Lý thuyết Ngữ văn 6 Cánh diều bài 9

a. Đôi nét về tác giả, tác phẩm:

* Tác giả:

- Đinh Nam Khương (1949 - 2018).

- Quê quán: Thôn Đục Khuê, xã Hương Sơn, huyện Mỹ Đức, Hà Nội.

- Chức danh: Từng là phó chủ tịch Hội Đông y Mỹ Đức, Hà Nội; Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam.

- Giải thưởng:

+ Giải A cuộc thi thơ 1981 - 1982 - Báo Văn nghệ.

+ Tặng thưởng bài thơ hay nhất 1992 - Báo Văn nghệ Quân đội.

+ Tặng thưởng chùm thơ hay nhất 2001 - Báo Văn nghệ.

+ Giải B cuộc thi thơ Lục bát 2002 - 2003.

* Tác phẩm:

- Xuất xứ: Trích Mẹ (Tuyển thơ) - 2002.

- Thể thơ: Lục bát.

b. Tìm hiểu về thể thơ lục bát:

- Lục bát là thể thơ truyền thống của dân tộc Việt Nam. Mỗi bài thơ ít nhất gồm hai dòng với số tiếng cố định: dòng sáu tiếng (dòng lục) và dòng tám tiếng (dòng bát). Thơ lục bát gieo vần chân và vần lưng. Tiếng thứ sáu của dòng lục gieo vần xuống tiếng thứ sáu của dòng bát, tiếng thứ tám của dòng bát gieo vần xuống tiếng thứ sáu của dòng lục tiếp theo.

- Ví dụ:

Việt Nam đất nước ta ơi

Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn

Cánh cò bay lả rập rờn

Mây mờ che đỉnh Trường Sơn sớm chiều.

(Việt Nam quê hương ta, Nguyễn Đình Thi)

- Thơ lục bát thường ngắt nhịp chẵn (mỗi nhịp hai tiếng). Lục bát là thể thơ có sức sống mãnh liệt, mang vẻ đẹp tâm hồn con người Việt Nam.

c. Tìm hiểu từ khó:

- Thơ thẩn: Lặng lẽ và đang có suy nghĩ vẩn vơ, lan man.

- Chum tương: Chum dùng đựng tương.

- Nón mê: Nón cũ và rách nát, đồ dùng để đội đầu che nắng mưa.

- Áo tơi: Áo che mưa bằng lá cọ, không có tay.

- Lủn củn: Thấp, ngắn, trông khó coi.

d. Nội dung chính:

Bài thơ thể hiện cảm xúc, suy nghĩ của người con về nỗi nhớ mong, yêu thương dành cho người mẹ.

e. Bố cục bài học: Tìm hiểu theo 2 mạch nội dung chính như sau:

- Hình ảnh người mẹ thương con.

- Tình cảm của người con với mẹ.

a. Hình ảnh người mẹ thương con:

- Hình ảnh mẹ gắn liền với bếp lửa: "Bếp chưa lên khói, mẹ không có nhà".

→ Thể hiện sự tần tảo, đảm đang → Mang những đặc điểm điển hình của người mẹ, người phụ nữ Việt Nam.

- Tình yêu thương của mẹ gắn với những sự vật gần gũi đời thường:

+ Chum tương đã đậy.

+ Áo tơi lủn củn.

+ Nón mê ngồi dầm mưa.

+ Đàn gà, cái nơm hỏng vành.

→ Tất cả các sự vật đều gần gũi, có vẻ cũ kĩ, xấu xí, không trọn vẹn.

→ Sự vất vả, tích cóp, tiết kiệm của người mẹ để nuôi con khôn lớn. Tình yêu của mẹ đối với con trọn vẹn.

- Tình thương của mẹ kết lại bởi hình ảnh: "Trái na cuối vụ mẹ dành phần con."

→ Chỉ là một trái na nhưng thể hiện rõ nét nhất sự yêu thương của mẹ: trái na đã đến cuối vụ mà mẹ không nỡ hái, vẫn chờ con về để cho con.

=> Người mẹ tần tảo, vất vả, tiết kiệm, hi sinh để lo cho con ăn học trưởng thành mà quên bản thân mình.

b. Tình cảm của người con với mẹ:

- Hoàn cảnh: "Con về thăm mẹ chiều đông".

- Biểu hiện:

+ Dáng hình: "Thơ thẩn vào ra" → Khi ở nhà một mình, ngắm nhìn những cảnh vật xung quanh, con ngờ ngợ một cảm giác bâng khuâng, tha thẩn, mang nét buồn, nét thương.

+ Cảm xúc:

• "Nghẹn ngào" → cố kìm nén, cảm động không nói nên lời.
• "Rưng rưng" → không thể kìm nén, nước mắt chỉ trực chờ rơi.

- Về nội dung: Về thăm mẹ là bài thơ thể hiện tình cảm của người con xa nhà trong một lần về thăm mẹ mình. Mặc dù mẹ không ở nhà nhưng hình ảnh mẹ hiện hữu trong từng sự vật thân thuộc xung quanh. Mỗi cảnh, mỗi vật đều biểu hiện sự vất vả, sự tần tảo, hi sinh và đặc biệt là tình thương yêu của mẹ dành cho con.

- Về nghệ thuật:

+ Thể thơ lục bát nhịp nhàng, biểu cảm.

+ Kết hợp thành công các biện pháp tu từ: ẩn dụ, liệt kê.

Bài tập: Em hãy sưu tầm một số bài thơ lục bát nói về tình cảm cha mẹ dành cho con cái hoặc ngược lại.

a. Hướng dẫn giải:

- Tìm những bài thơ đó trên các phương tiện như: Internet, sách văn học, báo chí,...

- Chú ý tìm đúng bài thơ được viết theo thể thơ lục bát.

b. Lời giải chi tiết:

Hôm nay con viết vài lời

Gửi mẹ yêu dấu trong đời của con

Với con mẹ mãi còn son

Dù thời gian có xói mòn tuổi xuân

Cảm ơn mẹ những ân cần

Hy sinh tất cả âm thầm vì con

Mẹ người đẹp nhất thế gian

Ngắm mẹ con thấy chứa chan nhựa đời

Thứ tha con nhé mẹ ơi

Những khi con trót lỡ lời mẹ đau

Cảm ơn mẹ những lo âu

Mỗi khi con ốm canh thâu mẹ ngồi

Dù cho mấy chục tuổi rồi

Với mẹ con mãi muôn đời nhỏ con

Môi mẹ không còn màu son

Cũng vì nhường lại cho con môi hồng

Bao la tình mẹ một lòng

Dạt dào nghĩa mẹ biển Đông sóng tràn

Ơn cao như núi ngút ngàn

Bao giờ trả hết muôn vàn công ơn

Cầu mong mẹ mãi bình an

Vui cùng con cháu ngập tràn yêu thương

Soi cho con mọi bước đường

Đời con cần mãi tình thương mẹ hiền.

(Về thăm mẹ - Mộc Miên)

Vu lan mùa lễ đã về

Đôi hồng xinh thắm cận kề trên tay

Lòng thành con trẻ ở đây

Kính dâng cha mẹ vui vầy nơi xa

Từ khi mẹ mất còn cha

Bao nhiêu khổ nhọc thân già phải lo

Liêu xiêu một bóng gầy gò

Để đàn con nhỏ được no ấm lòng

Một chiều trời đổ cơn giông

Mây giăng khắp lối trên dòng suối mơ

Cảnh thiên như đã đợi chờ

Để cha thôi hết bơ vơ cõi trần

Con thời ở lại tủi thân

Nhớ cha thương mẹ ôm phần mồ côi

Cuộc đời sóng gió nổi trôi

Cay bùi ngọt đắng khổ rồi cũng qua.

(Kính dâng cha mẹ - Khuyết Danh)