Giáo án Ngữ văn 10 bài: Miêu tả và biểu cảm trong bài văn tự sự theo CV 5512

Hoạt động của GV và HS

Sản phẩm dự kiến

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:

GV nêu vấn đề:

Nhóm 1: Dựa vào kiến thức đã học,em hãy cho biết thế nào là miêu tả ?Thế nào là biểu cảm?

Nhóm 2: So sánh miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự với miêu tả và biểu cảm trong văn miêu tả và văn biểu cảm?

Nhóm 3: Căn cứ vào đâu để đánh giá hiệu quả của miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự ?

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ: Giáo viên định hướng, bổ sung và kết luận lại những ý học sinh phát biểu cho cả lớp học sinh đều nắm được bài học.

HS trả lời

Bước 3: Báo cáo, thảo luận: GV gọi một số HS trả lời, HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Kết luận, nhận định: GV đánh giá kết quả của HS, trên cơ sở đó dẫn dắt HS vào bài học mới.

I. Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự:

1. Miêu tả, biểu cảm:

- Miêu tả là dùng các chi tiết, hình ảnh giúp người đọc người nghe hình dung ra được các đặc điểm nổi bật của sự vật, sự việc, con người, phong cảnh…

- Biểu cảm: Là biểu lộ cảm xúc, tư tưởng, tình cảm, thái độ... của mình trước 1 sự vật, sự việc, hiện tượng, con người trong đời sống

2. Miêu tả và tự sự trong văn bản tự sự và trong văn bản miêu tả, văn bản biểu cảm:

. Nếu như miêu tả cho hay, cho rõ là mục đích của bài văn miêu tả. Trong văn tự sự miêu tả chỉ là phương tiện để việc kể chuyện thêm cụ thể, sinh động, lí thú hơn.

- Biểu cảm trong văn biểu cảm làm cho bài văn dồi dào cảm xúc thì nó cũng chỉ là phương tiện để biểu hiện, dẫn dắt câu chuyện trong văn tự sự.

3. Căn cứ đánh giá hiệu quả của miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự:

- Căn cứ vào sự hấp dẫn của hình ảnh miêu tả để liên tưởng đến những yếu tố bất ngờ.

- Căn cứ vào sự truyền cảm mạnh mẽ qua cách bày tỏ tư tưởng của tác giả.

4. Miêu tả và biểu cảm trong một đoạn trích Những vì sao của A. Đô-đê:

- Xác định yếu tố miêu tả và biểu cảm:

- Tác dụng của các yếu tố miêu tả và biểu cảm trong đoạn trích:

+ Yếu tố miêu tả mang lại không gian yên tĩnh của một đêm đầy sao với hai người đang thức.

+ Yếu tố biểu cảm làm nổi rõ vẻ bâng khuâng xao xuyến của chàng trai trước cô chủ nhỏ.

-> Yếu tố miêu tả và biểu cảm tăng thêm vẻ đẹp hồn nhiên của cảnh vật và lòng người.

Hoạt động của GV và HS

Sản phẩm dự kiến

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:

GV nêu vấn đề:

GV: Chia học sinh thành 4 nhóm.

Nhóm 1 - 2: Làm bài tập số 1, rút ra kết luận.

Nhóm 3 - 4: Làm bài tập số 2, rút ra kết luận.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ: Giáo viên định hướng, bổ sung và kết luận lại những ý học sinh phát biểu cho cả lớp học sinh đều nắm được bài học.

HS trả lời

Bước 3: Báo cáo, thảo luận: GV gọi một số HS trả lời, HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Kết luận, nhận định: GV đánh giá kết quả của HS, trên cơ sở đó dẫn dắt HS vào bài học mới.

II. Quan sát, liên tưởng, tưởng tượng đối với việc miêu tả và biểu cảm trong bài văn tự sự:

1. Bài tập:

(1) Chọn và điền từ:

a. Điền từ “liên tưởng”

b. Điền từ “quan sát”

c. Điền từ “tưởng tượng”

(2) Để làm tốt việc miêu tả trong văn tự sự, người làm văn không chỉ quan sát đối tượng mà còn phải biết liên tưởng, tưởng tượng mới gây được những cảm xúc.

- Ví dụ: Trong đoạn trích ở tác phẩm Những vì sao, tác giả đã liên tưởng chú mục đồng nhà trời khi nhìn cô gái, tới đàn cừu lớn khi ngắm cuộc hành trình của ngàn sao…

(3) Trong quá trình tự sự, những cảm xúc rung động được nảy sinh từ sự quan sát tinh tế, sự vận dụng liên tưởng, tưởng tượng và từ những sự vật sự việc khách quan lay động trái tim người kể chứ không phải chỉ từ bên trong trái tim người kể chuyện.

2. Kết luận:

- Miêu tả và biểu cảm là hai yếu tố quan trọng trong văn tự sự. Nó giúp cho câu chuyện trở nên sinh động hấp dẫn và có sức truyền cảm.

- Muốn miêu tả và biểu cảm thành công, người viết cần có cái nhìn sâu sắc về cuộc sống, con người và bản thân, đồng thời phải chú ý quan sát, liên tưởng và tưởng tượng.

Hoạt động của GV và HS

Sản phẩm dự kiến

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:

GV nêu vấn đề:

Hs đọc và làm bài tập 1 sgk/ tr 76

Nhóm 1: Câu a

Nhóm 2: Câu b

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:

- Các nhóm học sinh bầu nhóm trưởng, thư kí và tiến hành thảo luận, lần lượt trả lời các câu hỏi của giáo viên.

- Học sinh mỗi nhóm ghi kết quả thảo luận lên bảng phụ.

- Giáo viên quan sát, hỗ trợ học sinh.

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

- Học sinh mỗi nhóm báo cáo kết quả thảo luận và treo bảng phụ lên để các nhóm khác nhận xét, bổ sung.

- Học sinh các nhóm khác thảo luận, nhận xét.

Bước 4: Kết luận, nhận định: GV đánh giá kết quả của HS, trên cơ sở đó dẫn dắt HS vào bài học mới.

III. Luyện tập

1. Bài tập 1

a. Đoạn văn kể lại cuộc chiến đấu giữa Đam Săn với Mtao Mxây trong sử thi Đam Săn là một đoạn văn có sử dụng nhiều yếu tố miêu tả và biểu cảm. Có thể nói nhờ các yếu tố này mà khung cảnh cũng như diễn biến của cuộc chiến hiện ra cụ thể sinh động tới từng chi tiết trong sự hình dung của người đọc. Các yếu tố miêu tả (những hình ảnh so sánh ví von) và biểu cảm (cảm xúc của các nhân vật cũng như của cộng đồng) đã làm cho cuộc chiến đấu trở nên hoành tráng và dữ dội. Cũng từ đó mà hình ảnh người anh hùng cũng được nâng bổng hơn lên.

b. Trong đoạn văn trích từ truyện ngắn Lẵng quả thông của C. Pau-tôp-xki, người kể đã "kể chuyện" bằng quan sát, tưởng tượng và suy ngẫm. Để giúp người đọc hình dung rõ rệt hơn, cảm nhận thích thú hơn vẻ đẹp của mùa thu, nhà văn đã không miêu tả trực tiếp mà tưởng tượng "nếu như có thể lấy hết đồng và vàng trên trái đất đem đánh thành muôn vàn lá cây rất mực tinh xảo"; và suy ngẫm "những chiếc lá nhân tạo nọ sẽ rất thô kệch...". Những câu văn ấy cũng là nhấn mạnh vẻ đẹp tự nhiên của mùa thu nhưng yếu tố miêu tả và biểu cảm đã mang đến cho chúng ta một cách cảm nhận khác lạ lẫm và lí thú hơn.

Hoạt động của GV và HS

Nội dung cần đạt

Hoạt động 2. Hình thành kiến thức mới

GV: Dựa vào kiến thức đã học, em hãy cho biết thế nào là miêu tả?

HS: dùng chi tiết hình ảnh, giúp người đọc, người nghe hình dung ra được đặc điểm nổi bật của sự vật, sự việc, con người, phong cảnh làm cho đối tượng như hiện ra trước mắt.

GV: thế nào là biểu cảm?

HS: trực tiếp hoặc gián tiếp bày tỏ tư tưởng tình cảm, cảm xúc, thái độ và sự đánh giá của người viết đối với một đối tượng nào đó.

GV: lấy đoạn văn miêu tả ngoại hình của Chí Phèo:

GV: theo em có gì giống và khác nhau?

HS: - giống nhau: cách thức tiến hành

- khác nhau: mục đích

GV: người ta căn cứ vào đâu để đánh giá hiệu quả của miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự?

HS trả lời GV chốt lại

GV: gọi HS đọc đoạn văn. Tìm những yếu tố miêu tả và biểu cảm trong đoạn văn?

HS: tìm và đưa ra các chi tiết cụ thể

GV: vai trò của các yếu tố miêu tả và biểu cảm đó?

HS: - yếu tố miêu tả: mang lại không gian yên tĩnh, chỉ nghe tiếng cỏ, tiếng suối, tiếng côn trùng, chỉ có 2 người

- yếu tố biểu cảm: nổi rõ vẻ bâng khuâng, xao xuyến của chàng trai trước cô chủ, nhưng anh ta vẫn giữ được mình.

-> tăng thêm vẻ đẹp hồn nhiên của nhân vật và lòng người.

GV: Chọn điền từ (quan sát, liên tưởng, tưởng tượng) vào ô trống?

HS: a. Liên tưởng

b. Quan sát

c. Tưởng tượng

GV: cho HS đọc lại toàn bộ các khái niệm.

GV: ta cần phải làm gì để làm tốt việc miêu tả trong văn tự sự?

HS trả lời GV chốt lại

GV: đoạn I.4

- Phải quan sát để nhận ra trong đêm tiếng suối nghe rõ hơn

- Tưởng tượng: cô bé nom như một chú mục đồng.

- Liên tưởng: cuộc hình thành thầm lặng.

GV: đó là những căn cứ nào?

HS: trả lời GV ghi bảng (chọn lọc)

Hoạt động 3. Hoạt động thực hành

Hướng dẫn học sinh làm các bài tập luyện tập SGK

GV đưa đoạn văn miêu tả tiếng chửi của Chí Phèo và 1 số ngữ liệu

Hoạt động 4. Hoạt động ứng dụng

GV chia nhóm: Hãy viết đoạn văn về chủ đề sau (trong đó có sử dụng yếu tố miêu tả và biểu cảm)

1. Một kỉ niệm buồn của em

2. Một kỉ niệm vui của em

3. Người có ảnh hưởng sâu sắc nhất đến em

I. Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự

1. Khái niệm

a. Miêu tả

b. Biểu cảm

c. Bài tập

2. Miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự và miêu tả - biểu cảm trong văn miêu tả và biểu cảm.

- Miêu tả:

+ Giống: cách thức tiến hành

+ Khác: miêu tả trong tự sự thì không có chi tiết cụ thể mà chỉ là miêu tả khái quát sự vật, sự việc nhằm tạo ra sức hấp dẫn.

- Biểu cảm:

+ Giống: cách thức

+ Khác: trong văn tự sự nó chỉ là cảm xúc xen vào trước những sự việc chi tiết có tác động mạnh mẽ về tư tưởng, tình cảm với người tiếp nhận

3. Căn cứ đánh giá hiệu quả.

- Căn cứ vào sự hấp dẫn qua hình ảnh miêu tả để liên tưởng tới yếu tố bất ngờ của truyện

- Căn cứ vào sự truyền cảm mạnh mẽ qua cách trực tiếp hoặc gián tiếp bày tỏ tư tưởng tình cảm của tác giả.

II. Quan sát, liên tưởng đối với việc miêu tả và biểu cảm trong bài văn tự sự.

1. Khái niệm

2. Cách thức để làm tốt việc miêu tả trong văn tự sự.

- Phải quan sát: nhận ra đối tượng miêu tả

- Phải liên tưởng, tưởng tượng để có cảm xúc

3. Những căn cứ để nảy sinh yếu tố biểu cảm.

- Quan sát chăm chú, kĩ càng, tinh tế.

- Sự vận động liên tưởng, tưởng tượng và hồi ức.

- Những sự vật, sự việc khách quan đã hoặc đang lay động trái tim người kể.

III. Luyện tập.

BT 1 ( 76)

b, +, Miêu tả - đôi bím tóc nhỏ xíu.

- Trời đang thu

- Những chiếc lá…. thô kệch

+, Biểu cảm: - Nếu như ….mà thôi.

- chỉ cần 1 ….run rẩy.

-> Người đọc cảm thấy như đang tận mắt chứng kiến 1 bức tranh tuyệt đẹp về mùa thu vàng/vùng rừng núi phương bắc xa xôi – > thấy yêu c/sống.

- BT1a, BT2 (76) – về nhà

HS xác định:

- Nhân vật chính

- Sự việc chính

- Yếu tố miêu tả và biểu cảm.