến điểm ở một gen nằm trong ti thể gây nên chứng động kinh ở người. Phát biểu nào sau đây là đúng khi nói về đặc điểm di truyền của bệnh trên?

Nếu mẹ bình thường, bố bị bệnh thì tất cả các con trai của họ đều bị bệnh.
Nếu mẹ bình thường, bố bị bệnh thì tất cả con gái của họ đều bị bệnh.
Bệnh này chỉ gặp ở nữ giới mà không gặp ở nam giới.
Nếu mẹ bị bệnh, bố không bị bệnh thì các con của họ đều bị bệnh.

Câu 29. Ở ruồi giấm, alen A quy định thân xám trội hoàn toàn so với alen a quy định thân đen; alen B quy định cánh dài trội hoàn toàn so với alen b quy định cánh cụt. Các gen quy định màu thân và hình dạng cánh đều nằm trên một nhiễm sắc thể thường. Alen D quy định mắt đỏ trội hoàn toàn so với alen d quy định mắt trắng nằm trên đoạn không tương đồng của nhiễm sắc thể giới tính X. Cho giao phối ruồi cái thân xám, cánh dài, mắt đỏ với ruồi đực thân xám, cánh dài, mắt đỏ (P), trong tổng số các ruồi thu được ở F₁, ruồi có kiểu hình thân đen, cánh cụt, mắt trắng chiếm tỉ lệ 2,5%. Biết rằng không xảy ra đột biến, tính theo lí thuyết, tỉ lệ kiểu hình thân xám, cánh dài, mắt đỏ ở F₁ là