Giáo án Ngữ văn 6 bài: Lượm theo CV 5512

Hoạt động của thầy và trò

Nội dung kiến thức

* HĐ1: Tác giả và văn bản (5 phút)

Mục tiêu: HS hiểu được tác giả, tác phẩm.

2. Phương thức thực hiện: Đọc sáng tạo,nêu vấn đề, thuyết trình, hoạt động cá nhân, nhóm.

3. Sản phẩm hoạt động: Vở ghi của HS, Phiếu học tập cá nhân.

Phương án kiểm tra đánh giá:

- Học sinh đánh giá lẫn nhau, Gv đánh giá.

5. Tổ chức thực hiện.

GV nêu nhiệm vụ. Yêu cầu cả lớp tập trung

GV cho HS quan sát SGK và phần chuẩn bị ở nhà và hỏi

Dựa vào chú thích (*), phần chuẩn bị

? Giới thiệu vài nét về tác giả, văn bản? Thể thơ?

GV Cho HS hoạt động nhóm 5- 7 phút, vấn đáp, thuyết trình dự án ở nhà

HS tiếp nhận và thực hiện nhiệm vụ

HS hoạt động nhóm, HS trình bày phần tìm hiểu ở nhà.

Dự kiến:

- Tố Hữu tên là Nguyễn Kim Thành, sinh 1920 quê ở tỉnh Thừa Thiên Huế, là nhà cách mạng, nhà thơ lớn của thơ ca hiện đại Việt Nam

HS trả lời

HS khác nhận xét, bổ sung đánh giá.

GV Nhận xét đánh giá, chốt kiến thức.

- Bài Lượm được ông sáng tác năm 1949 trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

- Sáng tác năm 1949 thời kháng chiến chống Pháp.

- Thể loại: Thơ.

Gv HD đọc và tìm hiểu chung về văn bản.

- GV hd đọc: chú thay đổi giọng và nhịp đọc thích hợp với từng câu, từng đoạn. Giọng vui tươi sôi nổi nhí nhảnh ở đoạn đầu và đoạn cuối.

Gv đọc mẫu 1 đoạn.

HS đọc nối tiếp đến hết.

Gv nhận xét cách đọc của HS.

GV yc HS tự đọc phần chú thích giải thích các từ khó trong SGK.

HS tự đọc.

Gv theo dõi kt.

? Em có nhận xét gì về thể loại thơ?

- Thể loại: thơ 4 tiếng, nhịp 2/2

- Loại thơ tự sự - ngôi kể thứ ba.

? Theo em bố cục của bài thơ như thế nào?

- 3 đoạn:

+ Năm khổ thơ đầu: Nhớ lại cuộc gặp gỡ tình cờ giữa nhà thơ và Lượm.

+ Bảy khổ giữa: Chuyến công tác và sự hi sinh của Lượm.

+ Hai khổ cuối: Hình ảnh Lượm sống mãi.

? Kể lại câu chuyện bằng văn xuôi?

Gv hd: Khi kể lại câu chuyện bằng văn xuôi vẫn có thể giữ nguyên những câu đối thoại tiêu biểu của Lượm và nhà thơ.

HS kể, ns, bs.

Gv chữa.

- GV cho HS đọc đoạn thơ đầu

* HĐ 2: Hình ảnh Lượm trong lần gặp gỡ tình cờ với nhà thơ (7 phút)

1. Mục tiêu: HS hiểu : cuộc gặp gỡ tình cờ của nhà thơ với Lượm

2. Phương thức thực hiện: phát vấn, nêu vấn đề, đàm thoại, phân tích, cá nhân.

3. Sản phẩm hoạt động: Câu trả lời của HS.

4. Phương án kiểm tra đánh giá: HS tự đánh giá, HS đánh giá lẫn nhau, GV đánh giá

5. Tổ chức thực hiện.

GV nêu nhiệm vụ. Yêu cầu cả lớp tập trung

GV cho HS quan sát SGK và phần chuẩn bị ở nhà và hỏi

? Hoàn cảnh gặp gỡ giữa Lượm với nhà thơ có gì đáng chú ý?

- Hoàn cảnh: "Huế đổ máu" - Trong hoàn cảnh chiến đấu chống thực dân Pháp.

? Đoạn thơ gợi lên trước mắt người đọc hình ảnh chú bé Lượm như thế nào?

- Hình dáng: Loắt choắt,chân thoăn thoắt, đầu nghênh nghênh, cười híp mí, má đỏ bồ quân.

- Trang phục: Cái xắc xinh xinh

Ca lô đội lệch

- Cử chỉ: Mồm huýt sáo vang

Như con chim chích

Nhảy trên đường vàng

- Lời nói: Cháu đi liên lạc

Vui lắm chú à

ở Đồn Mang Cá

Thích hơn ở nhà

? Em có nhận xét gì về nghệ thuật miêu tả Lượm trên các phương diện: Quan sát và tưởng tượng; đặc sắc trong cách dùng từ?

- Tác giả quan sát trực tiếp lượm bằng mắt nhìn và tai nghe, do đó Lượm được miêu tả rất cụ thể, sống động

Từ láy gợi hình có tác dụng gợi tả hình ảnh Lượm nhỏ nhắn, nhanh nhẹn, vui tươi và nhí nhảnh, nghịch ngợm.

? Đường vàng là con đường như thế nào?

- Đường vàng là con đường trong hồi tưởng là đường cát vàng, đầy nắng vàng, đồng lúa vàng.

? Hình ảnh so sánh Lượm với con chim chích nhảy trên đường vàng đẹp và hay ở chỗ nào?

Hình ảnh so sánh có giá trị gợi hình (Tả rất đúng về hình dáng Lượm: Nhỏ nhắn, hiếu động, tươi vui giữa không gian cánh đồng lúa vàng). Ngoài ra nó còn có giá trị biểu cảm thể hiện tình cảm yêu mến của nhà thơ đối với Lượm.

? Những lời thơ miêu tả Lượm như thế đã làm nổi rõ hình ảnh Lượm với những đặc điểm nào?

- Hồn nhiên, nhanh nhẹn, yêu đời.

? Ngôn ngữ đối thoại của hai chú cháu có gì đáng chú ý?

- Cuộc trò chuyện ngắn ngủi nhưng rất gần gũi, thân mật giữa hai chú cháu

* Hoạt động 3: Hình ảnh Lượm trong chuyến đi liên lạc (10 phút)

1. Mục tiêu: HS hiểu: Lượm trong chuyến đi liên lạc

2. Phương thức thực hiện: phát vấn, nêu vấn đề, đàm thoại, phân tích, hoạt động nhóm.

3. Sản phẩm hoạt động: câu trả lời của học sinh.

4. Phương án kiểm tra đánh giá: HS tự đánh giá, HS đánh giá lẫn nhau, GV đánh giá

5. Tổ chức thực hiện.

GV nêu nhiệm vụ. Yêu cầu cả lớp tập trung

GV cho HS quan sát SGK và phần chuẩn bị ở nhà

? Những lời thơ nào miêu tả Lượm đang làm nhiệm vụ?

- Bỏ thư vào bao

- Thư đề thượng khẩn

- Vụt qua mặt trận

Đạn bay vèo vèo

- Ca lô chú bé

Nhấp nhô trên đồng

? Theo em, lời thơ nào gây ấn tượng nhất cho em?

+ Lời thơ gây ấn tượng nhất là:

Vụt qua mặt trận

Đạn bay vèo vèo

? Em có nhận xét gì về cách dùng từ của tác giả?

Động từ vụt, tính từ vèo vèo, miêu tả chính xác hành động dũng cảm của Lượm và sự ác liệt của chiến tranh.

? Câu hỏi tu từ gợi cho em suy nghĩ gì về hình ảnh Lượm?

- Câu hỏi tu từ: Sợ chi hiểm nghèo?

Nói lên khí phách dũng cảm như một lời thách thức với quân thù.

? Cái chết của Lượm được miêu tả như thế nào?

- Một dòng máu tươi

- Cháu nằm trên lúa

Tay nắm chặt bông

Lúa thơm mùi sữa

Hồn bay giữa đồng...

? Hình ảnh Lượm bất ngờ trúng đạn ngã xuống nằm trên đồng lúa gợi cho em cảm xúc gì?

- Hình ảnh Lượm nằm giữa cánh đồng lúa được miêu tả thật hiện thực và lãng mạn. Lượm ngã ngay trên đất quê hương... Hương thơm của lúa cũng như hương của dòng sữa mẹ đưa em vào giấc ngủ vĩnh hằng. Linh hồn bé nhỏ và anh hùng ấy đã hóa thân vào non sông đất nước.

GV: Cái chết có đổ máu nhưng lại được miêu tả như một giấc ngủ bình yên của trẻ thơ giữa cánh đồng quê hương thơm hương lúa.

? Cái chết ấy gợi cho em những tình cảm và suy nghĩ gì?

- Cái chết của Lượm gợi cho người đọc vừa xót thương, vừa cảm phục. Một cái chết dũng cảm nhưng nhẹ nhàng thanh thản. Lượm không còn nữa nhưng hình ảnh đẹp đẽ của Lượm còn sống mãi với quê hương.

? Tình cảm và tâm trạng của tác giả khi trở về sự hi sinh của Lượm như thế nào?

- Tình cảm của tác giả: Ngạc nhiên, bàng hoàng, đau đớn, nghẹn ngào trước cái chết của Lượm. Nhà thơ đã tách câu thơ làn đôi tạo tiếng gọi thân thương thống thiết.

? Câu hỏi Lượm ơi, còn không đặt ở gần cuối bài thơ như một câu hỏi đầy đau xót. Vì sao sau câu thơ đó tác giả lặp lại ha Lượm vui tươi hồn nhiên ở đoạn đầu?

- Nhấn mạnh, hướng người đọc suy nghĩ đến sự còn hay mất của Lượm.

? Nêu ý nghĩa của đoạn thơ điệp khúc này?

- Điệp khúc Lượm sống mãi: nối tiếp một cách hợp lí, trả lời cho câu hỏi tu từ trên khẳng định Lượm sẽ sống mãi cùng thời gian, trong lòng nhà thơ, trong tình thương nhớ, cảm phục của đồng bào Huế, trong chúng ta và các thế hệ mai sau.

* GV bình: Điều đó còn thể hiện niềm tin của nhà thơ về sự bất diệt của những con người như Lượm. Nhưng đó còn là ước vọng của nhà thơ về một cuộc sống thanh bình không có chiến tranh để trẻ thơ được sống hồn nhiên, hạnh phúc. Những lời thơ cuối cùng vì thế không chỉ diễn tả tình cảm trìu mến mà còn day dứt niềm xót thương và ước vọng hòa bình. Đó là ý nghĩa nhân đạo sâu xa của bài thơ này

? Em cảm nhận được những ý nghĩa nội dung sâu sắc nào từ bài thơ?

HS pb, nx, bs.

GV chốt

Mục tiêu: Giúp học sinh khái quát được những nét đặc sắc về nghệ thuật và nội dung của văn bản.

2. Nhiệm vụ: HS thực hiện yêu cầu của GV

3. Phương thức thực hiện: Hoạt động cá nhân

4. Yêu cầu sản phẩm: câu trả lời của HS

5. Tiến trình thực hiện:

GV chuyển giao nhiệm vụ cho HS:

HOẠT ĐỘNG CÁ NHÂN (2 phút)

? Nêu những đặc sắc về nghệ thuật

? Nêu nội dung của bài thơ?

+ Đọc yêu cầu.

+ HS làm việc cá nhân.

- GV nhận xét câu trả lời của HS.

- GV chốt:

HS đọc to phần ghi nhớ SGK.

GV hd HS làm bt trong SGK và vở bt NV.

HS làm ở nhà

HOẠT ĐỘNG 3: LUYỆN TẬP (3 phút)

1. Mục tiêu: Vận dụng hiểu biết về văn bản để làm bài

2. Nhiệm vụ: HS suy nghĩ, trình bày

3. Phương thức thực hiện: HĐ cặp đôi

4. Yêu cầu sản phẩm: Câu trả lời của HS

5. Tiến trình hoạt động:

*. GV chuyển giao nhiệm vụ cho HS:

TRAO ĐỔI CẶP ĐÔI (1 phút)

? Kể tên bài thơ, bài hát có cùng đề tài? Em hãy đọc một bài thơ hoặc hát một bài hát có chủ đề về người chiến sĩ nhỏ tuổi?

*. HS tiếp nhận và thực hiện nhiệm vụ:

+ Đọc yêu cầu.

+ Trao đổi cặp đôi

- GV nhận xét câu trả lời của HS.

- GV định hướng

I. Giới thiệu chung

1. Tác giả

2. Văn bản

a. Xuất xứ, hoàn cảnh, thể loại

b. Đọc - Chú thích - Bố cục

II. Đọc- Hiểu văn bản

1. Hình ảnh Lượm trong lần gặp gỡ tình cờ với nhà thơ

- Từ láy, so sánh -> là em bé hồn nhiên, nhanh nhẹn, yêu đời, say mê tham gia công tác kháng chiến thật đáng mến, đáng yêu.

2. Hình ảnh Lượm trong chuyến đi liên lạc

* Lượm đang làm nhiệm vụ

- Nhiệm vụ đưa thư khó khăn nguy hiểm

-> Lượm nhanh nhẹn, hăng hái, gan dạ, dũng cảm, quyết tâm hoàn thành nhiệm vụ

* Cái chết của Lượm

- Lượm hi sinh thiêng liêng, cao cả như một thiên thần; tâm hồn em đã hoá thân vào thiên nhiên đất nước.

* Hình ảnh Lượm còn sống mãi

- Điệp khúc hình ảnh Lượm vui tươi hồn nhiên -> khẳng định Lượm sẽ sống mãi cùng thời gian, trong lòng nhà thơ, trong tình thương nhớ, cảm phục của đồng bào Huế, trong chúng ta và các thế hệ mai sau.

III. Tổng kết

1. Nghệ thuật

- Thể thơ 4 chữ từ láy, so sánh

2. Nội dung

- Bài thơ đã khắc họa hình ảnh chú bé Lượm hồn nhiên vui tươi hăng hái dũng cảm. Lượm đã hi sinh nhưng hình ảnh của em còn sống mãi với quê hương đất nước và trong lòng mọi người

3. Ghi nhớ (SGK- tr77)

IV. Luyện tập:

- Bài 2: (sgk / 77)

Hoạt động của thầy và trò

Nội dung kiến thức

HĐ1: Hướng dẫn tìm hiểu chung

- HS: Đọc chú thích SGK

? Em hiểu gì về tác giả Tố Hữu?

- HS trình bày

- GV nhận xét, bổ sung.

- GV giới thiệu thêm về sự nghiệp sáng tác văn chương của ông.

? Em hãy nêu hiểu biết của em về tác phẩm?

- HS: Trả lời

- GV: Hướng dẫn đọc -> Đọc mẫu một đoạn -> HS đọc tiếp -> GV nhận xét.

- GV: Giải thích một số từ khó.

? Bài thơ được làm theo thể thơ nào?

? Bài thơ được chia làm mấy phần? Nội dung từng phần?

- HS: + P1: Từ đầu “đi xa dần”: Hình ảnh Lượm trong cuộc gặp gỡ của hai chú cháu.

+ P2: Tiếp -> “giữa đồng”: chuyến đi liên lạc cuối cùng và sự hi sinh dũng cảm của chú bé Lượm.

+ P3: Còn lại: Hình ảnh Lượm còn sống mãi.

HĐ 2: Hướng dẫn tìm hiểu văn bản

- GV: gọi Hs đọc 5 khổ đầu

? Ngay từ đầu tác giả giới thiệu cuộc gặp gỡ tình cờ để rồi giới thiệu hình ảnh Lượm hồn nhiên có ý nghĩa gì?

- HS: Gặp gỡ trong hoàn cảnh khốc liệt và thời gian ngắn ngủi, tác giả vẫn kịp nhận ra chú bé Lượm đáng yêu, hồn nhiên. Điều đó cho thấy hình ảnh Lượm đã để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng tác giả.

? Hình ảnh Lượm được miêu tả như thế nào qua cái nhìn của người kể (trang phục, hình dáng, cử chỉ, lời nói)?

? Hình ảnh Lượm được miêu tả tập trung ở những câu thơ nào? Qua những sự kiện gì? Tại sao khi miêu tả trang phục chỉ miêu tả xắc và calô?

- HS: Đó là những trang phục riêng, đặc sắc của các chiến sĩ vệ quốc thời kháng chiến làm công tác liên lạc.

? Dáng điệu của Lượm được đặc tả bằng những từ ngữ nào? Nhận xét?

- HS: Đọc những câu thơ miêu tả cử chỉ của Lượm. Nhận xét về Lượm.

? Nhận xét chung về hình ảnh Lượm? Cảm nghĩ của em?

HS đọc đoạn 2

? So sánh nhịp điệu với những khổ thơ đầu tiên? Tác dụng của sự thay đổi?

- HS: Trả lời

? Những lời thơ nào miêu tả Lượm đang làm nhiệm vụ?

- HS: Trả lời

? Trên đường làm nhiệm vụ đó có nguy hiểm không?

? Qua đó cho ta thấy Lượm thể hiện là một em bé như thế nào?

? Lượm đã hi sinh như thế nào. Hình ảnh đó gợi cho em cảm xúc gì?

? Những câu thơ nào thể hiện tình cảm và tâm trạng của tác giả khi kể về sự hi sinh của Lượm. Tình cảm đó như thế nào (qua cách xưng hô)

- HS: Khi nghe tin Lượm hi sinh, tác giả đau đớn thốt lên: Ra thế, Lượm ơi!

Câu thơ bị ngắt làm đôi diễn tả sự đau đớn tột độ như tiếng nấc nghẹn ngào của nhà thơ.

- GV Bình: Lời thơ như tiếng nấc nghẹn ngào. Hình dung lại mà tác giả tưởng như phải chứng kiến cái giây phút đau đớn ấy. Lượm đã hi sinh thật anh dũng giữa tuổi thiếu niên hồn nhiên: Sự hi sinh của Lượm thật cao đẹp. Không dừng lại lâu ở niềm xót thương, nhà thơ đã cảm nhận sự hi sinh của Lượm thật thiêng liêng, cao cả như một thiên thần nhỏ bé yên nghỉ giữa cánh đồng quê hương với hương thơm lúa non thanh khiết bao trùm quanh em và linh hồn bé nhỏ đó đã hóa thân vào với cỏ cây, thiên nhiên, đất nước.

? ý nghĩa của khổ thơ cuối cùng là gì so sánh với khổ thơ đầu tứ thơ có gì đặc biệt ?

- HS: Trả lời

HĐ 3: Hướng dẫn tổng kết

? Nội dung của bài thơ?

- HS: Trả lời

? Nhận xét về thể thơ, từ ngữ?

- HS: Trả lời

? Sự linh hoạt về kiểu câu có tác dụng gì?

? Nhận xét về các cách gọi tên nhân vật Lượm?

- HS: Trả lời

I. TÌM HIỂU CHUNG

1. Tác giả, tác phẩm: SGK

2. Đọc và tìm hiểu chú thích

3. Thể thơ: Bốn chữ

4. Bố cục: 3 phần

II. TÌM HIỂU VĂN BẢN

1. Hình ảnh Lượm trong cuộc gặp gỡ tình cờ giữa hai chú cháu:

- Trang phục: cái xắc xinh xinh, ca lô đội lệch.

-> đơn giản, gọn gàng.

- Dáng điệu: loắt choắt, đầu nghênh nghênh

-> nhỏ bé, nhanh nhẹn, tinh nghịch.

- Cử chỉ: chân thoăn thoắt, huýt sáo, cười híp mí.

-> nhanh nhẹn, tươi vui, hồn nhiên, yêu đời.

- Lời nói: “Cháu đi liên lạc

…

Thích hơn ở nhà”

-> Tự nhiên, chân thật.

=> Đoạn thơ với nhịp điệu nhanh, cùng nhiều từ láy gợi hình góp phần thể hiện hình ảnh Lượm – một em bé liên lạc hồn nhiên, vui tươi, say mê tham gia công tác kháng chiến thật đáng mến, đáng yêu.

2. Hình ảnh Lượm trong chuyến công tác cuối cùng:

- Hoàn cảnh: - Thư đề thượng khẩn.

Đạn bay vèo vèo.

-> khẩn cấp, khó khăn, nguy hiểm.

- Hành động: - Bỏ thư vào bao

Vụt qua mặt trận.

-> dũng cảm, nhanh nhẹn, hăng hái quyết hoàn thành nhiệm vụ không nề nguy hiểm.

- Cháu nằm trên lúa...chặt bông.

-> Hi sinh: dũng cảm, thiêng liêng, cao cả hóa thân vào thiên nhiên.

3. Hình ảnh Lượm trong lòng mọi người:

- Hai khổ cuối tái hiện hình ảnh Lượm à Kết cấu vòng: Lượm sống mãi trong lòng nhà thơ và còn mãi với quê hương, đất nước.

III. TỔNG KẾT:

1. Nội dung:

- Bài thơ gây ấn tượng sâu sắc về Lượm – một chú bé hồn nhiên, nhanh nhẹn, dũng cảm… Lượm đã hi sinh nhưng hình ảnh Lượm vẫn còn sống mãi trong lòng mọi thế hệ Việt Nam.

2. Nghệ thuật :

- Thể thơ bốn chữ, nhiều từ láy có giá trị gợi hình và giàu âm điệu góp phần tạo nên thành công trong nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật.

- Một số câu thơ có cấu tạo đặc biệt thể hiện cảm xúc của nhà thơ một cách đậm nét.

- Sự thay đổi cách gọi đã thể hiện những sắc thái quan hệ và tình cảm trong từng trường hợp khác nhau giữa người kể và nhân vật Lượm.