Giáo án Ngữ văn 10 bài: Chiến thắng Mtao-Mxây theo CV 5512

Hoạt động của GV và HS

Sản phẩm dự kiến

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV chuyển giao nhiệm vụ:

GV gọi HS đọc phần Tiểu dẫn trong Sgk và yêu cầu học sinh lần lượt trả lời các câu hỏi sau:

- Em hiểu thế nào là sử thi? Có mấy loại sử thi? Đó là những loại nào?

- Sử thi Đăm Săn thuộc thể loại sử thi anh hùng hay sử thi thần thoại ?

- Em hãy tóm tắt nội dung sử thi Đăm săn.

- Nêu vị trí của đoạn trích Chiến thắng Mtao Mxây và phân tích bố cục của đoạn trích này.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

* Hoạt động cá nhân: Mỗi cá nhân đọc phần tiểu dẫn và khái quát ý.

Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

HS trả lời câu hỏi.

Gv quan sát, hỗ trợ, tư vấn

Bước 4: Nhận xét, đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

GV: nhận xét đánh giá kết quả của các cá nhân, chuẩn hóa kiến thức.

I. Tìm hiểu chung

1. Khái quát về sử thi

a. Khái niệm

- Sử thi là thể loại tác phẩm tự sự cỡ lớn, có vần và nhịp, xuất hiện sớm trong lịch sử văn học của các dân tộc nhằm ngợi ca sự nghiệp anh hùng, những sự kiện trọng đại có ‎ nghĩa với toàn dân tộc trong buổi bình minh của lịch sử.

b. Phân loại

- Có hai loại sử thi: sử thi thần thoại và sử thi anh hùng.

+ Sử thi thần thoại: đi vào các đề tài chính của thần thoại như sự hình thành vũ trụ, sự ra đời của muôn loài, nguồn gốc dân tộc, sự sáng tạo văn hóa.

+ Sử thi anh hùng: miêu tả sự nghiệp và chiến công của người anh hùng trong khung cảnh những sự kiện lớn có ‎ nghĩa quan trọng đối với toàn thể cộng đồng.

2. Sử thi “Đăm Săn”

- Là bộ sử thi anh hùng của người Ê đê.

- Tóm tắt (sgk).

3. Đoạn trích “Chiến thắng Mtao Mxây”

- Đoạn trích nằm ở phần giữa tác phẩm, kể chuyện Đăm Săn đi đánh Mtao Mxây để cứu vợ về.

- Bố cục: 3 phần

+ Trận đánh giữa hai tù trưởng.

+ Cảnh Đăm Săn cùng nô lệ ra về sau chiến thắng.

+ Cảnh Đăm Săn ăn mừng chiến thắng

Hoạt động của GV và HS

Sản phẩm dự kiến

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV chuyển giao nhiệm vụ:

* Hoạt động nhóm:

GV chia lớp thành 4 nhóm:

GV chia học sinh thành 3 nhóm.

Nhóm 1: Hãy tóm tắt diễn biến trận đánh và so sánh tài năng, phẩm chất của hai tù trưởng.

Nhóm 2: Phân tích những câu nói và hành động của đông đảo dân làng đối với việc thắng thua của hai tù trưởng để chỉ ra thái độ và tình cảm của cộng đồng Êđê với mục đích của cuộc chiến nói chung, đối với người anh hùng sử thi nói riêng.

Nhóm 3: Phân tích cảnh ăn mừng chiến thắng của Đăm Săn và dân làng để làm rõ thái độ, cách nhìn nhận của tác giả về ‎ nghĩa thời đại của cuộc chiến tranh bộ tộc và tầm vóc người anh hùng trong sự phát triển của cộng đồng.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

* Hoạt động cá nhân: HS đọc lại văn bản, suy nghĩ.

* Hoạt động nhóm:

- HS thảo luận cặp đôi, ghi câu trả lời vào giấy nháp.

- HS trong từng nhóm thống nhất ‎ý kiến và ghi câu trả lời vào bảng phụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

Hs báo cáo kết quả trên bảng phụ, treo kết quả các nhóm khác quan sát, nhận xét, phản biện

Gv quan sát, hỗ trợ, tư vấn

Bước 4: Nhận xét, đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

GV: Nhận xét, rút kinh nghiệm về kết quả của từng nhóm và chuẩn hóa kiến thức.

II. Đọc hiểu văn bản

1. Cuộc chiến giữa hai tù trưởng

- Đăm săn khiêu chiến: thách đấu (ta thách nhà ngươi đọ dao với ta), đe dọa (ta sẽ lấy cái sàn hiên nhà ngươi ta bổ đôi, ta sẽ lấy cái cầu thang nhà ngươi ta chẻ ra), sử dụng cách nói khinh miệt, coi thường Mtao Mxây (đến con trâu của nhà ngươi trong chuồng, ta cũng không thèm đâm nữa là).

- Mtao Mxây đáp lại, bộc lộ rõ sự run sợ (sợ bị đâm lén, dáng tần ngần do dự, mỗi bước mỗi đắn đo).

- Diễn biến cuộc chiến:

* Hiệp 1: ta bổ đôi, ta sẽ lấy cái cầu thang nhà ngươi ta chẻ ra), sử dụng cách nói khinh miệt, coi thường Mtao Mxây (đến con trâu của nhà ngươi trong chuồng, ta cũng không thèm đâm nữa là).

- Mtao Mxây đáp lại, bộc lộ rõ sự run sợ (sợ bị đâm lén, dáng tần ngần do dự, mỗi bước mỗi đắn đo).

- Diễn biến cuộc chiến:

* Hiệp 1:

- Mtao Mxây múa khiên trước. Khiên hắn lạch xạch như quả mướp khô => bộc lộ rõ sự kém cỏi.

- Đăm Săn đứng xem Mtao Mxây múa khiên, không nhúc nhích => thái độ bình tĩnh, thản nhiên, bộc lộ rõ bản lĩnh của chàng.

* Hiệp 2:

- Đăm Săn múa: một lần xốc tới chàng vượt đồi tranh; chạy vun vút qua phía đông, vun vút qua phía tây.

- Mtao Mxây: bước cao bước thấp chạy hết bãi tây sang bãi đông.

- Mtao Mxây đuối sức, cầu cứu Hơ Nhị cho miếng trầu nhưng Đăm Săn đã đớp được miếng trầu, sức mạnh của chàng tăng lên gấp bội.

* Hiệp 3:

- Đăm Săn múa khiên: chàng múa trên cao, gió như bão, chàng múa dưới thấp, gió như lốc. Chàng dùng cây giáo thần đâm vào Mtao Mxây nhưng không được => cầu xin sự trợ giúp của thần linh.

* Hiệp 4:

- Được sự trợ giúp của thần linh, Đăm Săn đuổi theo và giết chết kẻ thù.

=> Cuộc giao chiến cho thấy bản lĩnh, tài năng của Đăm săn cũng như sự kém cỏi, huênh hoang của Mtao Mxây. Làm nên chiến thắng của Đăm Săn, có sự trợ giúp của miếng trầu của Hơ nhị, sự ủng hộ của thần linh. Trên thực tế, sự trợ giúp, ủng hộ này chính là biểu tượng cho sự tiếp sức, ủng hộ của cộng đồng đối với người anh hùng của mình.

2. Cảnh Đăm săn cùng nô lệ ra về sau chiến thắng

- Cảnh Đăm săn cùng nô lệ ra về sau chiến thắng được thể hiện rõ qua cuộc đối thoại giữa Đăm Săn với dân làng (nô lệ) của Mtao Mxây khi chàng đến từng nhà kêu gọi mọi người đi theo mình.

- Số lần đối đáp: 3 => trong tác phẩm tự sự dân gian, con số 3 tiêu biểu cho số nhiều, không tính xuể.

- Ba lần đối đáp có sự khác nhau:

+ Lần 1: Đăm Săn gõ vào 1 nhà.

+ Lần 2: Đăm Săn gõ vào tất cả các nhà.

+ Lần 3: Đăm Săn gõ vào mỗi nhà trong làng.

=> Cả ba lần, dân làng đều ủng hộ, đi theo Đăm Săn => Mọi người ra về đông và vui như đi hội.

- Ý nghĩa:

+ Thể hiện sự thống nhất cao độ giữa quyền lợi, khát vọng của cá nhân anh hùng sử thi với quyền lợi, khát vọng của cộng đồng.

+ Thể hiện sự yêu mến, tuân phục của tập thể cộng đồng đối với cá nhân anh hùng.

3. Cảnh Đăm Săn ăn mừng chiến thắng

- Phần cuối của đoạn trích chủ yếu hướng đến miêu tả cảnh ăn mừng chiến thắng với những trường đoạn dài, những câu cảm thán, hô ngữ, những kiểu so sánh trùng điệp liệt kê sự vui sướng, tấp nập, giàu có

=> sự lựa chọn của nghệ nhân sử thi là có dụng ý: kể về chiến tranh mà lòng vẫn hướng về cuộc sống thịnh vượng, no đủ, giàu có, sự đoàn kết và thống nhất, lớn mạnh của cộng đồng tộc người.

=> Sự lựa chọn ấy nói lên khát vọng lớn lao mà tộc người cùng thời đại gửi gắm vào những cuộc chiến tranh bộ tộc, vào người anh hùng sử thi. Trong cảnh ăn mừng chiến thắng, hình tượng Đăm Săn trở thành hình tượng trung tâm miêu tả của bức tranh với sự lớn lao cả về hình thể, tầm vóc lẫn chiến công.

III. Tổng kết

1. Nội dung: Trọng danh dự, gắn bó với hạnh phúc gia đình và thiết tha với cuộc sống bình yên của thị tộc, đó là những tình cảm cao cả nhất thôi thúc Đăm Săn chiến đấu và chiến thắng kẻ thù.

2. Nghệ thuật: Ngôn ngữ trang trọng, giàu hình ảnh, giàu nhịp điệu với phép so sánh, phóng đại được sử dụng có hiệu quả cao là những đặc điểm nghệ thuật tiêu biểu của sử thi.

Gợi ý:

-> Thần linh và con người gần gũi mật thiết. Đó là dấu vết của tư duy thần thoại cổ sơ.

->Vai trò của con người và thần linh trong cuộc chiến đầu của Đăm Săn:

Trời góp ý, phút lóe sáng của người anh hùng, vừa là sự thông minh, khéo léo của nhân dân chỉ vẽ cho chàng.

Ông trời- sức mạnh của thần linh, vừa là trí tuệ của nhân dân.

Trong cuộc chiến này có sức mạnh con người, thần linh, tâm hồn và trí tuệ người anh hùng.

Tuy nhiên vai trò đó chỉ mang tính gợi ý chứ không quyết định

Gợi ý:

- Tinh thần trách nhiệm

- Trọng danh dự

- Biết tập hợp sức mạnh và tinh thần đoàn kết toàn dân

- Dám đương đầu với khó khăn, thử thách

Hoạt động của GV và HS

Sản phẩm dự kiến

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

GV chuyển giao nhiệm vụ:

GV đặt câu hỏi: Em hãy khái quát những nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của đoạn trích “Chiến thắng Mtao Mxây”.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

* Hoạt động cá nhân: HS đọc lại văn bản, suy nghĩ.

* Hoạt động nhóm:

- HS thảo luận cặp đôi, ghi câu trả lời vào giấy nháp.

- HS trong từng nhóm thống nhất ‎ý kiến và ghi câu trả lời vào bảng phụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

Hs báo cáo kết quả trên bảng phụ, treo kết quả các nhóm khác quan sát, nhận xét, phản biện

Gv quan sát, hỗ trợ, tư vấn

Bước 4: Nhận xét, đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

Gv:

- Nhận xét đánh giá kết quả của các nhóm

- Chuẩn kiến thức:

Gợi ý:

-> Thần linh và con người gần gũi mật thiết. Đó là dấu vết của tư duy thần thoại cổ sơ.

-> Vai trò của con người và thần linh trong cuộc chiến đầu của Đăm Săn:

Trời góp ý, phút lóe sáng của người anh hùng, vừa là sự thông minh, khéo léo của nhân dân chỉ vẽ cho chàng.

Ông trời- sức mạnh của thần linh, vừa là trí tuệ của nhân dân.

Trong cuộc chiến này có sức mạnh con người, thần linh, tâm hồn và trí tuệ người anh hùng.

Tuy nhiên vai trò đó chỉ mang tính gợi ý chứ không quyết định

III. Tổng kết

1. Nội dung: Trọng danh dự, gắn bó với hạnh phúc gia đình và thiết tha với cuộc sống bình yên của thị tộc, đó là những tình cảm cao cả nhất thôi thúc Đăm săn chiến đấu và chiến thắng kẻ thù.

2. Nghệ thuật: Ngôn ngữ trang trọng, giàu hình ảnh, giàu nhịp điệu với phép so sánh, phóng đại được sử dụng có hiệu quả cao là những đặc điểm nghệ thuật tiêu biểu của sử thi.

Gợi ý:

- Tinh thần trách nhiệm

- Trọng danh dự

- Biết tập hợp sức mạnh và tinh thần đoàn kết toàn dân

- Dám đương đầu với khó khăn, thử thách

+ Đề nghị vua chọn một trong hai anh em ông làm tướng, nếu cả hai cùng cầm quyền sẽ chia bè kéo cánh làm rối loạn việc triều chính. Ông đặt việc công lên hàng đầu, không tư lợi, gây bè kéo cánh.

=> Trần Thủ Độ là người bản lĩnh và nhân cách: thẳng thắn cầu thị, độ lượng, nghiêm minh đặc biệt là chí công vô tư.

b. nghệ thuật kể chuyện của Ngô Sĩ Liên:

- Tạo tình huống giàu kịch tính;

- Chọn chi tiết đắt giá cho những tình huống truyện đẩy đến cao trào và giải quyết bất ngờ

HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS

NỘI DUNG CẦN ĐẠT

Hoạt động 2. Hình thành kiến thức mới

GV hướng dẫn HS tìm hiểu chung về thể loại sử thi.

-Nêu định nghĩa thể loại sử thi dân gian Việt Nam? (kiểm tra tích hợp với bài “khái quát VHDG Việt Nam’’)

-Dựa vào “Tiểu dẫn”, hãy nêu một số điểm cơ bản của sử thi dân gian Việt Nam

-Điểm phân biệt hai loại sử thi dân gian Việt Nam?

-Hãy tóm tắt nội dung cơ bản của sử thi Đăm Săn?

? Nêu vị trí đoạn trích

Cho 1 học sinh đọc- hướng dẫn đọc diễn cảm: giọng điệu hào sảng, nhịp nhàng, âm tiết rõ nét

-Giáo viên nhận xét, điều chỉnh cho học sinh về cách đọc- Có thể đọc mẫu một đoạn ngắn.

Chú thích ở sách giáo khoa- học sinh đã phải đọc kỹ khi chuẩn bị bài- giáo viên chỉ giải thích thêm khi cần thiết.

- Phân bố cục của đoạn trích?

- HS nêu đại ý đoạn trích?

GV có thể kẻ bảng ra làm 2 phần để hs dễ theo dõi

? Phân tích hình ảnh Đăm Săn trong lúc khiêu chiến? (lời nói ,tư thế, thái độ)

-So sánh với hình ảnh Mtao Mxây? (lời nói thái độ)

(các chi tiết tiêu biểu)

Nhận xét khái quát hình ảnh Đăm Săn?

Nhận xét đặc điểm câu văn ở các chi tiết trên? (từ ngữ, hình ảnh, nhạc điệu)

? Chiến thắng của Đăm Săn mang lại những điều gì?

Kết quả ấy có ý nghĩa gì?

? Phân tích cuộc đối thoại giữa Đăm Săn và nô lệ của Mtao Mxây để thấy được thái độ đối với cuộc chiến và người anh hùng?

? Họ đi theo ĐS có phải vì sợ chàng không?

? Thái độ của dân làng Đăm Săn đối với chàng?

HS thảo luận, trả lời.

GV chuẩn xác kiến thức.

I. TÌM HIỂU CHUNG

1. Thể loại

a. Khái niệm:

(Học sinh nêu kiến thức đã học ở bài trước)

-Là các tác phẩm tự sự dân gian có quy mô lớn, sử dụng ngôn từ có vần, nhịp, xây dựng các hình tượng nghệ thuật hoành tráng, hào hùng để kể về một hay nhiều biến cố lớn diễn ra trong đời sống cộng đồng của cư dân thời cổ đại.

b.Một số đặc điểm:

-Là thành tựu của các dân tộc thiểu số Việt Nam (chưa tìm thấy sử thi của người Kinh)

-Có hai loại: sử thi thần thoại và sử thi anh hùng

2.Tóm tắt sử thi Đăm Săn: SGK

3.Vị trí đoạn trích: (ở phần đầu tác phẩm)

-Bị Mtao Mxây lừa lúc vắng nhà,cướp phá buôn,cướp vợ Hơ Nhị

-Đăm Săn tổ chức đánh trả.

- Đoạn trích kể về cuộc giao chiến giữa Đăm Săn và Mtao Mxây. Đăm Săn chiến thắng, cứu được vợ và thu phục được dân làng của tù trưởng Mtao Mxây.

4. Đọc – chú thích đoạn trích

-Đọc đoạn trích (chọn đoạn giao tranh)

5. Bố cục

- Các đoạn nhỏ:

+ Tả cảnh nhà Mtao Mxây: Đăm Săn thách đấu, nói khích để Mtao MXây ra khỏi nhà.

+ Tả trận đánh giữa hai người.

+ Đăm Săn dẫn tôi tớ của mình và của Mtao Mxây về bản mở tiệc lớn, đánh chiêng ăn mừng chiến thắng.

+ Hình ảnh oai hùng, dũng mãnh của người anh hùng Đăm Săn.

=> Đại ý: Miêu tả cuộc đọ sức giữa Đăm Săn và Mtao Mxây. Cuối cùng, Đăm Săn đã chiến thắng, trở thành tù trưởng giàu có và hùng cường đồng thời thể hiện niềm tự hào của dân làng về người anh hùng Đăm Săn

II. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN

1. Hình ảnh Đăm Săn và Mtao Mxây trong cuộc chiến

- Nguyên nhân: ĐS khiêu chiến vì MM cướp vợ của chàng.

=> Trọng danh dự cá nhân, cộng đồng; gắn bó với hạnh phúc gia đình; bộ tộc.

a. Lúc khiêu chiến:

ĐĂM SĂN: - ta thách nhà ngươi

- Xuống! Xuống!

- ta sẽ lấy cái sàn hiên…bổ đôi…

- sao ta lại đâm ngươi khi ngươi đang đi…

-> Một tư thế đàng hoàng, tự tin, chủ động, một thái độ dứt khoát, quyết liệt.

MTAO MXÂY:-ta không xuống đâu…

-ngươi không được đâm ta…

- ta sợ ngươi đâm ta…

- dáng tần ngần do dự…

-> Một thái độ do dự, thiếu tự tin, nhát sợ trước Đăm Săn

b. Lúc giao tranh:

ĐĂM SĂN: - một lần xốc tới chàng vượt một đồi tranh…

- chạy vun vút …

- múa trên cao, gió như bão

- phá tan chuồng lợn

- đâm phập-cắt đầu bêu…

MTAO MXÂY: - múa khiên: kêu lạch xạch như quả mướp khô

- bước cao, bước thấp…

- tháo chạy, tránh chuồng lợn…

- ngã lăn quay, bị chặt đầu

*Hình tượng Đăm Săn: mang vẻ đẹp dũng mãnh, kỳ vĩ, sức mạnh siêu phàm, tầm vóc thần linh- hội tụ sức mạnh cộng đồng. Đây cũng là ước mơ, khát vọng của cộng đồng có được người anh hùng chiến thắng mọi thế lực…

*Ngôn ngữ: giàu hình ảnh, từ ngữ có ấn tượng mạnh,động từ mạnh, nhịp điệu vừa cân đối vừa hào hùng.Phép trùng điệp, trùng lặp trong tổ chức câu. Phép phóng đại, so sánh ở mức độ kỳ vĩ với sức mạnh của thiên nhiên, thần linh…

2. Ý nghĩa của cuộc giao tranh và chiến thắng của Đăm Săn

*Kết quả:

- Giải thoát cho vợ (không được chú tâm miêu tả)

- Thu phục nô lệ, của cải, mở rộng đất đai

*ý nghĩa:

-Trọng danh dự, bảo vệ hạnh phúc gia đình

- Mang lại sự phồn thịnh, lớn mạnh cho cộng đồng

- Khát vọng cuộc sống bình yên

*Thái độ của cộng đồng đối với cuộc chiến và người anh hùng:

- Cuộc đối thoại giữa Đăm Săn và nô lệ: 3 lần hỏi, 3 lần đáp (một nhà, tất cả các nhà, mỗi nhà)

+ các nô lệ tự nguyện đi theo, mang theo của cải

+ tuân phục tuyệt đối với cá nhân anh hùng

-> Thể hiện sự thống nhất cao độ giữa quyền lợi, khát vọng của cá nhân anh hùng và cộng đồng: sau cuộc chiến, họ sống trong cùng một nhóm đông hơn, giàu mạnh hơn

Lòng yêu mến, ngưỡng mộ người anh hùng, ý chí thống nhất của toàn thể cộng đồng- ý thức dân tộc.

- Dân làng Đăm Săn đối với chiến thắng của tù trưởng:

+Lời nghệ nhân: bà con xem…(điệp khúc)- tự hào, kiêu hãnh

+Cảnh ăn mừng tưng bừng, tiệc tùng linh đình.

- Các tù trưởng khác cũng ngưỡng mộ, chúc mừng

Niềm vui mừng, phấn khởi, tự hào, đấy là chiến thắng của chính họ. Ca ngợi tù trưởng anh hùng của mình.