Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 và sự thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hòa

Lý thuyết Lịch sử lớp 9: Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 và sự thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hòa được VnDoc sưu tầm và đăng tải, tổng hợp các câu hỏi lí thuyết trong chương trình giảng dạy môn Lịch sử lớp 9. Hi vọng rằng đây sẽ là những tài liệu hữu ích trong công tác giảng dạy và học tập của quý thầy cô và các bạn học sinh. Mời quý thầy cô cùng các bạn tham khảo tài liệu dưới đây.

Lý thuyết bài: Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 và sự thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hòa

I/ LỆNH TỔNG KHỞI NGHĨA ĐƯỢC BAN BỐ

1/ Nguyên nhân

* Khách quan: thời cơ thuận lợi đã đến: Chiến tranh thế giới thứ hai đang ở thời điểm kết thúc. Tháng 5-1945 phát xít Đức bị tiêu diệt; Nhật tuyên bố đầu hàng tháng 8-1945.

* Chủ quan: lực lượng cách mạng đã đủ mạnh để nổi dậy khởi nghĩa giành thắng lợi: dưới sự lãnh đạo của Mặt trận Việt Minh, cao trào kháng Nhật cứu nước đã phát triển mạnh mẽ, nhất là sau cuộc đảo chính Nhật – Pháp, khi thời cơ đến (14-8-1945), Đảng đã kịp thời phát động tổng khởi nghĩa toàn quốc.

2/ Diễn biến

+ Từ ngày 13 đến 15-8, Hội Nghị toàn quốc của Đảng họp quyết định chủ trương phát động tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong toàn quốc, thành lập Ủy Ban khởi nghĩa toàn quốc và ra quân lệnh số 1…kêu gọi toàn dân nổi dậy .

+16,17-8-1945. Quốc dân Đại hội họp ở Tân Trào (Tuyên Quang) thông qua quyết định tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong toàn quốc và thi hành 10 chính sách lớn của Việt Minh, đồng thời thành lập Ủy ban giải phóng dân tộc Việt Nam do Hồ Chí Minh làm chủ tịch.

+ Chiều 16-8, một đội quân giải phóng do đồng chí Võ Nguyên Giáp chỉ huy đã từ Tân Trào tiến về Thái Nguyên, mở đầu cho Tổng khởi nghĩa giành chính quyền.

II/ GIÀNH CHÍNH QUYỀN Ở HÀ NỘI

- Từ sau khi Nhật đảo chính Pháp, không khí cách mạng ngày càng sôi sục.

- Ngày 15-8-1945, mệnh lệnh khởi nghĩa về tới Hà Nội, phong trào chuẩn bị khởi nghĩa rất khẩn trương với nhiều hình thức: diễn thuyết công khai, truyền đơn, biểu ngữ.

- Ngày 19-8-1945, một cuộc biểu tình lớn ở Quảng Trường Nhà hát thành phố do Mặt trận Việt Minh tổ chức, kêu gọi nhân dân đứng lên giành chính quyền – Bài Tiến Quân ca lần đầu tiên vang lên, không khí cách mạng sục sôi hơn bao giờ hết.

- Sau đó là cuộc biểu tình đánh chiếm các công sở của địch, cuộc khởi nghĩa ở thủ đô Hà Nội đã thắng lợi.

* Ý nghĩa: cổ vũ cả nước, làm kẻ thù hoang mang, dao động.

Quân Giải phóng quân tiến vào Hà Nội 1945

III/ GIÀNH CHÍNH QUYỀN TRONG CẢ NƯỚC

+ Tính đến 18-8 đã có 4 tỉnh giành được chính quyền: Bắc Giang, Hải Dương, Hà Tĩnh, Quảng Nam

+ ngày 23-8-1945, giành chính quyền ở Huế

+ Ở Sài Gòn ngày 25-8-1945, chính quyền về tay nhân dân.

Nhân dân Sài Gòn mít tinh, tuần hành vũ trang lật đổ chính quyền phát xít Nhật

+ Thắng lợi của khởi nghĩa ở Hà nội – Huế – Sài Gòn đã cổ vũ cho các tỉnh, huyện vùng lên khởi nghĩa giành chính quyền. Đến cuối tháng 8-1945, chính quyền cách mạng đã được thành lập trong cả nước. Bộ máy nhà nước đế quốc phong kiến tan rã, nhanh chóng đầu hàng cách mạng, vua Bảo Đại thoái vị (30-8) và nộp ấn kiếm cho chính quyền cách mạng.

- Ngày 2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình, Mặt trận Việt Minh tổ chức buổi lễ ra mắt Chính phủ lâm thời. Chủ tịch Hồ Chí Minh trịnh trọng đọc bản tuyên ngôn độc lập, tuyên bố trước quốc dân và thế giới rằng nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời.

=> Như vậy là Cách mạng tháng Tám đã thành công trong toàn quốc tương đối nhanh chóng và ít đổ máu.

Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập - khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa

IV/ Ý NGHĨA LỊCH SỬ VÀ NGUYÊN NH N THÀNH CÔNG CỦA CÁCH MẠNG THÁNG TÁM

* Ý nghĩa

- Đối với lịch sử dân tộc: đây là một biến cố vĩ đại, đã phá tan xiềng xích nô lệ của Pháp - Nhật, và lật đổ chế độ quân chủ, nước ta trở thành một nước độc lập, nhân dân ta từ địa vị nô lệ lên địa vị làm chủ đất nước. Mở ra kỷ nguyên mới - kỷ nguyên độc lập và tự do.

- Ý nghĩa quốc tế: đây là thắng lợi đầu tiên trong thời đại mới của một nước nhược tiểu đã tự giải phóng khỏi ách đế quốc, thực dân, đồng thời cổ vũ mạnh mẽ tinh thần đấu tranh của nhân dân các nước thuộc địa, nửa thuộc địa trên thế giới, nhất là ở châu Á, châu Phi.

* Nguyên nhân thành công

- Dân tộc Việt Nam có truyền thống yêu nước sâu sắc, kiên cường.

- Sự lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ: kịp thời, sáng tạo.

- Có khối liên minh công nông vững chắc, tập hợp được mọi lực lượng yêu nước trong một mặt trận thống nhất.

- Hoàn cảnh quốc tế thuận lợi: Chiến tranh thế giới thứ hai đi đến hồi kết, Phát xít Đức - Nhật bị đánh bại.

* Bài học kinh nghiệm

- Giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa 2 nhiệm vụ chống đế quốc và chống phong kiến, tập hợp mọi lực lượng trong mặt trận dân tộc thống nhất rộng rãi dựa trên cơ sở công nông liên minh.

- Triệt để lợi dụng mâu thuẫn trong hàng ngũ địch, tập họp mũi nhọn cách mạng vào kẻ thù trước mắt.

- Thấu suốt tư tưởng bạo lực cách mạng, kế hợp đấu tranh vũ trang với đấu tranh chính trị, kết hợp khởi nghĩa ở nông thôn với khởi nghĩa ở thành thị để giành chính quyền.

- Tích cực chuẩn bị, chớp lấy thời cơ, dũng cảm phát động toàn dân khởi nghĩa giành chính quyền.

Câu hỏi thực hành và đáp án bài: Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 và sự thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hòa

Câu 1. Đảng ta ban bố lệnh Tổng khởi nghĩa trong hoàn cảnh nào?

Trả lời:

Đảng ta ban bố lệnh Tổng khởi nghĩa trong hoàn cảnh khách quan rất thuận lợi:

* Tình hình thế giới:

- Chiến thắng thế giới thứ hai đang tới những ngày cuối. Ở châu u, phát xít Đức đã bị đánh bại và buộc phải đầu hàng không điều kiện vào tháng 5 - 1945. Ở châu Á, quân phiệt Nhật đã đầu hàng Đồng minh không điều kiện (tháng 8 - 1945)

* Tình hình trong nước:

- Quân Nhật ở Đông Dương bị tê liệt, chính phủ tay sai thân Nhật Trần Trọng Kim hoang mang cực độ. Đây là điều kiện rất thuận lợi cho cách mạng nước ta nổ ra. Thời cơ ngàn năm có một cho nhân dân ta giành độc lập đã đến.

Như vậy, Đảng ta ban bố lệnh Tổng khởi nghĩa trong hoàn cảnh thời cơ cách mạng đã xuất hiện

Câu 2. Đảng ta nhận định thời cơ cách mạng đã chín muồi. Em hiểu thời cơ Cách mạng tháng Tám - 1945 là gì?

Trả lời:

* Thời cơ cách mạng:

Cách mạng tháng Tám thành công, ngoài việc chuẩn bị chu đáo còn cần có thời cơ. Thời cơ là sự kết hợp nhuần nhuyễn những điều kiện khách quan và chủ quan trong đó điều kiện chủ quan giữ vai trò quan trọng nhất

- Chủ quan:

Đảng Cộng sản Việt Nam đã có quá trình chuẩn bị chu đáo cho thắng lợi của Cách mạng tháng Tám trong suốt 15 năm với 3 cuộc diễn tập: 1930-1931; 1936-1939;1939-1945. Trong cao trào giải phóng dân tộc 1939-1945, Đảng Cộng sản Đông Dương đã lãnh đạo nhân dân chuẩn bị đầy đủ, chu đáo về mặt đường lối, lực lượng chính trị, lực lượng vũ trang căn cứ địa cách mạng và bước đầu tập dượt cho quần chúng khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền

Khi phát xít Nhật bị Đồng minh đánh bại, quân Nhật ở Đông Dương hoang mang đến cực độ, mất hết tinh thần chiến đấu. Lúc này quân Đồng minh chưa kịp vào Đông Dương

Qua cao trào kháng Nhật cứu nước, quần chúng đã chuẩn bị sẵn sàng, chỉ chờ lệnh khởi nghĩa

- Khách quan:

Thời cơ "ngàn năm có một" đã đến. Tháng 5 - 1945, phát xít Đức bị tiêu diệt, ngày 14/8/1955, phát xít Nhật bị Đồng minh đánh bại. Ngày 15-8-1945, Nhật chính thức đầu hàng Đồng minh vô điều kiện

Như vậy, Cách mạng tháng Tám nổ ra trong điều kiện chủ quan, khách quan hoàn toàn chín muồi. Đó chính là thời cơ "ngàn năm có một". Nó rất hiếm và quý, nếu bỏ qua sẽ không bao giờ có thời cơ trở lại. Nhận thức được thời cơ trời cho này, Hồ Chí Minh đã chỉ rõ:"Đây là thời cơ ngàn năm có một cho dân tộc ta vùng dậy. Lần này dù có phải thiêu cháy dãy Trường Sơn cũng quyết định giành độc lập cho đất nước"

Câu 3. Đảng ta đã có những chủ trương gì khi thời cơ cách mạng xuất hiện?

Trả lời:

- Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc được thành lập và ra Quân lệnh số 1 kêu gọi toàn dân nổi dậy khởi nghĩa

- Tiến hành Hội nghị toàn quốc ở Tân Trào (Tuyên Quang) từ ngày 14 đến 15-8-1945 và quyết định phát động Tổng khởi nghĩa trong cả nước, giành lấy chính quyền trước khi quân Đồng minh vào

- Tiến hành Đại hội Quốc dân ở Tân Trào (16-8) và nhất trí tán thành quyết định Tổng khởi nghĩa, thông qua 10 chính sách của Việt minh, lập Ủy ban Dân tộc giải phóng Việt Nam

- Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư tới đồng bào cả nước kêu gọi nổi dậy Tổng khởi nghĩa giành chính quyền

Câu 4. Sự lãnh đạo kịp thời, sáng tạo của Đảng Cộng sản Đông Dương và lãnh tụ Hồ Chí Minh trong Cách mạng tháng Tám thể hiện ở điểm nào?

Trả lời:

- Ngay khi nghe tin chính phủ Nhật đầu hàng, hội nghị toàn quốc của Đảng Cộng sản Đông Dương (họp từ ngày 13 đến 15 - 8 - 1945) quyết định phát động Tổng khởi nghĩa trong cả nước giành chính quyền trước khi Đồng minh tiến vào

- Ngày 16 và 17-8-1945, Đại hội Quốc dân ở Tân Trào (16-8) và nhất trí tán thành quyết định Tổng khởi nghĩa, thông qua 10 chính sách của Việt minh, lập Ủy ban Dân tộc giải phóng Việt Nam do Hồ Chí Minh đứng đầu

- Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư tới đồng bào cả nước kêu gọi nổi dậy Tổng khởi nghĩa giành chính quyền

Câu 5. Sự kiện nào đã mở đầu cho cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cả nước?

Trả lời:

Sự kiện mở đầu cho cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền:

Chiều 16-8-1945, theo lệnh của Ủy ban Khởi nghĩa, một đội quân giải phóng do Võ Nguyên Giáp chỉ huy, xuất phát từ Tân Trào tiến về bao vây và tấn công quân Nhật ở thị xã Thái Nguyên.

Câu 6. Em hãy nêu những điều kiện thuận lợi cho khởi nghĩa ở Hà Nội?

Trả lời:

- Từ sau ngày Nhật đảo chính Pháp, không khí cách mạng ở Hà Nội càng thêm sôi động. Các tầng lớp nhân dân nhất là thanh niên, hăng hái gia nhập các đoàn thể cứu quốc, các đội tự vệ chiến đấu. Các đội tuyên truyền xung phong của Việt Minh hoạt động hầu khắp thành phố. Các đội danh dự của Việt Minh thẳng tay trừ khử những tên tay sai đắc lực của Nhật

- Ngày 16-8, truyền đơn, biểu ngữ kêu gọi khởi nghĩa xuất hiện khắp nơi. Chính quyền bù nhìn thân Nhật lung lay đến tận gốc rễ

Câu 7. Khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội diễn ra như thế nào?

Trả lời:

- Sáng 19-8, đồng bào Hà Nội kéo tới quảng trường Nhà hát Lớn dự cuộc mít tinh do Mặt trận Việt Minh tổ chức. Đại biểu Việt Minh đọc Tuyên ngôn, Chương trình của Việt Minh và kêu gọi nhân dân đứng lên giành chính quyền. Bài hát "Tiến quân ca" lần đầu tiên vang lên.

- Cuộc mít tinh nhanh chóng chuyển thành biểu tình, chia ra nhiều đoàn đi chiếm các công sở của chính quyền bù nhìn. Trước khí thế của quần chúng khởi nghĩa, quân Nhật không dám chống lại. Cuộc khởi nghĩa đã giành thắng lợi hoàn toàn ở Hà Nội

Câu 8. Cuộc khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi ở Hà Nội có ý nghĩa gì?

Trả lời:

Cuộc khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi ở Hà Nội có ý nghĩa quan trọng vì Hà Nội là trung tâm chính trị đầu não ở cả Đông Dương thời Pháp thống trị. Hà Nội giành được chính quyền sẽ cổ vũ nhân dân cả nước hăng hái tiến lên giành chính quyền, làm kẻ thù hoang mang, lo sợ, thúc đẩy cuộc khởi nghĩa nhanh chóng thắng lợi trong cả nước.

Câu 9. Tiến trình Cách mạng tháng Tám đã diễn ra như thế nào?

Trả lời:

- Cách mạng tháng Tám diễn ra rất nhanh chóng, mở đầu là cuộc khởi nghĩa ở Thái Nguyên chiều 16/8, tiếp đó là nhân dân ở nhiều xã, huyện thuộc một số tỉnh đã nối tiếp nhau chớp thời cơ nổi dậy giành chính quyền. Bốn tỉnh giành được chính quyền ở tỉnh lị sớm nhất trong cả nước là Bắc Giang, Hải Dương, Hà Tĩnh và Quảng Nam

- Ngày 19-8, cuộc khởi nghĩa ở Hà Nội thắng lợi và giành được chính quyền. Ngày 23-8, khởi nghĩa thắng lợi ở Huế. Ngày 25-8, khởi nghĩa thắng lợi ở Sài Gòn. Trước khí thế vũ bão của cách mạng, vua Bảo Đại phải thoái vị. Chỉ trong vòng 15 ngày (từ 14 đến 18-8), cuộc Tổng khởi nghĩa đã thành công trong cả nước.

Câu 10. Sự kiện nào đánh dấu sự thành công của Cách mạng tháng Tám?

Trả lời:

Thành công của Cách mạng tháng Tám được đánh dấu bằng sự kiện trọng đại, đó là ngày 2-9-1945, tại Quảng trường Ba Đình, trước hàng chục vạn đồng bào Hà Nội, chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa

Câu 11. Sự lãnh đạo kịp thời, sáng tạo của Đảng Cộng sản Đông Dương và của lãnh tụ Hồ Chí Minh trong Cách mạng tháng Tám thể hiện ở những điểm nào?

Trả lời:

- Khi thời cơ xuất hiện, Đảng ta đứng đầu là Hồ Chí Minh đã kịp thời hạ lệnh Tổng khởi nghĩa trong toàn quốc

- Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc được thành lập và ra Quân lệnh số 1 kêu gọi toàn dân nổi dậy

- Tiến hành Hội nghị toàn quốc ở Tân Trào (Tuyên Quang) từ ngày 14 đến 15-8-1945 và quyết định phát động Tổng khởi nghĩa trong cả nước, giành lấy chính quyền trước khi quân Đồng minh kéo vào

- Tiến hành Đại hội Quốc dân ở Tân Trào (16-8) và nhất trí tán thành quyết định Tổng khởi nghĩa, thông qua 10 chính sách của Việt minh, lập Ủy ban Dân tộc giải phóng Việt Nam

- Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư tới đồng bào cả nước kêu gọi nổi dậy Tổng khởi nghĩa giành chính quyền

Câu 12. Trình bày ý nghĩa lịch sử của Cách mạng tháng Tám?

Trả lời:

* Đối với dân tộc:

- Cách mạng tháng Tám là một sự kiện vĩ đại trong lịch sử dân tộc Việt Nam vì nó đã phá tan hai tầng xiềng xích nô lệ của thực dân Pháp và phát xít Nhật, đồng thời lật nhào chế độ quân chủ chuyên chế tồn tại ngót ngàn năm, đưa nước Việt Nam từ một nước thuộc địa đã trở thành một nước độc lập dưới chế độ dân chủ cộng hòa, đưa nhân dân ta từ thân phận nô lệ thành người dân độc lập, tự do, làm chủ nước nhà.

- Mở ra một kỉ nguyên mới của lịch sử dân tộc: kỉ nguyên giải phóng dân tộc gắn liền với giải phóng giai cấp, kỉ nguyên độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội.

* Đối với quốc tế:

- Cách mạng tháng Tám là thắng lợi đầu tiên trong thời đại mới của một dân tộc nhược tiểu đã tự giải phóng khỏi ách đế quốc thực dân

- Cách mạng tháng Tám đã cổ vũ mạnh mẽ tinh thần đấu tranh của nhân dân các nước thuộc địa và nửa thuộc địa trên thế giới, đặc biệt là nhân dân châu Á và châu Phi

Câu 13. Nêu nguyên nhân thành công của Cách mạng tháng Tám?

Trả lời:

Cách mạng tháng Tám thành công do các nguyên nhân sau:

- Truyền thống yêu nước đấu tranh kiên cường bất khuất của dân tộc.

- Sự lãnh đạo của Đảng, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đảng đã xây dựng được khối liên minh công nông vững chắc, tập hợp được mọi lực lượng yêu nước trong một mặt trận dân tộc thống nhất rộng rãi, lại biết kết hợp tài tình đấu tranh vũ trang với đấu tranh chính trị, đấu tranh du kích với khởi nghĩa từng phần ở nông thôn, tiến lên phát động tổng khởi nghĩa ở cả nông thôn và thành thị, đánh đổ hoàn toàn bộ máy cai trị của đế quốc và phong kiến, giành chính quyền về tay nhân dân

- Nhờ hoàn cảnh quốc tế vô cùng thuận lợi khi Hồng quân Liên Xô và quân Đồng minh đã đánh bại phát xít Đức - Nhật

Câu 14. Nguyên nhân nào quan trọng nhất dẫn đến thành công của Cách mạng tháng Tám? Vì sao?

Trả lời:

Cách mạng tháng Tám đã nhanh chóng giành được thắng lợi trong cả nước là nhờ hoàn cảnh khách quan thuận lợi khi Hồng quân Liên Xô và quân đồng minh đã đánh bại phát xít Đức - Nhật, làm cho nước Nhật suy sụp, hoang mang. Nhưng yếu tố chủ quan vẫn là quan trọng nhất, quyết định nhất vì Đảng ta và Hồ Chí Minh đã biết lợi dụng hoàn cảnh thuận lợi và trên cơ sở chuẩn bị chu đáo, toàn diện đã kịp chớp thời cơ và dũng cảm phát động nhân dân ta đứng lên Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cả nước.

Trên đây là bài Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 và sự thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hòa được chúng tôi sưu tầm và giới thiệu. Ngoài ra các bạn có thể xem thêm chuyên mục Giải bài tập Lịch sử 9 mà VnDoc đã chuẩn bị để học tốt hơn môn Lịch sử lớp 9 và một số bài Giải bài tập Lịch Sử 9 ngắn nhất, Giải Vở BT Lịch Sử 9. Đồng thời các dạng đề thi học kì 1 lớp 9, đề thi học kì 2 lớp 9 mới nhất cũng sẽ được chúng tôi cập nhật. Mời các em học sinh, các thầy cô cùng các bậc phụ huynh tham khảo.