Danh pháp các hợp chất hữu cơ

Danh pháp các hợp chất hữu cơ bao gồm cách gọi tên các loại hợp chất hữu cơ và tên gọi của các hợp chất hữu cơ chương trình Giáo dục phổ thông 2018.

I. Danh pháp chung

1. Tên thông thường

Thường đặt theo nguồn gốc tìm ra chúng đôi khi có phần đuôi để chỉ rõ hợp chất loại nào.

2. Tên hệ thống theo danh pháp IUPAC

a) Tên gốc – chức

Tên phần gốc gốc _ Tên phần định chức

Ví dụ:

C₂H₅Cl Ethyl chloride

C₂H₅OCH₃ Ethyl methyl ether

Lưu ý: Các gốc có vần iso và neo viết liền, sec- và tert- có dấu gạch nối “-”

b) Tên thay thế

Tên thay thế được viết liền, không viết cách như tên gốc chức, chia thành ba phần:

Tên phần thế (có thể không có) + Tên mạch carbon chính + Tên phần định chức

Ví dụ:

CH₃-CH₃ ethane

C₂H₅-Cl chloroethane

CH₃-CH(OH)-CH=CH₂ but-3-en-2-ol

Thứ tự ưu tiên trong mạch:

COOH > -CHO > -OH > -NH₂ > -C=C > -C≡CH > nhóm thế

Ví dụ:

OHC-CHO ethanedial

HC≡C-CH₂-CH₂-C(CH=CH₂)=CH-CHO 3-vinylhept-2-en-6-ynal

OHC-C≡C-CH₂-CH₂-C(CH=CH₂)=CH-CHO 3-vinyloct-2-en-6-ynedial

3. Số lượng và tên mạch carbon chính

Bảng thống kê số lượng và tên mạch carbon chính từ 1 đến 10:

	Số lượng		Mạch chính carbon
1	Mono	Meth
2	Di	Eth
3	Tri	Prop
4	Tetra	But
5	Penta	Pent
6	Hexa	Hex
7	Hepta	Hept
8	Octa	Oct
9	Nona	Non
10	Deca	Dec

Cách nhớ: Mẹ Em Phải Bón Phân Hóa Học Ở Ngoài Đồng

Bảng liệt kê số lượng từ 1 đến 100:

1	Mono	19		Nonadeca
2	Di (bis)	20		Icosa
3	Tri (tris)	21		Henicosa
4	Tetra (tetrakis)	22		Docosa
5	Penta (pentakis)	23		Tricosa
6	Hexa (hexakis)	30		Triaconta
7	Hepta (heptakis)	31		Hentriaconta
8	Octa (octakis)	35		Pentatriaconta
9	Nona (nonakis)	40		Tetraconta
10	Deca (decakis)	48		Octatetraconta
11	Undeca	50		Pentaconta
12	Dodeca	52		Dopentaconta
13	Trideca	60		Hexaconta
14	Tetradeca	70		Heptaconta
15	Pentadeca	80		Octaconta
16	Hexadeca	90		Nonaconta
17	Heptadeca	100		Hecta
18	Octadeca

4. Tên một số gốc (nhóm) thường gặp

a) Gốc (nhóm) no alkyl

Từ alkane bớt đi 1 H được nhóm alkyl

CH₃-: methyl

CH₃-CH₂-: ethyl

CH₃-CH₂-CH₂-: propyl

CH₃-CH(CH₃)-: isopropyl

CH₃CH₂CH₂CH₂-: butyl

CH₃-CH(CH₃)-CH₂-: isobutyl

CH₃-CH₂-CH(CH₃)-: sec-butyl

(CH₃)₃C-: tert-butyl

CH₃-CH₂-CH₂-CH₂-CH₂-: amyl

CH₃-CH(CH₃)-CH₂-CH₂-: isoamyl

CH₃-CH₂-C(CH₃)₂-: tert-pentyl

(CH₃)₃C-CH₂-: neopentyl

b) Gốc (nhóm) không no

CH₂=CH-: vinyl

CH₂=CH-CH₂-: allyl

c) Gốc (nhóm) thơm

C₆H₅-: phenyl

C₆H₅-CH₂-: benzyl

Nhóm đặc trưng ở dạng tiền tố (Prefix)

Nhóm	Tiền tố	Nhóm	Tiền tố
F	Fluoro-	NO	Nitroso-
Cl	Chloro-	NO2	Nitro-
Br	Bromo-	OR	R-oxy-
I	Iodo-

Nhóm đặc trưng ở dạng tiền tố (Prefix) và hậu tố (Suffix)

Loại hợp chất	Nhóm	Hậu tố	Tiền tố
Alcohols	-OH	-ol	hydroxy-
Ketones	-(C)=O |	-one	oxo-
Aldehydes	-(C)H=O -CH=O	-al -carbaldehyde	oxo- formyl-
Carboxylic acids	-(C)OOH -COOH	-oic acid -carboxylic acid	carboxy-
Esters	-(C)OOR -COOR	R … -oate R … -carboxylate	(R-oxy)-oxo- R-oxycarbonyl-

(C) nghĩa là nguyên tử carbon này được tính trong mạch carbon chính

II. DANH PHÁP CÁC LOẠI HỢP CHẤT HỮU CƠ

1. ALKANE

- Alkane (hay parafin) là những hydrocarbon no không có mạch vòng.

- Công thức chung: C_nH_2n+2 (n 1)

- Cách gọi tên:

+ Chọn mạch chính: mạch carbon dài nhất có nhiều nhánh nhất.

+ Đánh số mạch chính: từ phía phân nhánh sớm hơn.

+ Gọi tên:

Phần nhánh	Phần mạch chính
Vị trí nhánh – tên nhánh	Tên mạch chính + ane

- Lưu ý:

+ Gọi tên mạch nhánh (tên nhóm alkyl) theo thứ tự vần chữ cái

+ Số chỉ vị trí nhánh nào đặt ngay trước gạch nối với tên nhánh đó.

VD:

+ Chọn mạch chính:

Mạch (a): 5C, 2 nhánh Đúng

Mạch (b): 5C, 1 nhánh Sai

+ Đánh số mạch chính: Số 1 từ phía bên phải vì phân nhánh sớm hơn bên trái

+ Gọi tên nhánh: theo thứ tự chữ cái (nhánh Ethyl trước nhánh Methyl) sau đó đến tên mạch C chính rồi đến đuôi ane 3-ethyl-2-methylpentane

2. ALKENE

- Alkene là hydrocarbon mạch hở trong phân tử có một liên kết đôi C=C.

- Công thức phân tử chung: C_nH_2n (n≥2).

a) Tên thông thường

Tên thường của alkene đơn giản lấy từ tên của alkane tương ứng nhưng đổi đuôi ane thành đuôi ylene.

VD:

CH₂=CH₂ ethylene

CH₂=CH-CH₃ propylene

CH₂=CH-CH₂-CH₃ α-butylene

CH₃-CH=CH-CH₃ β-butylene

CH₂=C(CH₃)-CH₃ isobutylene

b) Tên thay thế

- Cách gọi tên:

+ Chọn mạch chính: mạch carbon dài nhất có chứa liên kết đôi và có nhiều nhánh nhất.

+ Đánh số mạch chính: từ phía gần liên kết đôi hơn.

+ Gọi tên:

Phần nhánh	Phần mạch chính
Vị trí nhánh – tên nhánh	Tên mạch chính – vị trí liên kết đôi – ene

- Lưu ý:

+ Gọi tên mạch nhánh (tên nhóm alkyl) theo thứ tự vần chữ cái. Số chỉ vị trí nhánh nào đặt ngay trước gạch nối với tên nhánh đó.

+ Khi mạch chính chỉ có 2 hoặc 3 nguyên tử C thì không cần ghi vị trí liên kết đôi.

VD:

CH₂=CHCH₂CH₂CH₃ pent-1-ene

CH₃CH=CHCH₂CH₃ pent-2-ene

CH₂=C(CH₃)-CH₂CH₃ 2-methylbut-1-ene

CH₃C(CH₃)=CHCH₃ 2-methylbut-2-ene

- Đồng phân hình học của alkene: để có đồng phân hình học thì R¹ ≠ R² và R³ ≠ R⁴.

+ Mạch chính ở cùng một phía của liên kết đôi: đồng phân cis

+ Mạch chính ở về hai phía của liên kết đôi: đồng phân trans

(Cis – Cùng; Trans – Trái)

VD: But-2-ene

                                 

Cis-but-2-ene                                          Trans-but-2-ene

3. ALKADIENE

- Alkadiene là hydrocarbon mạch hở có hai liên kết đôi C=C trong phân tử.

- Công thức phân tử chung: C_nH_2n-2 (n 3).

a) Tên thông thường

VD:

CH₂=C=CH₂ allene

CH₂=CH-CH=CH₂ butadiene

CH₂-C(CH₃)=CH=CH₂ isoprene

b) Tên thay thế

- Cách gọi tên:

+ Chọn mạch chính: mạch carbon dài nhất có chứa hai liên kết đôi và có nhiều nhánh nhất.

+ Đánh số mạch chính: từ phía gần liên kết đôi hơn.

+ Gọi tên:

Phần nhánh	Phần mạch chính
Vị trí nhánh – tên nhánh	Tên mạch chính + a – vị trí các liên kết đôi – diene

- Lưu ý:

+ Gọi tên mạch nhánh (tên nhóm alkyl) theo thứ tự vần chữ cái. Số chỉ vị trí nhánh nào đặt ngay trước gạch nối với tên nhánh đó.

+ Khi mạch chính chỉ có 3 nguyên tử C thì không cần ghi vị trí các liên kết đôi.

VD:

CH₂=C=CH₂ propadiene

CH₂=CH-CH=CH₂ buta-1,3-diene

CH₂-C(CH₃)=CH=CH₂ 2-methylbuta-1,3-diene

CH₂=CH-CH₂-CH=CH₂ penta-1,4-diene

4. ALKYNE

- Alkyne là hydrocarbon mạch hở trong phân tử có một liên kết ba C≡C.

- Công thức phân tử chung: C_nH_2n-2 (n 2).

a) Tên thông thường

R-C≡C-R’

Tên R, R’ + acetylene (viết liền)

VD:

CH≡CH acetylene

CH₃-C≡C-C₂H₅ ethylmethylacetylene

CH≡C-CH=CH₂ vinylacetylene

b) Tên thay thế

• Quy tắc gọi tên alkyne tương tự như gọi tên alkene, nhưng dùng đuôi yne để chỉ liên kết ba.
• Cách gọi tên:

+ Chọn mạch chính: mạch carbon dài nhất có chứa liên kết ba và có nhiều nhánh nhất.

+ Đánh số mạch chính: từ phía gần liên kết ba hơn.

+ Gọi tên:

Phần nhánh	Phần mạch chính
Vị trí nhánh – tên nhánh	Tên mạch chính – vị trí liên kết ba – yne

Lưu ý:

+ Gọi tên mạch nhánh (tên nhóm alkyl) theo thứ tự vần chữ cái. Số chỉ vị trí nhánh nào đặt ngay trước gạch nối với tên nhánh đó.

+ Khi mạch chính chỉ có 2 hoặc 3 nguyên tử C thì không cần ghi vị trí liên kết ba.

VD:

CH≡CH ethyne

CH≡C-CH₃ propyne

CH≡C-CH₂CH₃ but-1-yne

CH₃-C≡C-CH₃ but-2-yne

Trong một chất vừa có liên kết đôi và liên kết ba, vần -ene được gọi trước -yne, nhưng lược bỏ 'e'.

VD:

CHC-CH=CH-CH₃ pent-3-en-l-yne
CHC-CH=CH₂ but-l-en-3-yne

-------------------------------------------------------------

Để có thể xem hết nội dung tài liệu mời các bạn ấn FILE TẢI VỀ bên dưới