Giáo án Lịch sử 10 bài 18: Công cuộc xây dựng và phát triển kinh tế trong các thế kỷ X - XV

* Hoạt động 1: Tìm hiểu sự phát triển của nông nghiệp.

- GV phát vấn: Bối cảnh lịch sử Đại Việt từ thế kỷ X – XV có tác động như thế nào đến sự phát triển kinh tế?

- HS theo dõi đoạn đầu tiên của mục I trong SGK, dựa vào kiến thức đã học để trả lời.

- GV nhận xét, bổ sung, kết luận.

- GV yêu cầu HS đọc SGK, trả lời câu hỏi: Những biểu hiện của sự mở rộng và phát triển nông nghiệp từ thế kỷ X – XV?

- GV gợi ý: Ở thời kỳ đầu phong kiến độc lập, sự mở rộng và phát triển nông nghiệp được biểu hiện qua các lĩnh vực:

+ Mở rộng diện tích ruộng đất.

+ Mở mang hệ thống đê điều.

+ Phát triển sức kéo và gia tăng các loại cây nông nghiệp.

- HS theo dõi SGK, thực hiện những yêu cầu của giáo viên, phát biểu ý kiến.

- GV nhận xét, bổ sung, kết luận và giải thích thêm về phép quân điền chia ruộng công ở các làng xã dưới thời Lê một chính sách ruộng đất điển hình đối với ruộng đất công ở thời kỳ phong kiến.

- GV minh họa bằng đoạn trích trong chiếu của Lý Nhân Tông (trang 92) và sự phong phú của các giống cây nông nghiệp ngoài lúa nước.

- GV hỏi: Em có nhận xét gì về sự phát triển nông nghiệp TK X – XV? Do đâu nông nghiệp phát triển? tác dụng cua sự phát triển đó? Vai trò cảu nhà nước?

- HS trả lời.

- GV kết luận.

* Hoạt động 2: Trình bày sự phát triển thủ công nghiệp.

- GV nêu nguyên nhân thúc đẩy thủ công nghiệp phát triển trong thời kỳ từ X – XV chủ yếu xuất phát từ những nhu cầu trong nước gia tăng.

- GV yêu cầu HS đọc SGK để thấy được sự phát triển của thủ công nghiệp trong nhân dân.

+ Biểu hiện của sự phát triển.

+ Yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển thủ công nghiệp đương thời.

- HS theo dõi SGK phát biểu.

- GV nhận xét bổ sung, kết luận về sự phát triển thủ công nghiệp trong nhân dân.

- GV khẳng định sự ra đời của các làng nghề thủ công có ý nghĩa rất lớn đối với sự phát triển của thủ công nghiệp thể hiện ổn định nghề nghiệp và nâng cao trình độ kỹ thuật.

- GV hỏi: Theo em nhân tố nào ảnh hưởng đến sự phát triển của ngành nghề thủ công đương thời?

- HS trả lời.

- GV nhận xét, bổ sung, kết luận về những nhân tố thúc đẩy sự phát triển của thủ công nghiệp.

- GV yêu cầu HS tiếp tục theo dõi SGK để thấy được sự phát triển thủ công nghiệp nhà nước.

- HS theo dõi SGK, phát biểu ý kiến.

- GV bổ sung, kết luận về sự phát triển của thủ công nghiệp nhà nước.

- GV nêu câu hỏi: Em đánh giá như thế nào về sự phát triển của thủ công nghiệp nước ta đương thời?

- HS trả lời. GV nhận xét, bổ sung.

- GV cho trích đọc chữ nhỏ SGK trang 93 và hình 36.

* Hoạt động 3: Tìm hiểu tình hình thương nghiệp.

- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy được sự phát triển nội thương và ngoại thương đương thời.

- HS theo dõi SGK phát biểu.

- GV bổ sung, kết luận về sự phát triển mở rộng nội ngoại thương.

- GV minh họa bằng lời nhận xét của sứ giả nhà Nguyễn (SGK-Trang 94).

- GV dùng tư liệu SGK để minh họa, kết hợp tranh ảnh sưu tầm về sự sầm uất của bến cảng đương thời.

- GV hỏi: Đánh giá như thế nào về thương nghiệp nước ta đương thời:

+ Nguyên nhân dẫn đến sự phát triển?

+ Phát triển như thế nào?

- HS trả lời. GV bổ sung, kết luận.

- Mục giảm tải: GV hướng dẫn HS tự tìm hiểu tình hình phân hóa xã hội và cuộc đấu tranh của nông dân.

1. Mở rộng, phát triển nông nghiệp.

- Diện tích đất ngày càng mở rộng nhờ:

+ Nhân dân tích cự khai hoang vùng châu thổ sông lớn và ven biển.

+ Các vua Trần khuyến khích các vương hầu quý tộc khai hoang lập điền trang.

+ Vua Lê cấp ruộng đất cho quý tộc, quan lại; đặt phép quân điền.

- Thủy lợi được nhà nước quan tâm mở mang:

+ Nhà Lý đã cho xây đắp những con đê đầu tiên.

+ Năm 1248, nhà Trần cho đắp hệ thống đê quai vạc dọc các sông lớn từ đầu nguồn đến cửa biển; đặt cơ quan hà đê sứ trông coi đê điều.

- Các nhà nước Lý, Trần, Lê đều quan tâm bảo vệ sức kéo, phát triển của giống cây nông nghiệp.

® Đời sống nhân dân ấm no hạnh phúc, trật tự xã hội ổn định, độc lập được củng cố.

2. Phát triển thủ công nghiệp.

- Các nghề thủ công cổ truyền như: Đúc đồng, rèn sắt, làm gốm, dệt ngày càng phát triển. Chất lượng sản phẩm ngày càng được nâng cao.

- Các làng nghề thủ công ra đời như: Thổ Hà, Bát Tràng, Chu Đậu, Huê Cầu…

- Nhà nước thành lập các quan xưởng (Cục bách tác) tập trung hợ giỏi trong nước sản xuất: Tiền, vũ khí, áo mũ cho vua quan, thuyền chiến.

- Sản xuất được một số sản phẩm kỹ thuật cao.

- Thế kỷ XV, Hồ Nguyên Trừng đã chế tạo được súng thần cơ.

- Nhận xét:Các ngành nghề thủ công phong phú. Bên cạnh các nghề cổ truyền đã phát triển những nghề mới, kỹ thuật cao, chất lượng tốt.

3. Mở rộng thương nghiệp.

* Nội thương:

- Các chợ làng, chợ huyện, chợ chùa mọc lên ở khắp nơi, là nơi nhân dân trao đổi sản phẩm nông nghiệp và thủ công nghiệp.

- Kinh đô Thăng Long trở thành đô thị lớn (36 phố phường) trung tâm buôn bán và làm nghề thủ công.

- Các cảng lớn: Lạch Trường (Thanh Hóa), Càn Hải (Nghệ An), Hội Thống (Hà Tĩnh), Thi Nại (Bình Định).

* Ngoại thương:

- Thời Lý - Trần, ngoại thương khá phát triển. Nhà nước cho xây dựng cảng Vân Đồn để buôn bán với nước ngoài.

- Vùng biên giới Việt – Trung cũng hình thành các điểm buôn bán.

- Thời Lê: Ngoại thương bị thu hẹp.

IV. Tình hình phân hóa xã hội và cuộc đấu tranh của nông dân.