Lý thuyết Ngữ văn 11 Kết nối tri thức bài 48

1.1. Tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường

a. Cuộc đời:

- Hoàng Phủ Ngọc Tường, sinh ngày 9 tháng 9 năm 1937, tại thành phố Huế, nhưng quê gốc ở làng Bích Khê, xã Triệu Long, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị.

- Sau khi học hết bậc trung học ở Huế, ông lần lượt trải qua:

+ Năm 1960: tốt nghiệp khóa I ban Việt Hán, Đại học Sư phạm Sài Gòn.

+ Năm 1964: nhận bằng Cử nhân Triết Đại học Văn khoa Huế.

+ Năm 1960 - 1966: dạy tại trường Quốc Học Huế.

+ Năm 1966 - 1975: thoát ly gia đình để lên chiến khu, tham gia cuộc kháng chiến chống Mỹ bằng hoạt động văn nghệ.

+ Năm 1978: được kết nạp vào Hội Nhà văn Việt Nam.

- Ông từng là Tổng thư ký Hội Văn học nghệ thuật Bình Trị Thiên - Huế, Chủ tịch Hội Văn học nghệ thuật Bình Trị Thiên, Tổng biên tập tạp chí Cửa Việt.

b. Sự nghiệp sáng tác

* Tác phẩm chính: Ngôi sao trên đỉnh Phu Văn Lâu (1971), Rất nhiều ánh lửa (1979), Ai đã đặt tên cho dòng sông (1986), Bản di chúc của cỏ lau (1984), Ngọn núi ảo ảnh (1999),...

* Phong cách nghệ thuật

- Là một trong những nhà văn chuyên về bút kí.

- Nét đặc sắc trong sáng tác của ông là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và chất trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lý... Tất cả được thể hiện qua lối hành văn hướng nội, súc tích, mê đắm và tài hoa.

1.2. Tác phẩm

a. Xuất xứ và h oàn cảnh sáng tác:

- Ai đã đặt tên cho dòng sông? là bài bút kí xuất sắc, viết tại Huế, ngày 4/1/1981, in trong tập sách cùng tên.

- Bài bút kí có ba phần:

+ Phần một nói về cảnh quan thiên nhiên của sông Hương.

+ Phần 2 và 3 là phương diện lịch sử và văn hóa của sông Hương.

- Đoạn trích này nằm ở phần một cộng với lời kết của tác phẩm.

b. Ý nghĩa nhan đề:

- Nhan đề “Ai đã đặt tên cho dòng sông” là câu hỏi gợi mở về việc lý giải nguồn gốc của dòng sông Hương.

- Bài bút kí đã giải đáp tên của dòng sông bằng một huyền thoại mỹ lệ của những người dân làng Thành Chung.

- Tên nhan đề cho bài bút ký được lấy dưới dạng một câu hỏi nhằm mục đích gợi mở, dẫn dắt người đọc về cội nguồn của tên gọi của dòng sông, nói lên niềm tự hào, khát vọng của con người khi muốn mang tiếng thơm, cái đẹp để gây dựng và vun đắp cho lịch sử và văn hóa của xứ Huế.

=> Qua nhan đề tác giả cũng thể hiện lòng biết ơn đối với những con người đã tìm ra và khai phá vùng đất này, bộc lộ niềm tự hào sâu sắc về vẻ đẹp của đất nước.

c. Bố cục văn bản:

- Phần 1 (từ đầu … "quê hương xứ sở"): hành trình của dòng sông Hương.

- Phần 2 (còn lại): sông Hương của lịch sử, thơ ca.

d. Tóm tắt tác phẩm

Bài bút ký Ai đã đặt tên cho dòng sông - Hoàng Phủ Ngọc Tường kể về một dòng sông duy nhất trên đất nước ta hình như được thiên nhiên dành cho thành phố Huế: sông Hương. Con sông cũng có hai tính cách: ngang bướng như "một cô gái Digan hoang dại" mà cũng vô cùng trữ tình, thơ mộng. Cũng theo tác giả, dòng sông ấy không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của nghệ sĩ, từ các nghệ sĩ hiện đại cho đến các nghệ sĩ trong dòng văn học thời phong kiến xa xưa. Từ những dẫn chứng cụ thể về cái tuyệt mỹ của cảnh quan sông Hương, sự gắn bó của sông Hương đối với lịch sử và văn hóa dân tộc, tác giả khẳng định: "Dòng sông huyền nhiệm, nơi sinh ra vẻ đẹp của tâm hồn đất nước".

3.1. Về nội dung

- Hoàng Phủ Ngọc Tường xứng đáng là “một thi sĩ của thiên nhiên” (Lê Thị Hướng). Với những trang viết mê đắm, tài hoa, súc tích, tác giả đã thực sự làm giàu thêm cho linh hồn bức tranh thiên nhiên xứ sở.

- Sông Hương thực sự trở thành “gấm vóc” của giang sơn tổ quốc. Bài kí góp phần bồi dưỡng tình yêu, niềm tự hào đối với dòng sông và cũng là với quê hương, đất nước.

3.2. Về nghệ thuật

- Thể loại bút kí.

- Văn phong hướng nội, súc tích, tinh tế và tài hoa.

- Sức liên tưởng phong phú, vốn hiểu biết phong phú trên nhiều lĩnh vực.

- Ngôn ngữ phong phú, giàu hình ảnh, giàu chất thơ, sử dụng các biện pháp tu từ (so sánh, nhân hóa…).

- Có sự kết hợp hài hòa giữa cảm xúc và trí tuệ, chủ quan và khách quan.

Sông Hương vùng thượng lưu được tác giả diễn tả như thế nào? Qua những hình ảnh, chi tiết, liên tưởng và thủ pháp nghệ thuật, hãy chứng minh nét riêng trong lối viết kí của tác giả.

Lời giải chi tiết:

- Sông Hương vùng thượng lưu mang vẻ đẹp của một sức sống mãnh liệt, hoang dại, bí ẩn, sâu thẳm nhưng cũng có lúc dịu dàng, say đắm.

+ Sự mãnh liệt, hoang dại của con sông được thể hiện qua những so sánh: “bản trường ca của rừng già", những hình ảnh đầy ấn tượng: “rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn". Sự mãnh liệt thể hiện qua những ghềnh thác, cuộn sóng như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn...

+ Vẻ dịu dàng, say đắm: sắc màu rực rỡ (“những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng").

+ Dòng sông được nhân hoá của một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại, rừng già đã hun đúc cho “cô gái" một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng.

- Ngay từ đầu bài viết người đọc đã cảm nhận được những nét đặc sắc trong lối viết kí của ngòi bút Hoàng Phủ Ngọc Tường khi viết về sông Hương ở thượng lưu: hình ảnh hùng vĩ tuyệt đẹp, liên tưởng độc đáo, lối so sánh ví von độc đáo, sáng tạo và bất ngờ.

+ Kết thúc đoạn văn, tác giả giới thiệu trọn vẹn con sông (tâm hồn sâu thẳm của nó) vừa dẫn dắt, gợi mở sang đoạn tiếp theo.

C. Trắc nghiệm Ngữ văn 11 bài 48

>>> Bài tiếp theo: Lý thuyết Ngữ văn 11 Kết nối tri thức bài 49