Khái niệm từ phức

Ôn tập môn Tiếng Việt 4

Khái niệm từ phức được chúng tôi sưu tầm và tổng hợp lí thuyết trong chương trình giảng dạy Tiếng Việt 4. Hi vọng rằng đây sẽ là những tài liệu hữu ích trong công tác giảng dạy và học tập của quý thầy cô và các bạn học sinh.

Lưu ý: Nếu bạn muốn Tải bài viết này về máy tính hoặc điện thoại, vui lòng kéo xuống cuối bài viết.

Từ phức là gì?

1. Từ phức
2. Cấu tạo của từ phức
3. Cách phân định ranh giới từ đơn và từ phức là gì?
4. Các câu hỏi về từ đơn và từ phức
5. Bài tập vận dụng

Câu hỏi: Từ phức là gì?

Trả lời:

- Từ phức là từ do hai hoặc nhiều tiếng tạo nên. Hiểu một cách đơn giản, từ phức chính là từ ghép. Ghép từ các tiếng giống nhau hoặc khác nhau tạo thành một từ có nghĩa. Khái niệm từ phức là gì chỉ đơn giản như trên.

1. Từ phức

Từ phức ít nhất từ 2 hoặc nhiều hơn 2 từ tạo thành. Khi chia tách từ phức, tức là mỗi từ đứng lẻ chúng có nghĩa hoặc không có nghĩa. Từ phức tiếp tục chia ra làm 2 loại khác nhau là từ ghép và từ láy.

Ví dụ: Từ “Đất nước” là từ phức được tạo thành bởi 2 tiếng có nghĩa đó là từ Đất và Nước:

+ “Đất” có nghĩa là chất rắn làm thành làm trên cùng của trái đất, nơi mà con người, động vật và thực vật sinh sống.

+ “Nước” là chất lỏng không màu, không mùi và tồn tại trong tự nhiên ở ao hồ, sông, biển,…

Hai từ “Đất” và “Nước” tạo thành từ phức có nghĩa chung là phần lãnh thổ trong quan hệ với dân tộc làm chủ và sống trên đó.

– Từ ghép: gồm 2 tiếng ghép lại và có quan hệ về mặt ngữ nghĩa.

– Từ láy: cấu tạo gồm 2 tiếng trở lên và có quan hệ về mặt âm. Từ láy cũng có 2 kiểu đó là:

+ Láy bộ phận.

Từ láy bộ phận là chỉ láy một phần trong cấu tạo của tiếng, phần vần hoặc phần phụ âm đầu. Trong từ láy bộ phận lại chia thành láy âm và láy vần.

+ Láy toàn bộ.

Láy toàn bộ không phải là lặp lại âm thanh một cách nguyên vẹn mà là sự lặp âm thanh có biến đổi và có tác dụng tạo nghĩa biểu trưng cho từ. Sự biến đổi này tạo nên quy tắc hòa phối ngữ âm chặt chẽ cho từ.

2. Cấu tạo của từ phức

Về nghĩa của các tiếng tạo thành từ phức, có các trường hợp như sau:

Mỗi tiếng tách riêng ra đều có nghĩa riêng.

– Ví dụ: vui vẻ

Vui là từ đơn có nghĩa biểu thị trạng thái tinh thần của con người hoặc chủ thể có ý thức.

Vẻ cũng là từ đơn biểu thị hình dáng, bề ngoài, kiểu cách của con người hay con vật.

Mỗi tiếng tách ra đều không có nghĩa rõ ràng.

– Ví dụ: lay láy (Cả hai tiếng này đều không có nghĩa rõ ràng).

Mỗi tiếng tách ra, có tiếng có nghĩa rõ ràng, có tiếng không có nghĩa rõ ràng.

– Ví dụ: xinh xắn

Xinh có nghĩa rõ ràng còn xắn không có nghĩa rõ ràng.

Kết luận: Từ phức về cấu trúc do các tiếng kết hợp tạo thành nhưng về nghĩa thì không phụ thuộc vào bất cứ tiếng nào trong từ.

3. Cách phân định ranh giới từ đơn và từ phức là gì?

Để phân biệt giữa từ đơn và từ phức, có hai cách làm như sau:

Cách 1: Chêm xen từ

Nếu sau khi thêm một từ mới vào tổ hợp từ khiến cho chúng trở nên tách rời nhưng ngữ nghĩa vẫn được giữ nguyên thì có thể nói tổ hợp từ đó được cấu thành từ những từ đơn.

Ví dụ:

Uống nước => Uống nhiều nước

Lướt sóng => Lướt trên sóng

Khi thêm các từ đơn khác vào, hai tổ hơn “uống nước” và lướt sóng chỉ bổ sung thêm thông tin, sắc thái chứ không thay đổi về ngữ nghĩa. Như vậy có thể khẳng định chúng được tạo thành từ hai từ đơn.

Cách 2: Suy luận từ nghĩa gốc của từ xem có sự chuyển nghĩa hay không

Ví dụ: “Áo dài” vốn là một từ được kết hợp từ hai từ đơn, nhưng yếu tố đứng sau là từ “dài” đã bị mờ nghĩa.

4. Các câu hỏi về từ đơn và từ phức

- Tại sao từ “uống nước” không phải là từ phức mà lại được tạo thành từ từ đơn?

“Uống nước” là tổ hợp được tạo thành từ hai từ đơn bởi liên kết của hai tiếng trong từ không chặt chẽ, khi chêm xen các yếu tố khác thì ngữ nghĩa cũng không đổi. Ví dụ như “uống ít nước”, “uống nhiều nước”… Ngoài ra còn có thể thay đổi các yếu tố trong từ với những yếu tố khác. Ví dụ như “uống rượu”, “uống chè”, “uống trà”…

- Tại sao các từ như “điện thoại”, “ô tô”, “chăm chỉ” lại là từ phức?

Đây là những từ phức bởi khi chúng ta tách riêng hai yếu tố, ngữ nghĩa của các yếu tố này không còn mang ý nghĩa như ban đầu. Hoặc có sắc thái nghĩa nhưng đã bị mờ đi, bị chuyển nghĩa.

Mong rằng bài viết trên đây đã giúp các em hiểu hơn khái niệm từ đơn và từ phức là gì cũng như cách phân biệt giữa hai thuật ngữ này.