Giáo án Ngữ văn 10 bài: Các hình thức kết cấu của văn bản thuyết minh theo CV 5512

Hoạt động của GV và HS

Sản phẩm dự kiến

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV đặt câu hỏi:

- Thế nào là văn bản thuyết minh?

- Văn bản thuyết minh là kiểu văn bản viết như thế nào?

- Có bao nhiêu kiểu văn bản thuyết minh?

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

Hoạt động cá nhân:

Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

HS trả lời câu hỏi.

Gv quan sát, hỗ trợ, tư vấn

Bước 4: Nhận xét, đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

GV: nhận xét đánh giá kết quả của các cá nhân, chuẩn hóa kiến thức.

I. Khái niệm

1. Thế nào là văn bản thuyết minh

- Văn bản thuyết minh là kiểu văn bản nhằm giới thiệu, trình bày chính xác, khách quan về cấu tạo, tính chất, quan hệ, giá trị của một sự vật, hiện tượng một vấn đề thuộc tự nhiên, xã hội và con người.

- Có nhiều loại văn bản thuyết minh.

+ Có loại chủ yếu trình bày, giới thiệu như thuyết minh về một tác giả, tác phẩm, một danh lam thắng cảnh, một di tích lịch sử, một phương pháp.

+ Có loại thiên về miêu tả sự vật, hiện tượng với những hình ảnh sinh động giàu tính hình tượng.

Hoạt động của GV và HS

Sản phẩm dự kiến

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV yêu cầu HS thảo luận theo 4 nhóm

Nhóm 1, 3: Ví dụ 1 - SGK/tr166

? Mục đích đối tượng của văn bản này.

? Các ý chính của văn bản này.

+ Giới thiệu vấn đề gì?

+ Thường được diễn ra như thế nào và ở đâu?

+ Thể lệ và hình thức?

+ Nội dung?

+ ý nghĩa?

- Các ý đó được sắp xếp như thế nào?

Nhóm 2,4: Ví dụ 2 - SGK/tr167

? Mục đích đối tượng của văn bản này.

Nội dung chính?

? Quả bưởi nơi đây được miêu tả như thế nào.

? Công dụng của bưởi Phúc Trạch.

? ý nghĩa, danh tiếng.

? Các ý trong văn bản được sắp xếp như thế nào.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

Hoạt động cá nhân:

Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

HS trả lời câu hỏi.

Ví dụ:

- Lập kế hoạch ôn tập môn Ngữ văn chuẩn bị thi học kỳ I.

Lập bảng:

Gv quan sát, hỗ trợ, tư vấn

Bước 4: Nhận xét, đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

GV: nhận xét đánh giá kết quả của các cá nhân, chuẩn hóa kiến thức.

2. Kết cấu của văn bản thuyết minh

2.1. Khảo sát ngữ liệu: SGK

a.Văn bản 1:

- Giới thiệu hội thổi cơm thi ở Đồng Vân thuộc Đồng Tháp, huyện Đan Phượng, Hà Tây

- Các ý chính:

+ Giới thiệu sơ lược về làng Đồng Vân xã Đồng Tháp, huyện Đan Phượng, Hà Tây

+ Thông lệ làng mở hội trong đó có thổi cơm thi vào ngày rằm tháng giêng.

+ Luật lệ và hình thức thi.

+ Nội dung hội thi (diễn biến cuộc thi).

+ Đánh giá kết quả.

+ ý nghĩa hội thi thổi cơm ở Đồng Văn

- Các ý được sắp xếp theo trật tự thời gian và lô gích.

b. Văn bản 2:

- Giới thiệu Bưởi Phúc Trạch- Hà Tĩnh.

- Các ý chính:

+ Trên đất nước ta có nhiều loại bưởi nổi tiếng: Đoan Hùng (Phú Thọ), Long Thành (Đồng Nai), Phúc Trạch (Hà Tĩnh).

+ Miêu tả hình dáng quả bưởi Phúc Trạch (Hình thể, màu sắc bên ngoài, mùi thơm của vỏ, vỏ mỏng).

+ Miêu tả hiện trạng (màu hồng đào, múi thì màu hồng quyến rũ, tép bưởi, vị không cay, không chua, không ngọt đậm mà ngọt thanh).

+ Ở Hà Tĩnh người ta biếu người ốm bằng bưởi.

+ Thời kì chống Pháp, chống Mĩ thương binh mới được ưu tiên.

+ Bưởi đến các trạm quân y.

+ Các mẹ chiến sĩ tiếp bộ đội hành quân qua làng.

+ Trước CM có bán ở Hồng Kông, theo Việt Kiều sang Pari và nước Pháp.

+ Năm 1938 bưởi Phúc Trạch được trúng giải thưởng trong một cuộc thi. Ban giám khảo xếp vào hàng “Quả ngon xứ Đông Dương”

=> Cách sắp xếp là sự kết hợp giữa nhiều yếu tố khác nhau. Được giới thiệu theo trình tự không gian (từ bên ngoài và trong), hình dáng bên ngoài đến chất lượng bên trong, sau đó giới thiệu giá trị sử dụng bưởi Phúc Trạch. Trình tự hỗn hợp.

2. 2. Ghi nhớ:

Kết cấu của văn bản thuyết minh là sự tổ chức, sắp xếp các thành tố của văn bản thành một đơn vị thống nhất hoàn chỉnh và phù hợp với mối quan hệ bên trong hoặc bên ngoài với nhận thức con người.

Hoạt động của GV và HS

Sản phẩm dự kiến

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS thảo luận làm các bài tập SGK/ tr 153

Nhóm 1, nhóm 2: Bài tập 1, bài tập 1 sgk /tr 168

Nhóm 3, nhóm 4: Bài tập 2 skg/ tr 168

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

Hoạt động cá nhân:

Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

HS trả lời câu hỏi.

Gv quan sát, hỗ trợ, tư vấn

Bước 4: Nhận xét, đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

GV: nhận xét đánh giá kết quả của các cá nhân, chuẩn hóa kiến thức.

II. Luyện tập

Bài 1-Tr168

Chọn hình thức kết cấu hỗn hợp:

- Giới thiệu Phạm Ngũ Lão một vị tướng và cũng là môn khách, là rể Trần Quốc Tuấn.

- Đã từng ca ngợi sức mạnh của nhân dân đời Trần trong đó có Phạm Ngũ Lão.

- Phạm Ngũ Lão còn băn khoăn vì nợ công danh.

- So sánh với Gia Cát Lượng thì thấy xấu hổ vì mình chưa làm được là bao để đáp đền nợ nước.

Bài 2/tr168

- Giới thiệu về đền Bắc Lệ, Tân Thành

Hoạt động của GV&HS

Nội dung kiến thức cơ bản

GV HD HS ôn tập về khái niệm và phân loại VB TM.

- Nhắc lại k/n về VBTM?

- Các loại VB thuyết minh?

Loại thiên về trình bày, giới thiệu gồm 3 thể nhỏ:

+ Thuyết minh về một tác giả, tác phẩm VH.

+ Thuyết minh về một danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử.

+ Thuyết minh về một phương pháp.

Hoạt động 2. Hình thành kiến thức mới

GV HD HS tìm hiểu mục I.

- Em hiểu thế nào là kết cấu VB?

- Kết cấu VB phụ thuộc vào các yếu tố nào?

Hs đọc VB.

Gv chia hs thành 4 tổ thảo luận, trả lời các câu hỏi trong sgk:

- Xác định đối tượng và mục đích thuyết minh?

- Nội dung thuyết minh của VB?

- Phân tích cách sắp xếp ý trong VB? Giải thích cơ sở của cách sắp xếp ấy?

Hs đọc VB, thảo luận, trả lời các câu hỏi:

- Đối tượng và mục đích thuyết minh của VB 2?

- Nội dung thuyết minh của VB 2?

- Phân tích cách sắp xếp ý trong VB?

- Giải thích cơ sở của cách sắp xếp ấy?

- Từ việc tìm hiểu 2 VD trên, em hãy nêu các hình thức kết cấu chủ yếu của văn bản thuyết minh?

Hoạt động 3. Hoạt động thực hành

GV HD HS luyện tập.

Yêu cầu hs thảo luận, thực hành làm bài tập 1: Thuyết minh về bài Tỏ lòng của Phạm Ngũ Lão?

- Xác định hình thức kết cấu VB thuyết minh?

- Nội dung thuyết minh?

- Thuyết minh về di tích Đền Hùng?

- Xác định các nội dung chính cần thuyết minh?

* Khái niệm và phân loại

- K/n: VB thuyết minh là kiểu VB nhằm giới thiệu, trình bày chính xác, khách quan về cấu tạo, tính chất, quan hệ, giá trị,... của một sự vật, hiện tượng, một vấn đề thuộc tự nhiên, xã hội và con người.

- Phân loại: có nhiều loại, với 2 loại chính:

+ Chủ yếu thiên về trình bày, giới thiệu.

+ Chủ yếu thiên về miêu tả.

I. Kết cấu của văn bản thuyết minh

* Kết cấu VB: là sự tổ chức, sắp xếp các thành tố của VB thành một đơn vị thống nhất, hoàn chỉnh, có ý nghĩa.

Kết cấu phụ thuộc vào đối tượng, mục đích và người tiếp nhận văn bản.

1. Tìm hiểu ngữ liệu

a. VB 1: Hội thi thổi cơm ở Đồng Vân

- Đối tượng thuyết minh: Hội thi thổi cơm ở Đồng Vân- Đồng Tháp - Đan Phượng - Hà Tây" một lễ hội dân gian.

- Mục đích thuyết minh: Giúp người đọc (người nghe) hình dung được thời gian, địa điểm, diễn biến, ý nghĩa của lễ hội.

- Nội dung thuyết minh:

+ Địa điểm: làng Đồng Vân, xã Đồng Tháp, huyện Đan Phượng, tỉnh Hà Tây.

+ Thời gian: ngày rằm tháng giêng hàng năm.

+ Diễn biến:

Thi nấu cơm:- Thủ tục bắt đầu.

- Lấy lửa.

- Nấu cơm.

Chấm thi:- Tiêu chuẩn.

- Cách chấm.

+ Ý nghĩa của lễ hội đối với đời sống tinh thần của nhân dân.

- Cách sắp xếp các ý:

+ Theo trình tự lôgic: Giới thiệu thời gian, địa điểm, diễn biến, ý nghĩa của lễ hội đối với đời sống tinh thần của người dân.

+ Theo trình tự thời gian: phần kể về diễn biến của lễ hội được sắp xếp theo trình tự thời gian: thủ tục bắt đầu cuộc thi, diễn biến cuộc thi, chấm thi.

b. VB 2: Bưởi Phúc Trạch.

- Đối tượng thuyết minh: bưởi Phúc Trạch- Một loại trái cây nổi tiếng.

- Mục đích thuyết minh: Giúp người đọc (người nghe) nhận biết được đặc điểm và giá trị của bưởi Phúc Trạch.

- Nội dung thuyết minh:

+ Các loại bưởi nổi tiếng của Việt Nam.

+ Đặc điểm của bưởi Phúc Trạch: hình dáng quả, đặc điểm vỏ, cùi bưởi; vẻ ngon lành, hấp dẫn của múi bưởi, tép bưởi.

+ Giá trị và sự bổ dưỡng của bưởi.

+ Danh tiếng của bưởi Phúc Trạch.

- Cách sắp xếp các ý:

+ Quan hệ không gian: từ ngoài vào trong.

+ Quan hệ lôgíc: các phương diện khác nhau của quả bưởi (hình dáng, vỏ, múi tép, màu sắc, hương vị, cảm giác).

+ Quan hệ nhân- quả: giá trị " danh tiếng của bưởi Phúc Trạch.

" Quan hệ hỗn hợp.

- Cơ sở sắp xếp: Do mục đích thuyết minh.

2. Các hình thức kết cấu:

- Theo trình tự thời gian.

- Theo trình tự không gian.

- Theo trình tự lôgíc.

- Theo trình tự hỗn hợp.

III. Luyện tập:

Bài 1: Thuyết minh về bài Tỏ lòng của Phạm Ngũ Lão.

- Hình thức kết cấu: hỗn hợp.

- Nội dung thuyết minh:

+ Giới thiệu về tác giả Phạm Ngũ Lão- một người văn võ toàn tài, một vị tướng giỏi, trước là môn khách sau là con rể của Trần Quốc Tuấn.

+ Giới thiệu về nội dung bài thơ:

Hai câu đầu: Vẻ đẹp, sức mạnh của con người và quân đội nhà Trần đồng thời là bức chân dung tự họa của dũng tướng Phạm Ngũ Lão.

Hai câu sau: Chí làm trai và tâm tình của tác giả.

Bài 2:

Nội dung thuyết minh cơ bản về di tích Đền Hùng:

- Đường đến, địa điểm.

- Khung cảnh thiên nhiên...

- Cụm di tích văn hóa: Đền Hạ, đền Trung, đền Thượng và đền Giếng.

-Vài nét về truyền thuyết Lạc Long Quân và Âu Cơ.

- Lễ hội Đền Hùng hằng năm….