Bảng tên gọi và gốc acid

Bảng tên gọi và gốc acid được VnDoc sưu tầm và tổng hợp lí thuyết trong chương trình giảng dạy môn Hóa học lớp 11. Hi vọng rằng đây sẽ là những tài liệu hữu ích trong công tác giảng dạy và học tập của quý thầy cô và các bạn học sinh.

Lưu ý: Nếu bạn muốn Tải bài viết này về máy tính hoặc điện thoại, vui lòng kéo xuống cuối bài viết.

I. ACID

1. Định nghĩa acid

Acid là những hợp chất trong phân tử có nguyên tử hydrogen liên kết với gốc acid. Khi tan trong nước, acid tạo ra ion H⁺.

Gốc acid trong các acid sau là: H (Hydrogen), H₂SO₄ (Sulfuric acid), HCl (Hydrochloric acid), HNO₃ (Nitric acid).

Theo thhuyết Bronsted – Lowry về acid - base

Acid là chất cho proton ( H + ), base là chất nhận proton. Acid và base có thể là phân tử hoặc ion.

Ví dụ: HCO₃^- + H₂O \(\overset{}{\rightleftharpoons}\) H₃O⁺ + CO₃^2-

HCO₃^- cho H+ nên HCO3- có tính acid

HCO₃^- + H₂O \(\overset{}{\rightleftharpoons}\) H₂CO₃ + OH^-

⇒ HCO₃^- nhận H⁺ nên HCO₃^- có tính base

Vậy ion HCO₃^- trong nước gọi là chất lưỡng tính (vừa có thể cho proton H⁺ , vừa có thể nhận proton).

2. Gọi tên acid

Hoá trị gốc acid bằng số nguyên tử Hiđro liên kết với gốc acid trong acid đó.

Gốc acid không chứa Oxygen → đuôi ide

Gốc acid chứa oxygen, hóa trị thấp → đuôi ite

Gốc acid chứa oxygen, hóa trị cao → đuôi ate

Lưu ý: 

Tên acid hữu cơ:

Dùng đuôi “-oic acid” (ví dụ: CH₃COOH → ethanoic acid, HCOOH → methanoic acid).

Nếu phân tử có nhóm thế → gọi kèm vị trí (ví dụ: lactic acid → 2-hydroxypropanoic acid).

Tên gốc acid hữu cơ:

Đổi “-oic acid” → “-oate” (vd: ethanoate, methanoate, benzoate).

II. BẢNG TÊN GỌI ACID VÀ GỐC ACID

CTHH	Tên gọi	Loại acid	Gốc acid	Tên gốc
HCl	hydrochloric acid	Gốc acid không chứa oxygen	- Cl	-chloride
HBr	hydrobromic acid		- Br	-bromide
H2S	hydrosulfuric acid		= S	-sulfide
			- HS	-hydrogen sulfide
HNO2	nitrous acid	acid có oxygen, hóa trị thấp	- NO2	-nitrite
HNO3	nitric acid	Gốc acid chứa oxygen, hóa trị cao	- NO3	-nitrate
H2SO3	sulfurous acid	acid có oxygen, hóa trị thấp	= SO3	-sulfite
			- HSO3	-hydrogen sulfite
H2SO4	sulfuric acid	Gốc acid chứa oxygen, hóa trị cao	= SO4	-sulfate
			- HSO4	- hydrogen sulfate
H3PO4	phosphoric acid	Gốc acid chứa oxygen, hóa trị cao	- H2PO4	-dihydrogen phosphate
			= HPO4	-hydrogen phosphate
			≡ PO4	-phosphate
H2CO3	carbonic acid	Gốc acid chứa oxygen, hóa trị cao	= CO3	-carbonate
			- HCO3	-hydrogen carbonate -bicarbonate
CH₃COOH	Ethanoic acid		CH₃COO⁻	Ethanoate
HCOOH	Methanoic acid		HCOO⁻	Methanoate
CH₃–CH(OH)–COOH	2-Hydroxypropanoic acid		CH₃–CH(OH)–COO⁻	2-Hydroxypropanoate
HOOC–COOH	Ethanedioic acid		C2O42-	Oxalate
C6H5COOH	Benzoic acid		C6H5COO⁻	Benzoate

III. Cách xác định gốc acid mạnh

a) So sánh định tính tính acid của các acid

- Nguyên tắc chung: Nguyên tử H càng linh động thì tính axit càng mạnh.

• Đối với các acid có oxygen của cùng một nguyên tố: càng nhiều O tính acid càng mạnh.

HClO < HClO₂ < HClO₃ < HClO₄

• Đối với acid của các nguyên tố trong cùng chu kì: nguyên tố trung tâm có tính phi kim càng mạnh thì tính acid của acid càng mạnh (các nguyên tố đều ở mức hóa trị cao nhất).

H₃PO₄ < H₂SO₄ < HClO₄

• Đối với axit của các nguyên tố trong cùng một nhóm A thì:

+ Acid không có oxygen: tính acid tăng dần từ trên xuống dưới:

HF < HCl < HBr < HI (do bán kính ion X^- tăng)

+ Acid có O: tính acid giảm dần từ trên xuống dưới:

HClO₄ > HBrO₄ > HIO₄ (do độ âm điện của X giảm dần)

- Với các acid hữu cơ RCOOH: (nguyên tử H được coi không có khả năng hút hoặc đẩy e)

+ Nếu gốc R no (đẩy e) làm giảm tính acid. Gốc R no càng nhiều nguyên tử C thì khả năng đẩy e càng mạnh:

HCOOH > CH₃COOH > CH₃CH₂COOH > CH₃CH₂CH₂COOH > n-C₄H₉COOH.

+ Nếu gốc R hút e (không no, thơm hoặc có halogen...) sẽ làm tăng tính acid.

- Xét với gốc R có chứa nguyên tử halogen:

+ Halogen có độ âm điện càng lớn thì tính acid càng mạnh:

CH₂FCOOH > CH₂ClCOOH > CH₂BrCOOH > CH₂ICOOH > CH₃COOH

+ Gốc R có chứa càng nhiều nguyên tử halogen thì tính acid càng mạnh:

Cl₃CCOOH > Cl₂CHCOOH > ClCH₂COOH > CH₃COOH

+ Nguyên tử halogen càng nằm gần nhóm COOH thì tính acid càng mạnh:

CH₃CH₂CHClCOOH > CH₃CHClCH₂COOH > CH₂ClCH₂CH₂COOH > CH₃CH₂CH₂COOH

• Với một cặp acid/base liên hợp: tính acid càng mạnh thì base liên hợp của nó càng yếu và ngược lại.
• Với một phản ứng: acid mạnh đẩy được acid yếu khỏi dung dịch muối (trường hợp trừ một số đặc biệt).

b) So sánh định lượng tính acid của các acid

• Với acid HX trong nước có cân bằng: HX <=> H⁺ + X^– ta có hằng số phân ly acid: KA
• KA chỉ phụ thuộc nhiệt độ, bản chất của acid. Giá trị của KA càng lớn tính acid của acid càng mạnh.

IV. CÂU HỎI VẬN DỤNG LIÊN QUAN

Câu 1. Dựa vào thuyết acid-base của Brønsted-Lowry, hãy xác định acid, base trong các phản ứng sau:

a) HCOOH + H₂O \(\overset{}{\rightleftharpoons}\) HCOO^- + H₃O⁺

b) HCN + H₂O \(\overset{}{\rightleftharpoons}\) CN^- + H₃O⁺

c) S^2- + H₂O \(\overset{}{\rightleftharpoons}\) HS^- + OH-

d) (CH₃)₂NH + H₂O \(\overset{}{\rightleftharpoons}\) (CH₃)₂NH₂⁺ + OH^-

Hướng dẫn trả lời

a) HCOOH + H₂O \(\overset{}{\rightleftharpoons}\) HCOO^- + H₃O⁺

Phản ứng thuận: HCOOH là acid, H₂O là base; phản ứng nghịch: HCOO^- là base, H₃O⁺ là acid.

b) HCN + H₂O \(\overset{}{\rightleftharpoons}\) CN^- + H₃O⁺

Phản ứng thuận: HCN là acid, H₂O là base; phản ứng nghịch: CN^- là acid, H₃O⁺ là base.

c) S^2- + H₂O \(\overset{}{\rightleftharpoons}\) HS^- + OH-

Phản ứng thuận: H₂O là acid, S^2- là base; phản ứng nghịch: HS^- là acid, là OH^- base.

d) (CH₃)₂NH + H₂O \(\overset{}{\rightleftharpoons}\) (CH₃)₂NH₂⁺ + OH^-

Phản ứng thuận: H₂O là acid, (CH₃)₂NH là base; phản ứng nghịch: (CH₃)₂NH₂⁺ là acid, OH^- là base.

Câu 2. Trong các phản ứng dưới đây, hãy cho biết ở phản ứng nào nước đóng vai trò là acid, ở phản ứng nào nước đóng vai trò là base theo thuyết Bronsted - Lowry:

a) HCl + H₂O → H₃O⁺ + Cl^-

b) NH₃ + H₂O ⇌ NH₄⁺ + OH^-

c) CH₃COOH + H₂O ⇌ H₃O⁺ + CH₃COO^-

d) CO₃^- + H₂O ⇌ HCO^3- + OH^-

Hướng dẫn trả lời

Theo thuyết Bronsted – Lowry, chất nhận H⁺ đóng vai trò là base, chất cho H⁺ đóng vai trò là acid.

Nước đóng vai trò acid: b, d.

Nước đóng vai trò base: a, c.

Câu 3. Cho các phân tử và ion sau: HI, CH₃COO^-, H₂PO₄^-, PO^3-, NH₃, S^2-, HPO^2-. Hãy cho biết phân tử, ion nào là acid, base, lưỡng tính theo thuyết Bronsted - Lowry. Giải thích.

Câu 4. Trong dung dịch nước, cation kim loại mạnh, gốc acid mạnh không bị thuỷ phân, còn cation kim loại trung bình và yếu bị thuỷ phân tạo môi trường acid, gốc acid yếu bị thuỷ phân tạo môi trường base. Dung dịch muối nào sau đây có pH < 7 ?

A. FeCl₃ .

B. KCl .

C. Na₂CO₃ .

D. Na₂SO₄ .

Câu 5. Nabica là một loại thuốc có thành phần chính là NaHCO₃ , được dùng để trung hoà bớt lượng acid HCl dư trong dạ dày.

a) Viết phương trình hoá học của phản ứng trung hoà trên.

b) Giả thiết nồng độ dung dịch HCl trong dạ dày là 0,035 M , tính thể tích dung dịch HCl được trung hoà khi bệnh nhân uống 0,588 g bột NaHCO₃ .

-------------------------------------------