Phân tích truyện Bến quê lớp 9
Phân tích Bến quê lớp 9
"Văn học là nhân học"- có lẽ vì thế mà những tác phẩm văn học chân chính luôn lay động được lòng người. Truyện ngắn Bến quê của nhà văn Nguyễn Minh Châu là một tác phẩm như thế. Trong truyện ngắn này, Nguyễn Minh Châu- nhà văn luôn "đi tìm hạt ngọc ẩn sâu trong tâm hồn con người" - đã chuyển tải những chiêm nghiệm, suy nghĩ sâu sắc về con người và về cuộc đời. Nhân vật Nhĩ là nhân vật chính của tác phẩm, trong những ngày cuối đời mình, anh nhận ra vẻ đẹp của quê hương và giá trị của gia đình, đồng thời cũng chua xót nhận ra ước muốn được đặt chân lên bãi bồi quê hương của mình sẽ không bao giờ thực hiện được nữa. Những nỗi niềm, những tiếng thương trong truyện ngắn Bến quê đều chứa đựng sự trăn trở, nuối tiếc đó, đều muốn nhắn nhủ con người đừng thờ ơ với những gì gần gũi mà thiêng liêng và quý giá của mình.
Nỗi niềm của nhân vật Nhĩ được Nguyễn Minh Châu miêu tả trong một tình huống truyện rất đặc biệt, chứa đựng nhiều nghịch lý. Tình huống, hoàn cảnh đó căn bản là quá khứ và hiện tại của Nhĩ. Quá khứ: Nhĩ làm một công việc có điều kiện đi đến hầu hết mọi nơi trên trái đất, những nơi có vẻ đẹp và bao điều kỳ thú. Hiện tại: Nhĩ bị bệnh hiểm nghèo, bị liệt toàn thân, mọi sinh hoạt và cử động của anh đều phải nhờ vào vợ con, và cả mấy đứa trẻ hàng xóm. Tình huống trở nên nghịch lý là: Khi còn khỏe mạnh, Nhĩ chưa từng đặt chân đến bãi bồi bên kia sông của quê hương anh. Anh từng ngắm nhiều vẻ đẹp trên thế giới, nhưng lại không biết rằng quê hương mới là nơi đẹp nhất. Đến khi căn bệnh nặng làm cho anh nằm liệt một chỗ, thì hoàn cảnh đó lại giúp anh chiêm nghiệm, ngắm nhìn và phát hiện ra vẻ đẹp tuyệt vời này, nhưng anh không còn đủ sức để đặt chân đến, chỉ có thể khát khao một cách vô vọng. Nỗi niềm đó thật xót xa làm sao...
Nỗi niềm xúc động mà Nguyễn Minh Châu thể hiện trong bến quê chính là tình yêu quê hương sâu thẳm của Nhĩ, nó đau đáu trong những ngày cuối đời của anh. Qua khung cửa ngôi nhà nhỏ bên sông, Nhĩ nhận ra rằng trời sắp lập thu, "hoa bằng lăng đậm sắc hơn", đó là một vẻ đẹp bình dị của cuộc sống mà có lẽ những người khác xung quanh Nhĩ không cảm nhận thấm thía bằng anh, bởi căn bệnh hiểm nghèo giúp cho Nhĩ đắm mình trong những suy nghĩ nội tâm và tận hưởng sắc màu của phong cảnh thiên nhiên. Ngắm kỹ dòng sông quê nhà, Nhĩ còn nhận thấy sông Hồng đỏ nhạt, mặt sông như rộng thêm ra và vòm trời như cao hơn. Anh còn tỉ mỉ quan sát thấy những tia nắng sớm từ từ di chuyển, vùng phù sa phô ra một màu vàng thau xen màu xanh non. Có thể nói trong truyện Bến quê, ngòi bút miêu tả của Nguyễn Minh Châu đã đạt đến đỉnh cao, khi vẽ lên bức tranh phong cảnh một vùng đồng bằng ven sông Hồng với cảnh tượng thiên nhiên gần gũi, quen thuộc mà lại tuyệt đẹp và rất giàu sức sống. Cảnh tượng kỳ diệu đó dội vào trong tâm hồn của Nhĩ, làm bùng lên một khao khát được đặt chân qua bãi bồi bên kia sông quê anh, nơi mà lúc này Nhĩ cho là đẹp nhất, tuyệt vời nhất, hơn mọi nơi trên thế giới mà anh từng đặt chân đến. Thế đấy, người đàn ông tưởng rằng mình đã chiêm ngưỡng được những cảnh tượng đẹp nhất, lại phát hiện ra cái đẹp ở một nơi quen thuộc mà mình chưa từng đặt chân lên, và có lẽ sẽ không bao giờ đặt chân đến được. Nỗi niềm này là sự chua xót, cũng là sự thức tỉnh trong tâm hồn một con người từng trải, và thấm thía giá trị của thời gian trong chính phút giây này.
Nỗi niềm, cũng là tiếng thương kỳ diệu mà Nguyễn Minh Châu thể hiện trong tác phẩm còn là những chiêm nghiệm và phát hiện của Nhĩ trong cuộc sống gia đình. Khi còn trẻ, khỏe, Nhĩ bị lôi cuốn bởi những chân trời mới mẻ, nhiều màu sắc, có lẽ vì vậy, anh chưa hiểu hết cái quý giá của mái ấm gia đình, đơn sơ nhưng bền vững. Cũng chính vì rơi vào tình huống ốm nặng, phải nương tựa vào gia đình những ngày cuối của cuộc đời, mà Nhĩ có dịp ngắm nhìn Liên, người vợ anh gắn bó suốt bao nhiêu năm dài. Lần đầu tiên, Nhĩ nhìn thấy Liên, vợ anh mặc áo vá. Hình ảnh này cũng không có gì lạ lùng, nhưng nó lại toát lên thật nhiều niềm thương yêu và xót xa trong lòng Nhĩ. Xa cách gia đình bao lâu để đến những vùng đất lạ, khi trở về gia đình, Nhĩ vẫn nhận thấy nguyên vẹn những nét tần tảo và chịu đựng, hy sinh của Liên. Anh tìm được nơi nương tựa là gia đình trong những ngày kiệt quệ vì bệnh tật. Đó chính là giá trị đích thực của mái ấm gia đình mà trong những ngày khỏe mạnh, thành đạt, có thể Nhĩ vô tình chưa để ý đến. Nhĩ nhận ra giá trị tốt đẹp đó với lòng biết ơn sâu sắc dành cho vợ, cho gia đình, và cho cả những người hàng xóm tốt bụng. Mỗi một con người đều có những tình thương quý giá đó bên mình, nhưng để thấm thía hết giá trị của nó không phải dễ, và có khi người ta nhận ra được giá trị đó cũng chính là lúc con đường đời đã sắp đến điểm cuối như Nhĩ.
Sự xúc động của truyện Bến quê không nằm ở bi kịch của một người đau ốm, tuyệt vọng vì cái chết trước mặt, mà nó lại nằm ở sự thức tỉnh con người về những chân lý cuộc sống. Nhà văn muốn chuyển tải thông điệp: con người ta, trên đường đời, khó tránh khỏi những điều vòng vèo và chùng chình. Rồi bỏ lỡ những điều ý nghĩa nhất. Nhĩ muốn thức tỉnh mọi người về những điều đó, để con người khỏi sa vào những điều vòng vèo ấy, và biết hướng tới những giá trị gần gũi nhưng đích thực, bền vững trong cuộc sống. Đó có thể là sự trân trọng quê hương và gia đình mình, có thể là sự nhận biết về những điều thực sự quý giá nhất của mỗi con người.Ở cuối câu chuyện, tác giả Nguyễn Minh Châu miêu tả chân dung và cử chỉ của Nhĩ thật khác thường: "mặt mũi Nhĩ đỏ rựng, hai mắt long lanh, hai bàn tay bấu chặt vào bậu cửa và run rẩy. Anh đang cố thu nhặt hết chút sức lực cuối cùng để đu mình nhô người ra ngoài, giơ một cánh tay làm ra vẻ ra hiệu cho một người nào ngoài đó". Chi tiết này giúp cho chúng ta thấy được diễn biến tâm trạng Nhĩ. Trước giây phút rời xa cuộc đời, Nhĩ muốn thức tỉnh con trai anh nói riêng, thức tỉnh mọi người nói chung về những cái vòng vèo, chùng chình mà chúng ta đang sa vào trên đường đời, để ta có thể dứt ra khỏi chúng, để hướng tới những giá trị đích thực, giản dị và bền vững thật sự trong cuộc đời. Người con trai đang bị cuốn hút vào bàn cờ thế trên vỉa hè kia chưa biết được rằng, vì lỡ chuyến đò cuối sang sông, mà anh có thể bỏ lỡ dịp để đặt chân lên một vùng bãi bồi tuyệt đẹp của quê hương, bỏ lỡ cơ hội giúp cho người cha đau ốm thực hiện ước mơ cuối cùng của mình.
Và có lẽ con người chúng ta khó mà tránh được những điều chùng chình, vòng vèo trong cuộc sống của bản thân ta. Nhĩ hiểu rõ người con trai của mình, vì bản thân anh đã trải qua những điều đó. Những niềm nuối tiếc và sự xót xa của mỗi người thôi thúc chúng ta cố gắng sống tốt, trân trọng và nâng niu những giá trị thân thương của quê hương và gia đình, để không phải ân hận vì mình đã bỏ lỡ.
Với ngòi bút viết truyện giàu tính trữ tình, nhịp điệu câu chuyện chậm và suy tư, cốt truyện xây dựng khá đơn giản, Nguyễn Minh Châu đã khắc họa Nhĩ là một nhân vật tư tưởng, đặt Nhĩ trong tình huống đối lập, thể hiện tâm trạng anh bằng nhiều hình ảnh giàu tính biểu tượng. Qua đó, những nỗi niềm, những tiếng thương của câu chuyện làm cho ta xúc động sâu xa. Bởi mỗi chúng ta đều có những hạnh phúc, những giá trị đích thực trong cuộc sống của mình. Tác phẩm nhắn nhủ ta thêm yêu quê hương, gia đình mình, và cố gắng trân trọng tất cả những điều bình dị mà quý giá đó, không bỏ lỡ để rồi xót xa nuối tiếc khôn nguôi...
